بازه ۱۰ روزه ورود آیت‌الله خمینی به ایران تا سقوط نظام شاهنشاهی کهدر ادبیات رسمی جمهوری اسلامی به دهه فجر معروف است، فرصتی است تا خاطرات و روایت‌های بهمن ماه ۵۷ مورد توجه افکار عمومی قرار بگیرد. از جمله یک سخنِ معروفِ منتسب به بنیان‌گذار جمهوری اسلامی که همه ساله، دستمایه شوخی و انتقاد و تاسف می‌شود؛ بخشی از یک سخنرانی که در آن وعده آب و برق و اتوبوس مجانی داده شده بود. رسانه‌های اصولگرا که چند سالی است سعی در تکذیب و تصحیح چنین وعده‌ای دارند، امسال هم با انتشار مطالبی مدعی شده‌اند انتساب وعده آب و برق مجانی به خمینی، دروغ و توطئه دشمنان برای تخریب اوست.
نکته درست ادعای رسانه‌های اصولگرا این است که آب و برق مجانی به هیچ عنوان در سخنرانی معروف روز ۱۲ بهمن در بهشت زهرا نیامده اما با اشتباه برخی رسانه‌ها و بر اثر تکرار، بسیاری گمان می‌کنند این وعده در همان سخنرانی اول در بدو ورود طرح شده است. اما آیا خمینی اساسا چنین وعده‌ای نداده است و آن گونه که برخی رسانه‌ها تیتر کرده‌اند “آب و برق مجانی در سخنرانی امام نیست”؟
تصمیم دولت موقت، دستور خمینی بود
وبسایت الف با اشاره به شیوع انتساب این وعده به آیت‌الله خمینی نوشته است: “ادعا می شود که امام، در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷در بهشت زهرا سلام الله علیها به مردم وعده داد که به شما آب و برق مجانی می‌دهیم و به این وسیله و با وعده های غیر واقعی درصدد فریب و همراه نمودن مردم بر آمدند. امری که با سیرۀ امام (ره) اصلاً قابل جمع نمی‌باشد و این مسأله برای دوست‌داران و یاران امام، امری بسیار ناراحت کننده و سؤال برانگیز است. عده ای از منتقدین نیز معتقد هستند اصلاً اصل چنین وعده ای از لحاظ کارشناسی صحیح نیست و همان بهتر که محقق نشد. چرا باید توزیع انرژی رایگان باشد؟ آنهم برای مردم ما که این قدر در مصرف بی رویه کارنامۀ غیر قابل قبولی دارند! و معتقدند اصل وعدۀ مذکور یک وعدۀ غیرکارشناسی و ناپخته می‌باشد”.
نویسنده سپس تحلیل کرده که بر فرض صحت اعلام این وعده در ۱۲ بهمن، پس از “پیروزی نهضت” ابراز شده، چرا که در آن روز “رژیم شاه و دولت مقوایی بختیار، در حال غرق شدن دست و پا می‌زند و هرگز امیدی به موفقیت رژیم گذشته نیست”. همچنین تاکید شده که “مردم با وعده‌های آب و برق مجانی و قیام نکرده‌اند”.
وبسایت اصولگرای مسیرآنلاین هم از شوخی مردم خبر داده که می‌گویند: “شکر خدا، قولی که امام خمینی اول انقلاب داده بود، عملی شد و آب و برق‌مان مجانی شد!” این وبسایت با انتقاد از صدا و سیما نوشته که چرا هیچ گاه سخنرانی آیت‌االه خمینی در ۱۲ بهمن ۵۷ به طور کامل از سیمای جمهوری اسلامی پخش نشده تا این شائبه پیش بیاید که بخشی از سخنان او مثل وعده آب و برق مجانی، حذف شده است.
دامنه بحث بر سر آب و برق مجانی، پیش از این به وبسایت رسمی آیت‌الله خمینی هم کشیده شده و یک کاربر با اشاره به این وعده، روایت کرده بود که “بعضی افراد برق خود را از سیم برق خیابان مستقیم می‌گیرند و کنتوری هم ندارند که مبلغ برایشان بیاید یا بدون اطلاع اداره برق خودشان برق وصل کرده‌اند و استفاده می‌کنند! هرچه هم می گوییم این کار حرام است! می‌گویند از برق امام استفاده می‌کنیم.”
