آنا کاردنس
بیشتر از چند روز تا پایان تاریخ تعیین شده برای مذاکرات میان ایران و قدرت های جهانی برای رسیدن به توافق نهایی باقی نمانده. قرار است طرفین به ۱۲ سال بحران اتمی پرتنش پایان دهند. این هدفی است که در صورت تحقق یافتن، تحولات بزرگی در وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه خاورمیانه به وجود خواهد آورد.
رسیدن به توافق قبل از تاریخ ۲۴ نوامبر می تواند اولین و مهم ترین گام به سوی تحولات، استراتژی ها و ائتلاف های جدید در خاورمیانه باشد: خروج حکومت تهران از انزوا و بازگشت آن به جمع کشورهای جامعه بین المللی.
با اینکه هنوز هیچ کس اطمینان کاملی از نتایج مذاکره ندارد، تحلیلگران و شخصیت های سیاسی بسیاری براین باورند که طرفین در آخرین سری از مذاکرات که روز سه شنبه در وین آغاز می شود، به توافق دست خواهند یافت. بدین ترتیب تضمین های لازم برای اطمینان یافتن از ماهیت صلح آمیز برنامه اتمی ارائه خواهد شد؛ درعین حال که امکان توسعه تسلیحات اتمی در کوتاه مدت نیز ازبین خواهد رفت.
این گام اول می تواند به گرم شدن تدریجی روابط و خاتمه یافتن خصومت ها و رویارویی های تهران و واشنگتن طی ۳۵ سال اخیر منجر شود.
یک دیپلمات اروپایی مستقر در تهران که نخواست نامش ذکر شود، به خبرگزاری اسپانیا گفت: “توافق هسته ای برای ایران اولین گام در پیوستن به جرگه جامعه بین المللی است و می تواند به شرایطی منجر شود که بسیاری آن را شرایط منطقی می دانند: اینکه ایران در آینده به متحد بزرگ غرب در خاورمیانه تبدیل شود.”
جدا از مسایل دیگر، یک رابطه جدید با ایران باعث هماهنگ شدن مواضع کشورهای مختلف در منطقه خواهد شد؛ به عنوان مثال، برای مبارزه علیه جهادگرایان دولت اسلامی که می خواهند تهران و قدرت های جهانی را شکست دهند.
جیمز دورسی، روزنامه نگار و تحلیلگر، می گوید که این توافق باعث افزایش حمایت ایران از حکومت بشاراسد، که دشمن غرب محسوب می شود، خواهد شد.
این کارشناس خاطرنشان می سازد که “برخلاف باور افکار عمومی، روابط میان ایران و سوریه براساس شباهت های مذهبی شان [هر دو شیعه اند] نیست، بلکه به دلیل منافع مشترک شان است که باعث انزوای بین المللی این حکومت ها شده”.
افراط گرایی سنی که برپایه وهابیت و سلفی گری استوار شده و عربستان سعودی و قطر آن را تحمیل کرده اند، یکی از استدلالاتی است که در ائتلاف با ایران مؤثر بوده، چرا که این کشور دارای ذخایر هنگفت انرژی، مردمی تحصیلکرده، موقعیتی استراتژیک و نفوذی روزافزون در منطقه است.
محمد مرندی، استاد دانشکده مطالعات بین المللی دانشگاه تهران، دراین خصوص می گوید: “افراط گرایی وهابیت که امروزه جدا از کشورهای دیگر، به عراق، سوریه، نیجریه، لیبی و سومالی نیز راه یافته، یکی از مقوله های صادر شده ازسوی عربستان سعودی است. اگر روابط میان ایران و ایالات متحده بهتر شود، فشار بیشتری بر ریاض اعمال خواهد شد تا از صدور افراط گرایی دست بردارد.”
به گفته او، “ایالات متحده روز به روز مواضع روشن تری نسبت به اینکه به ایران نیاز دارد اتخاذ می کند. کشوری پرنفوذ در عراق، لبنان، سوریه، یمن و افغانستان که هر روز روابط اش با روسیه و چین بهتر می شود. درواقع ایران، به عنوان یک قدرت منطقه ای، در صحنه خاورمیانه به مثابه یک کلید است”.
وارد بازی شدن تهران از وابستگی ایالات متحده و دیگر کشورها به پاکستان، به عنوان متحدی برای کنترل وضعیت در افغانستان، خواهد کاست.
درواقع، پایان مناقشه طولانی مدت اتمی، شرایط را برای ایجاد هرگونه ائتلاف با جمهوری اسلامی در آینده هموار خواهد ساخت.
توافق با گروه شش کشور باعث خواهد شد که این قدرت ها دیگر برنامه اتمی ایران را به مثابه یک تهدید نبینند و این نیز به ازبین رفتن امکان حمله اسراییل علیه تهران خواهد انجامید. بدین ترتیب هراس از وقوع یک جنگ جدید در منطقه به صفر می رسد.
در شرایط اقتصادی کنونی، ارتباط ایران با جهان تأثیر مثبت قابل توجهی بر کشورهای آسیای مرکزی خواهد گذاشت و ایران را به راهی جایگزین برای انجام مبادلات بازرگانی با هند و چین تبدیل خواهد کرد.
تعلیق برخی تحریم ها که درمجموع اقتصاد ایران را برهم ریخته باعث شد تا تهران به میلیاردها دلار توقیف شده اش در خارج از کشور دست یابد و به سیستم بانکی بین المللی بازگردد. بدین ترتیب مشکلات این کشور در فروش آزاد نفت و گاز، که قبل از تحریم ها ۸۰ درصد از صادرات آن را تشکیل می دادند نیز مرتفع خواهد شد.
این بدین معنی است که به ناگهان جریانی چشمگیر از نفت و گاز وارد بازار بین المللی می شود و قیمت آن کاهش می یابد.
با اینکه توافق اتمی صرفاً اولین گام در این زمینه است، ولی پیامدهای آن در میان مدت و دراز مدت می تواند بسیار قابل توجه باشد. البته هیچ کس این انتظار را ندارد که بدگمانی های عمیق میان ایران و بخش بزرگی از کشورهای غربی که از سال ها و حتی دهه ها قبل ادامه داشته، به ناگهان طی چند روز خاتمه پذیرد.
منبع: ال دیا، ۱۵ نوامبر
