هدف همدردی با مردم ایران بود
مدتها بود دلم می خواست گپی با هادی حیدری بزنم درباره تمام دلمشغولی ها و کارهای اش. انقدر عقب انداختیم تا جریان بیانیه تحریم دوسالانه کاریکاتور پیش آمد، ماجرایی که انگار حواشی و پیامدهای اش تمامی ندارد، سایت ایران کارتون-تلویحاً- و نظردهندگان اش- مستقیماً- پرشین کارتون را مغز متفکر این جریان معرفی کردند که قصد ضربه زدن به دوسالانه و کارتون ایران را دارد، بعضی از مخالفین بیانیه مثل توکا نیستانی هم متن تهیه شده را اقدامی فکر ناشده و عجولانه در جهت خودنمایی تنظیم کنندگان اش دانستند، به نظر می آمد نوک پیکان همچنان متوجه تعدادی از اعضای پرشین کارتون، به طور خاص “هادی حیدری” باشد که یکی از چهار مؤسس این سایت تخصصی کارتون است که وارد هفتمین سال فعالیت خود شده. تصمیم گرفتم درباره بیانیه با هادی گپی اینترنتی بزنم، با این قول که برای آن گفتگوی شخصی تر جایی خالی در برنامه اش بگذارد.
این چند هفته بعد از انتشار بیانیه، فضا به سمتی رفته که انگار کل جریان تحریم دوسالانه یک دعوای شخصی بین دو سایت پرشین کارتون و ایران کارتون بوده و بس، در حالی که من وقتی بیانیه رو امضا می کردم با تمام ایرادهایی که نسبت به بندهایی داشتم چنین استنباطی نداشتم. می خواستم ببینم نظر خودت چیه؟
هادی: به نظرم این یه مسیر انحرافیه . کسانی که به اصل ماجرا توجه نداشتند و یا فکر کردند که شاید موقعیتشون با این اتفاق به خطر میفته، این خط رو ایجاد کردند و روی آن تبلیغ کردند که این ماجرا، دعوای شخصی یا نزاع بین دو گروهه. در این مدت تمام اتفاقات بعد از انتشار بیانیه رو مو به مو دنبال و برای خودم تحلیل کردم به نظرم طرف مقابل یا خودش رو به ندانستن یا کج فهمی زده یا این که اصلا از ماجرا کاملا پرت است و نمی دونه چه اتفاقاتی افتاده در دو صورت، باید متاسف بود. کسانی که سعی کردند ماجرا رو به سمت دعوای شخصی ببرند، از یک شیوه نخ نما شده استفاده کردند و اون هم تنزل یک اتفاق عمومی (که به دلیل ماهیت بشردوستانه اش تونست این همه کاریکاتوریست متفاوت از نظر فکری رو زیر یک عنوان جمع کنه) به یک ماجرای شخصیه.
به “طرف مقابل” اشاره کردی، منِ نوعی، موقع امضا به حمایت جمعی از یک جریان عمومی قائل بودم، “طرف مقابل” ی متصور نبودم، فکر نمی کنی همین نگاه، شائبه دعوای شخصی دوطرفه رو ایجاد کرده باشه؟
هادی: به هر حال شما می بینید که از یک نهادی مثل خانه کاریکاتور که از قضای روزگار، دبیرخانه دائمی دوسالانه هم شده، هیچ واکنشی بعد از وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری نشون داده نمی شه. یک عده کارتونیست مستقل میان و در یک حرکت جمعی، چنین عکس العملی نشون میدن به اتفاقات اخیر و جالب این جاست که اولین صنفی هم بودیم که در غیاب یک انجمن صنفی، عملی صنفی رو انجام دادیم که اتفاقا گروه های دیگر هنری هم بعد از ما، پیوستند به چنین اعتراضی مثل گرافیست ها، یا سینماگران. در واقع کارتونیست ها در این جریان به عنوان یک گروه مرجع، خودشون رو معرفی کردند حالا در چنین فضایی، دبیرخانه دائمی، با یک تحریم گسترده روبرو شد که انتظارش رو نداشت تازه بعد از این ماجرا بود که فشارهای اطراف، دبیرخانه دوسالانه رو به واکنش واداشت و منجر شد به انتشار اون بیانیه ای که در ایران کارتون دیدید. در اون جا بود که دبیرخانه برای اولین بار به وقایع پیش آمده پس از انتخابات، واکنش نشون داد. کاری که باید خیلی زودتر انجام می شد.
