تعدادشان کم نیست، حدود ۱۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، اما کمتر دیده می‌شوند. معلولان ایرانی با مشکلات زیادی دست به گریبان اند، از نبود قانون حمایت کننده گرفته تا نگاه غیرعادی مردم به آنان. این است که بسیاری از آنها ترجیح می‌دهند به جای حضور در جامعه، گوشه‌نشینی اختیار کنند و از خانه بیرون نیایند. به این مشکلات باید نبود امکانات کافی شهری و دشواری‌های تردد در شهر را هم اضافه کرد.
مصطفی سراج، مدیرکل بهزیستی استان تهران اخیرا اعلام کرده سالانه بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر به جمعیت معلولان اضافه می‌شود که این آمار در تهران نزدیک به ۱۰ هزار نفر است. این آمار قابل توجه در حالی اعلام شده است که امکانات موجود کفاف همین تعداد معلول را هم نمی‌دهد. یک کارشناس توانبخشی در گفت‌وگو با “روز” ضمن تاکید بر بی‌توجهی مسئولان به معضلات معلولان می‌گوید: “قوانین مربوط به معلولان در کشور ضمانت اجرایی ندارند و برخی از قوانین حامی هم به خوبی اجرا نمی‌شوند”.
او ادامه می‌دهد:” معلولان وضعیت ویژه‌ای دارند و بنا بر این وضعیت ویژه باید از امکانات و امتیازاتی برخوردار باشند تا بتوانند خود را در جامعه به سطح افراد دیگر برسانند. متاسفانه می‌بینیم که در حال حاضر معلولان ما به علت بی‌توجهی مسئولان بیش از پیش منزوی شده‌اند و کنج خانه‌ها می‌پوسند. شما روزانه چند معلول درشهر می‌بینید؟ با چند معلول شاغل در سازمان‌ها، اداره‌ها و شرکت‌ها برخورد داشته‌اید؟”
معلولان را شهروند درجه دو حساب می‌کنند
ماهیانه ۴۰ هزارتومان مستمری و تنها به ۴۰۰هزار نفر از سه میلیون معلول واجد شرایط دریافت مستمری در ایران تعلق می‌گیرد. ماه گذشته رئیس جامعه معلولان ایران با انتقاد از پرداخت مستمری ۴۰هزار تومانی به معلولان، گفت: “این رقم پاسخگوی زندگی آنها نیست.”
با این حال علی‌همت محمودنژاد ادامه داد: “ما به هیچ عنوان نگران دریافت مستمری ۴۰هزارتومانی نیستیم و دغدغه و نگرانی ما نوع نگاهی است که در جامعه به معلول می‌شود و در واقع معلولان را شهروند درجه دوم تلقی می‌کنند.”
این در حالی است که پیش‌تر اعلام شده بود هزینه نگهداری ماهانه هر معلول معادل یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است که این مبلغ نیز صرف تامین نیازهای اولیه معلولان و خرید وسایل کمک توانبخشی می شود.ضمن اینکه شرایط نامطلوب اقتصادی و افزایش هزینه های مراقبت و نگهداری سبب شده که خانواده معلولان قادر به تامین این منابع نباشند. برای مثال تنها یک ویلچر برقی در حال حاضر بیش از ۱۳ میلیون تومان قیمت دارد.
از کارشناس امور توانبخشی و بهداشتی که با روز گفت‌وگو می‌کند در همین خصوص می‌پرسم؛ معلولان چه جایگاهی در جامعه ایران دارند؟ آیا دولت پاسخگوی نیازهایشان هست؟ پاسخش این است: “متاسفانه به رغم شعارها، قوانینی که قابلیت اجرا داشته باشد و بتواند وضعیت معلولان را بهتر کند وجود ندارد. برای مثال دستگاه‌ها موظف شده‌اند 3 درصد از استخدام‌های خود را به معلولان اختصاص دهند و نباید هیچ منع قانونی برای استخدام معلولان وجود داشته باشد اما هیچ دستگاهی به این بند از قانون توجه نمی‌کند.”
او ادامه می‌دهد: “وقتی صراحتا در قانون عنوان شده، قاعدتا هیچ دستگاه یا نهادی نمی‌تواند از آن عدول کند اما می‌بینیم که دستگاه‌ها عملا این قانون را نادیده می‌گیرند”. پیش‌تر هم رئیس انجمن دفاع از حقوق معلولان با انتقاد از این روند گفته بود: “حتی دستگاه‌های نظامی هم نمی‌توانند بگویند ما افراد معلول را استخدام نمی‌کنیم، ولی آموزش و پرورش صراحتا اعلام می‌کند که ما نمی‌توانیم سه درصد را در بین معلولان استخدام کنم و آنها را بپذیریم… قانون جامع حمایت از حقوق معلولان طوری طراحی شده است که ضمانت اجرایی که بتواند معلولان را از حقوق برابر برخوردار سازد، وجود ندارد.”
