مایکل اسلکمن
قاهره، 17 فوریه- در هفته های اخیر، آقای بوش ایران را متهم به دخالت در امور عراق کرد، در حالیکه تحلیل گران داخلی و خارجی می گویند از نظر ایران، این آمریکاست که به دخالت در منافع دیرپای ایران در عراق می پردازد.
از ابتدای اشغال عراق، آمریکا در پی آن بوده که مرکز متفاوت و معتدلی برای شیعه در عراق ایجاد و در زمینه های اعتقادی، سیاسی و استراتژیک تهران را خنثی کند ، و از ابتدا این موضوع برای رهبران مذهبی ایران کاملا روشن بوده است. رهبران ایران هم به سرعت تلاش کردند تا نگذارند آمریکائیان در عراق پا بگیرند.
به گفته طلال اتریسی،محقق لبنانی”سیاست ایران در عراق جلوگیری از احساس آرامش و امنیت آمریکائیان در آن کشور است. آنها همه کار کردند تا دولت طرفدار آمریکا در عراق تشکیل نشود، و دست کم دولتی سرکار بیاید که با ایران دشمن نباشد.”
قرنهاست که شیعیان ایران و عراق با یکدیگر رابطه نزدیکی دارند. آقای اتریسی می گوید: “رابطه تاریخی، مذهبی و اقتصادی ایران با عراق، باعث می شود که ایران نگذارد آمریکا تبدیل به قدرت منحصر به فرد در عراق شود. ایرانیان وظیفه خود می دانند که این رابطه را حفظ و در مقابل تهدید حضور آمریکا در عراق از امنیت ملی خود محافظت کنند.”
به عبارت دیگر شکست آمریکا به ایران این فرصت را می دهد تا موازنه قدرت را در همسایگی خود تغییر دهد. تا قبل از 11 سپتامبر 2001، ایران خود را در محاصره دولتهای سنی در عربستان، عراق، افغانستان، پاکستان و ترکیه می دید. اکنون پس از منهدم شدن طالبان و صدام حسین، ایران تلاش می کند تا خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای مطرح کند. سرپیچی از شورای امنیت سازمان ملل متحد، تحکیم روابط با سوریه، تبدیل حزب الله به دولتی در درون دولت لبنان، و حمایت از گروه تندرو حماس از جمله این تلاشهاست.
اما سنگ بنای این نقشه منطقه ای در بغداد است. منافع اقتصادی ایران در گرو یک دولت باثبات و دوست در عراق است، تا از این طریق راههای تجاری با کشورهای عرب گشوده شود. با اتصال راه آهن ایران، عراق و سوریه نقشه اقتصادی منطقه تغییر خواهد کرد.
اما منافع ایران در عراق فراتر از مسائل اقتصادی است. از گسترش شیعه گری در جهان عرب گرفته تا دسترسی ایرانیان به عتبات عالیات. به گفته فرزانه روستایی، روزنامه نگار ایرانی، “منافع ملی ایران و عراق بهم گره خورده است، و آمریکا هرچقدر هم سعی کند نمی تواند آنها را از هم جدا نماید.” این پیوند به حوزه سیاسی هم کشیده شده است. دو حزب الدعوه و شورای عالی انقلاب اسلامی عراق ریشه های عمیق در ایران دارند. رهبران آنها سالیان دراز در ایران زندگی می کردند. مقتدی صدر بارها به ایران سفر کرده و سپاه مهدی آموزش نظامی خود را از ایران می گیرد.
نجف بسیار پیشتر از قم مرکز روحانیت شیعه بوده و هست. علمای نجف انقلاب مشروطه را هدایت کردند و آیت الله خمینی 12 سال در نجف زندگی کرد. کربلا نیز قطب ایمانی شیعه و نماد عدالت، از خود گذشتگی و ظلم ستیزی شیعیان است. این مراکز آنقدر برای ایرانیان اهمیت دارند که خیل زوار ایرانی هنوز هم در میان هرج و مرج و خونریزی عراق به زیارت آن می آیند.
به خاطر همین پیوندهاست که ایران با نفوذ آمریکا در عراق مخالفت می کند. اتریسی میگوید: “برای ایران منطقی نیست که به کناری بنشیند و شاهد تشکیل دولتی ضد ایرانی در عراق از سوی آمریکا باشد. بنظر ایرانیان، اقدامات آنها دفاع از منافع ملی ایران است.”