متن بیانیه ایران کارتون و نظریات زیرش رو خوندم که البته الان آن را از روی سایت برداشته اند. فکر کنم آن جا بود که برای اولین بار پرشین کارتون تلویحاً و مستقیماً متهم شد به غرض ورزی و ضربه زدن به دوسالانه؟
هادی: البته خود متن بیانیه دبیرخانه، پر است از تناقض. اما متن به کنار، به نظرم می رسه که نویسنده بیانیه دبیرخانه دوسالانه، مواردی رو که نمی تونست در متن اصلی بیاره، در قالب کامنت های زیر بیانیه، اجازه انتشار داد. کامنت ها پر بودند از اتهام، تهمت، افترا، دروغ پردازی و هتک حرمت نسبت به کاریکاتوریست های امضا کننده، اشخاص حقیقی از جمله خود من و پرشین کارتون که فقط رسانه ای شده بود که صدای کارتونیست ها رو به مخاطبان برسونه. از این جا، جریان انحرافی خودش رو به شکل عریان نشون داد چرا عریان؟ چون قبل از انتشار بیانیه، دبیر دوسالانه از نوشتن اون با خبر شده بود. رفتارهای دوگانه ای در واکنش به اون نشون داده بود که این متناسب بود با شخصیت کارتونیست هایی که با اون ها تماس گرفته بود
برای منصرف کردن امضا کنندگان بیانیه؟
هادی: بله. دبیر دوسالانه به محض اطلاع از تنظیم بیانیه، با بسیاری از کارتونیست ها تماس گرفته بود. برخی رو ترسونده بود که این کار عواقب بدی خواهد داشت و ماجرا رو به خارجی ها وصل کرده بود. به بعضی گفته بود که اگر به من هم می گفتید شاید امضا می کردم یا اگر به من گفته شده بود شاید راه بهتری پیدا می کردیم.
در اون بیانیه ایران کارتون، تحریم دوسالانه ضربه ای به کاریکاتور ایران قلمداد شده بود. نظر تو چیه؟ فکر می کنی به کاریکاتور ایران ضربه زدیم؟
هادی: اصولا دوسالانه به نظرم به هیچ وجه این اهمیتی رو نداره که همه یا بخش زیادی از کارتونیست ها به اون معتقدند. اصولا در هیچ جای دنیا فستیوال های کارتون، از اهمیت خیلی بالایی برخوردار نیستند. مسیر کاریکاتور، از مطبوعات می گذره و مطبوعات ما روز به روز لاغر تر از قبل می شه، همین باعث شده کارتونیست ها، جشنواره رو راه مناسب برای نشان دادن آثار و توانایی های خودشون بدونند. سوال من این جاست که اساسا چند نفر در ایران از اتفاقی به نام دوسالانه کاریکاتور تهران با خبر می شن و یا اگر خبر دار شدند، چه تعداد به دیدن دوسالانه میان؟ حداکثر استقبالی که از دوسالانه کاریکاتور می شه شاید به 20 هزار نفر نرسه در صورتی که یک روزنامه مستقل (غیر دولتی) در حالت نرمال، حدود 12 هزار تیراژ داره و یک کارتون با انتشار در چنین روزنامه ای 6 برابر یک دوسالانه در یک روز دیده می شه و تاثیر گذار است. بنابر این می بینیم که اساساً دوسالانه اونقدر اهمیت نداره که خیلی ها معتقدند.