در قانون حمایت از معلولان همچنین آمده است حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی تلفن‌چی (اپراتور تلفن) دستگاه‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا و کم‌بینا و معلولان جسمی و حرکتی اختصاص پیدا کند. همچنین در این قانون تصریح شده: حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی متصدی دفتری و ماشین‌نویسی دستگاه‌ها، شرکت‌ها و نهادهای عمومی به معلولین جسمی ـ حرکتی داده بشود. اما کافی است به نهادهای دولتی سری بزنید تا ببینید این قوانین به اجرا در نیامده و هیچ مرجعی هم آنها را به پاسخگویی ملزم نمی‌کند.
اما مساله اشتغال تنها مشکل معلولان نیست. بر اساس ماده هشت قانون جامع حمایت از معلولان، واجدان شرایط باید در گروه‌های سنی مختلف تحت پوشش آموزش رایگان قرار بگیرند، که البته استفاده از این امکان مشروط به معرفی‌نامه بهزیستی است تا فرد متقاضی بتواند از آموزش رایگان در واحدهای آموزشی تابعه وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همچنین دانشگاه آزاد اسلامی استفاده کند. این قانون هم در سال‌های اخیر به درستی اجرا نشده و بعضا دانشجویان معلول مدت‌ها پشت نوبت ورود به دانشگاه‌ها مانده‌اند و یا پس از ورود در پرداخت شهریه‌شان مشکلاتی ایجاد شده است. در برخی موارد هم بهزیستی یا نهادهای مرتبط تنها کمک هزینه پرداخته و دانشجویان از تحصیل کاملا رایگان بهره نبرده‌اند. ضمن اینکه سال گذشته بهزیستی به علت کمبود بودجه اعلام کرد خانواده‌ها شهریه‌ها را بپردازند بعدا وجه شهریه به آنها داده خواهد شد!
مشکلات شهری معلولان؛ دولت جدید
“معلولان برای تردد در شهر و انجام کارهای روزمره خارج از منزل با مشکلات زیادی رو به رو هستند. امکان استفاده آنها از بسیاری وسایل نقلیه، مثل اتوبوس‌ها، مترو، حتی تاکسی مناسب بسیار محدود است. معلولان باید بتوانند در مکان‌های عمومی مثل پارک‌ها و پیاده‌روها از مسیرهای ویژه استفاده کنند. شهرداری موظف است مسیرهای مخصوص را به معلولین اختصاص بدهد و رفت و آمد را برایشان تسهیل کند”. این‌ها را یک کارشناس امور توانبخشی به روز می‌گوید و ادامه می‌دهد:” تمامی این موارد در قانون پیش بینی شده است اما خیلی کم به آن عمل می‌شود. سینماها و مکان‌های فرهنگی هم به ندرت صندلی مخصوص معلولان را دارند یا می‌بینیم جاهای پارکی که برای معلولین در نظر گرفته شده توسط دیگران اشغال می‌شود و کسی هم اعتراضی نمی‌کند در حالی که در کشورهای پیشرفته حتی امکان توقیف خودرو هم وجود دارد.”
او با تاکید بر اینکه معلولان برای بازگشت به جامعه نیاز به حمایت مسئولان دارند، توضیح می‌دهد: “در کشورهای دیگر دنیا، معلولان در جامعه حضور دارند و مردم با آنها عادی برخورد می‌کنند. کار می‌کنند، درس می‌خوانند، ازدواج می‌کنند اما در ایران عموما معلولان تنها از خانه‌ای به خانه دیگر می روند ودر انزوا و تنهایی روزگار می‌گذرانند.”
در نخستین نشست مطبوعاتی حسن روحانی، مدیر نابینای “ایران سپید” نشریه ویژه نابینایان با اشاره به وضعیت معلولین و نابینایان، از او درباره برنامههایش برای بهبود زندگی این قشر از جامعه سئوال کرد. پاسخ روحانی این بود: “رسیدگی به معلولان وظیفه انسانی و اسلامی دولت است و در اولویت کار دولت قرار دارد.”
آیا دولت جدید به وعده خود در خصوص معلولان پایبند خواهد بود؟