خب سوال پیش میاد که اگر دوسالانه اهمیت نداره پس چرا برای تحریم انتخاب شد؟
هادی: پاسخ خیلی ساده ای داره: این که ایرانی ها که از رویدادهای بعد از انتخابات با خبر بودند، ما می خواستیم همدردی کنیم با ایرانیانی که مورد بی حرمتی و خشونت قرار گرفته بودند و از طرفی می خواستیم صدای اعتراضمون رو به دنیا برسونیم
چون دوسالانه یک رویداد بین المللی بود و از افتخاراتش این بود که بیش از 40 کشور در اون شرکت می کنند، بنابر این دیدیم که با تحریم دوسالانه می تونیم توجه بسیاری از کارتونیست های دنیا رو به رویدادهای بعد از انتخابات ایران جلب کنیم
به عبارتی این وجه رسانه ای دوسالانه بود که اهمیت داشت. پس تو با نمایشی بودن جنس ماجرا مشکلی نداشتی؟
هادی: اینجا منظور از نمایشی بودن، چیه؟
ببین بعضی از منتقدین معتقدند که تدوین بیانیه بیشتر از این که یک حرکت عمقی و مؤثر باشه یک کار نمایشی و پر سر و صدا بوده. این رو بگم که شخصاً در این مورد خاص هیچ مشکلی با سروصدا و نمایش ندارم، به هر حال حمایتی می خواد “اعلام” بشه و توجهی “جلب”. حالا تو نظرت رو بگو!
هادی: ببین ما در ایران زندگی می کنیم، با تمام مختصات و ویژگی های سیاسی و اجتماعی در ایران. خیلی دوست داشتیم که در کنار تحریم که می تونه یک حرکت سمبلیک برای ابراز همدردی نسبت به اتفاقات اخیر باشه، نمایشگاهی از آثار مربوط به اون وقایع برپا کنیم. اما آیا چنین چیزی در ایران امکان پذیر هست؟! یا تضمین امنیتی برای برگزار کنندگانش وجود داره؟ جالب این جاست که برخی پیشنهاد دادند که تحریم نمی کردیم و می گفتیم که کارتونیست ها با موضوع خشونت های پس از انتخابات، آثار خودشون رو ارسال کنند. تو خودت تجربه داری و می دونی که از چند فیلتر، می گذره تا کارها روی دیوار نمایشگاه بره، حتی بعد از این که رفت، قبل از افتتاحیه دوسالانه، از طرف ارشاد می آیند و برخی آثار رو از روی دیوار بر می دارند! اتفاقی که در دوسالانه قبل هم افتاد.
به طور مشخص توکا در یکی از پست های اخیرش مطرح کرده که تحریم نوعی فرصت سوزی بوده و می شد کارهایی در حمایت از جریان فرستاد به دبیرخانه و اگر نیروی مافوقی به قول تو می آمد و کارها را حذف می کرد آن وقت روی این ماجرا مانور تبلیغاتی می شد. این به نظر تو مؤثرتر نبود؟
هادی: به شخصه به هیچ وجه با این تئوری موافق نیستم. چون هر کاری، زمانی برای تاثیر گذاری داره. اگر ما چنین کاری رو در همین زمان خودش انجام نمی دادیم، شاید بعدها خیلی دیر شده بود. کما این که بسیاری از هنرمندان دیگر رشته ها در ادامه حرکت ما، اتفاقات جشنواره ای رشته های خودشون رو تحریم کردند و شاید در آینده هم بیشتر بشند. سوال من این جاست: اگر این پیشنهاد عملی بشه و حذف ها صورت بگیره با یک دوسالانه که به شکل مثله شده برگزار شده و دولت هم تبلیغ دلخواه خودش رو انجام داده چه می شه کرد؟ آیا در اون صورت اعتراض ها رادیکال تر نمی شه؟ آیا رسانه هایی هستند در داخل که حاضر باشند این اعتراض رادیکال رو بازتاب بدهند؟ آیا این رادیکالیزه شدن فضا، تعداد مشارکت کنندگان در اعتراض رو کاهش نمی ده، عده ای رو که به هر حال محافظه کار ترند؟
من موافقم که اعتراض در اون شرایط، حرکت تندتریه. شاید این که بعضی ها امضا کردن یا نکردن بیانیه رو ملاک شجاعت و ترس کارتونیست ها دونستند به چنین نظری انجامیده باشه؟ یعنی مثلاً توکا خواسته بگه اگه خیلی شجاعید این کار رو بکنید؟
هادی: هدف اصلی رو نباید فراموش کنیم که حمایت از مردم بود، بیانیه چون می خواست افراد بیشتری رو به حمایت جذب کنه طبیعتا نمی تونست و اصلاً قرار نبود متهورانه باشه. باید نرم می بود
فکر نمی کنی این ملاحظه بیش از حد برای جذب مشارکت کاریکاتوریست ها و ترس از انگ سیاسی خوردن، جاهایی در بیانیه مشکل ساز شده باشه؟ به هر حال این بیانیه واکنش به مصیبت زدگان زلزله بم نیست و خواه ناخواه بار سیاسی داره، آن وقت ذکر آن بند مناقشه انگیز “اکراه از خندیدن و خنداندن” که قرار بوده یک بهانه اخلاقی را مستمسک تحریم کنه تبدیل شده به پاشنه آشیل بیانیه و منتقدان اش. نمی شد از امضاهای بیشتر صرف نظر کرد و لحن نوشتار را منطقی تر شاید کمی جسورانه تر؟
هادی: اتفاقا اون بند “ اکراه از خنداندن و خندیدن”، به پیشنهاد یکی از اعضای جلسه در اون گنجانده شد که به نظرم ایراد واردی است و اگر با این شکل مطرح نمی شد بهتر بود اما این نکته رو باید دقت کنیم که ما نمی خواهیم متن یک مقاله علمی در یک دانشگاه بین المللی رو صادر کنیم. یک بیانیه ساده است که باید به روح اون توجه بشه و برخی ایرادات جزیی نباید کل ماجرا رو به حاشیه ببر.ه بنابر این به نظرم تعداد شمول بیشتر این بیانیه به اهمیت اون افزوده و تاثیر بیشتری داشته.
از جلسه گفتی. گفته می شه که برای تدوین بیانیه مشارکت چندانی با بچه های کارتونیست نشده و اگر موضوع به بحث گذاشته می شد شاید متن بهتر یا ایده های موثرتری به دست می آمد. آیا واقعاً همفکری صورت نگرفت؟
هادی: ببین وقتی چنین حرکتی انجام میشه که تعداد زیادی در کنارش قرار میگیرند، مطمئن باش که خلق الساعه نیست و از طریق یک خرد جمعی حاصل شده. ما برای تنظیم بیانیه 3 جلسه طولانی داشتیم و به هر حال برای چنین کاری، نمی شه تمام کارتونیست های ایران رو جمع کرد؛ یک جمعی کنار هم می نشینند و از طریق هم فکری به راهکاری می رسند. بیانیه بین دوازده کارتونیست مطرح ایرانی تصمیم گیری و تهیه شد. چیزی هم که در بیانیه اومده (بند بندش) پیشنهاداتی بوده که صرفا یک نفر اون ها رو به تحریر درآورده و بعد از تحریر هم با وسواس خیلی زیاد، ویرایش شده. این نکته رو بگم که مخالفین بیانیه، به مراتب کم تر از موافقین با اون هستند اما با بسیاری از کارتونیست ها تماس گرفته شد. متن برای برخی از اون ها که می خواستند اون رو بخونند فرستاده شد. تمام معترضین می تونستند پیش از انتشار، پیشنهادات خودشون رو بدهند، کما این که بسیاری، همین کار رو انجام دادند.
به نظرم بد نیست کمی هم به بازتاب های بیانیه بپردازیم. مثلاً جلسه هم اندیشی بین چند نفر از تحریم کنندگان و مدیریت دبیرخانه دوسالانه که گزارش جنجال بر انگیزی هم در سایت ایران کارتون داشت که الان حذف شده. به هر حال نوک پیکان حملات بیانیه ایران کارتون، سایت پرشین کارتون بود، اما در جلسه خبری از شما نبود. آیا شما خودتون نخواستید در هم اندیشی شرکت کنید یا دعوت نشدید؟
هادی: دعوت نشدیم! و جالبه که در جلسه به شدت به ما حمله کردند و می خواستند به اون خط انحرافی که اول اشاره کردم دامن بزنند. البته امضا کنندگان بیانیه که در جلسه حاضر بودند، خیلی محکم روی کاری که کرده بودند ایستادند. من فایل ضبط شده کل جلسه که حدود 3 ساعت بود رو کامل گوش کردم. آدم احساس می کنه که اصلا متولیان دوسالانه نمی خواهند اصل ماجرا رو ببینند. تمام تلاش این بود که نشون داده بشه یک نفر یا یک گروه 4 نفره، یک جمعیتی رو پشت سرشون راه انداختند! از طرفی به شعور این همه کارتونیست توهین شد و از سویی ظلم شد در حق یک یا چند نفر که تنها کار اون ها انعکاس دیدگاه ها و پوشش این جریان بود. در یادداشتم با عنوان “تحریم دوسالانه کاریکاتور و 6 نکته” نوشتم که آیا روزنامه کیهان، تریبونی در اختیار تحریم کنندگان قرار می داد که اون ها بیانیه و دیدگاه های خودشون رو در جای دیگر منتشر نکنند؟! یه نکته جالب دیگه:
تمام صحبت حاضرین امضاءکننده بیانیه در جلسه هم اندیشی این بود که ما به خشونت های بعد از انتخابات در قالب بیانیه واکنش نشون دادیم و قصد هیچ کس، تقابل و یا تسویه حساب با شخص خاصی نیست. اما از جانب مقابل در طول جلسه گفته می شده که ما می ترسیم شما، مورد سوء استفاده شخص یا گروه خاصی قرار بگیرید و می گفتند که رسانه های خارجی سوء استفاده می کنند. سوال این جاست که ضرب و شتم و خشونتی که بر مردم روا داشته شد، سوء استفاده رسانه های خارجی رو در پی داشت یا همدردی با مردم خودمون؟ آیا مردم ایران به اندازه مردم غزه و لبنان ارزش ندارند که برای محکوم کردن خشونت علیه اون ها ، فستیوال ها و جشنواره های رنگارنگ راه می اندازند اما در مقابل ظلم بر مردم ایران، سکوت می کنند و یا دست به فرافکنی می زنند؟
جالب این جاست که یکی از حاضرین در هم اندیشی، گفتگوی دویچه وله با بنده رو به عنوان مثال ذکر کرده بود و تیتر شدن تحریم در صفحه اول روزنامه اعتماد ملی رو نشانه سوء استفاده از کاریکاتوریست ها ذکر کرده بود…
در حالی که بیانیه نوشته می شه تا “منتشر” بشه.
هادی: دقیقاً. جالب اینجاست که بزرگواری که ظاهراً فرد متشرعی هم هستند به راحتی درباره من غیبت کردند و گفتند فلانی کوچک تر از آن است که بخواهد از جانب امضاءکنندگان گفتگو کند و شما نباید اجازه بدهید که یک نفر اظهار نظر کند! انگار راه برای اظهار نظر بقیه بسته شده که با تخفیف شخصیت یکی، می خواهند بقیه را در مقابل یک نفر قرار بدهند. بعد هم که قرار شد متن هم اندیشی منتشر نشه، اما باز هم خلف وعده کردند و به شکل مثله شده و جهتدار منتشر کردند که واکنش کارتونیست های حاضر در جلسه رو برانگیخت. به طور مشخص، بزرگمهر حسین پور یادداشتی در مذمت حرکت اون ها نوشت و اون ها مجبور شدند که کل گزارش رو از روی سایت بردارند.
من اون گزارش رو خوندم، چیزی که در متن انتشاری ایران کارتون اذیتم کرد لحن تهدید مصلحانه- پدرانه ی پشت بعضی صحبت ها بود. انگار طرف صحبت یک مشت بچه فریب خورده اند. به نظر من عده ای تصمیمی گرفتند و بیانیه ای رو امضا کردند، احساس کردند که در این شرایط می تونه حرکت مناسبی باشه، قرار هم نیست کل عالم تأییدش کنند. انگ زدن و فشار بر امضا کنندگان رو همون قدر بد می دونم که فشار برای امضاء کردن بیانیه.
هادی: اصلا هر کسی مختار بوده که امضا کنه. این که ما تصور کنیم باید به جای همه فکر کنیم و تصمیم بگیریم، یک تفکر متحجرانه هست
اما در این چند وقت دیدیم بعضی ها در قالب کامنت، عده ای از کارتونیست ها مثل توکا رو که به هر دلیل بیانیه رو امضا نکرده بودند، مورد عتاب و خطاب قرار داده اند یا مثلاً کیارش زندی در مطلبی که پرشین کارتون منتشر کرد مخالفین بیانیه رو طوری دسته بندی کرد که تو هر دسته ای می افتادی جالب نبود، در حالی که اسم تعدادی از افراد مطرح و محترم کاریکاتور ایران رو هم پای بیانیه تحریم نمی بینیم.
هادی: وقتی بیانیه منتشر شد، واکنش ها، گفتگوها و یادداشت های پس از اون، مسوولیتش به عهده خود افراد است. هیچ کس از طرف امضا کنندگان، به عنوان سخنگو انتخاب نشده. بنابر این هر کسی نظر شخصی خودش رو ابراز می کنه. ما یادداشت هایی که حاوی توهین بوده به هیچ وجه در پرشین کارتون منتشر نکردیم و نخواهیم کرد. اما شاید برخی یادداشت ها، مصداق هایی پیدا کنند. اما هیچ کدام مشخصا به اسم خاصی اشاره نکرده اند. شخصا برای تمام کسانی که بیانیه را امضا نکرده اند، احترام زیاد قائلم. هر کسی دلیل خودش را داشته و هیچ انتظاری از هیچ کس نیست
به نظرت کار بیانیه تموم شده، یعنی تاثیری رو که باید، گذاشته؟ و آیا شخصاً برپا نشدن دوسالانه رو جزو اهداف تحریم می دونی؟
هادی: به نظرم بیانیه تاثیری که باید می داشت رو گذاشته. هدف ما عدم برپایی دوسالانه نبوده. به نظرم دوسالانه کاریکاتور، برگزار خواهد شد اما با جثه ای ضعیف تر. اصولا هدف اصلی، دوسالانه نبوده، هدف رساندن پیام همدردی با مردم ایران و انتقاد از برخوردهای خشونت آمیز بعد از انتخابات ریاست جمهوری به سراسر دنیا بوده که در حال حاضر محقق شده
آیا به فکر یک روش حمایتی دیگه در کنار تحریم دوسالانه هستید که جنبه عملی و نه سلبی داشته باشه؟ مثلا برپایی یک نماشگاه اینترنتی؟
در موردش خیلی صحبت کردیم و یکی از دستورات اصلی جلساتی بود که برگزار کردیم. اما عملی نیست. اگر به شکل اینترنتی هم برگزار بشه، تضمینی برای برگزاری وجود نداره. بعد بحث انتشار آثار در قالب کاتالوگ است که با وجود لزوم تأیید وزارت ارشاد به یک رویا شبیهه و اصولا عملی نیست. اما امیدوارم این همدلی که به وجود اومده، پایه تشکیل یک ان.جی.او قدرتمند رو بده تا در مواقع لزوم از کارتونیست ها حمایت کنه
من هم امیدوارم.