کاربر دیگری پرسیده : “آیا امام و نظام جمهوری اسلامی این وعده و صحبت خویش را بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی فراموش کرده‌اند؟”
پاسخ‌های وبسایت خمینی و رسانه‌های حامی حکومتی به این سئوالات، دو دسته است. برخی مدعی‌اند که اساسا این سخنان از سوی خمینی گفته نشده، بلکه او به انتقاد از طرح در دستور کار دولت بازرگان به آب و برق مجانی اشاره کرده است. برخی دیگر هم می‌گویند که رهبر جمهوری اسلامی این وعده را برای قشر “مستمند” درنظر داشته که این وعده تا پیش از آزادسازی یارانه‌ها به نوعی محقق شده بود.
اما سیر درست ورود به بحث آب و برق مجانی به لحاظ تاریخی چیست؟
در سخنرانی روز ۱۲ بهمن اثری از این وعده نیست و انتساب این وعده به سخنرانی بهشت زهرا اشتباه است. متن کامل سخنرانی هم در روزنامه کیهان همان سال به چاپ رسیده و موید این ادعاست(عکس). انتساب این وعده به دولت بازرگان -که مورد توجه رسانه‌های اصولگرا قرار گرفته- از تیتری ناشی می‌شود که در صفحه یک روزنامه کیهان به تاریخ ۸ اسفند ۱۳۵۷ منتشر شده است(عکس: 1 – 2 ) در این تیتر به نقل از عباس امیرانتظام آمده است: “برای کم‌درآمدها آب و برق مجانی می‌شود”.
برخی حامیان خمینی چنین تفسیر می‌کنند که این طرح در دستور کار دولت بازرگان بوده اما خمینی با نگاهی انتقادی واکنش نشان داده و گفته که “دلخوش به اینها نباشید”. اما این ادعا با فرمان ۱۴ ماده‌ای نهم اسفند آیت‌الله خمینی همخوانی ندارد. او در فرمانی به دولت موقت تصریح کرده بود: “من به دولت راجع به مجانی کردن آب و برق و بعضی چیزهای دیگر فعلا برای طبقات کم‌بضاعتی که در اثر تبعیضات خانمان برانداز رژیم شاهنشاهی دچار محرومیت شده‌اند و با برپایی حکومت اسلامی به امید خدا این محرومیت‌ها برطرف خواهد شد، سفارش اکید نمودم که عمل خواهد شد.”
اما در این جا هم بحث از “طبقات کم‌بضاعت” است. بخش دیگری از طرفداران حکومت و از جمله وبسایت رسمی آیت‌الله خمینی روایت می‌کنند که تحریف ماجرا از حذف همین قید اقشار ضعیف و کم‌درآمد حاصل شده و هیچ گاه صحبت از آب و برق مجانی برای همه مردم به میان نیامده است.
آن سخنرانی معروف -که به اشتباه به ۱۲ بهمن منتسب شد- و فایل صوتی‌اش موجود است، در ۱۱ اسفند ماه و در مراسم ورود آیت‌الله خمینی به شهر قم ایراد شده است. در “صحیفه امام” این بخش از سخنان این گونه روایت شده است: “ما علاوه بر اینکه زندگی مادی شما را میخواهیم مرفه بشود، زندگی معنوی شما را هم میخواهیم مرفه باشد. شما به معنویات احتیاج دارید. معنویات ما را بردند اینها. دلخوش نباشید که مسکن فقط می‌سازیم، آب و برق را مجانی می‌کنیم برای طبقه مستمند، اتوبوس را مجانی می‌کنیم برای طبقه مستمند، دلخوش به این مقدار نباشید. معنویات شما را، روحیات شما را عظمت می‌دهیم؛ شما را به مقام انسانیت می‌رسانیم.”
همچنین به نسخه‌ای از روزنامه کیهان استناد می‌شود که تاریخ شنبه ۱۱۲ اسفند دارد و با انتشار متن سخنرانی، “برای طبقه مستند” هم در آن به چشم می‌خورد(عکس – با فلش در قسمت پایین، سمت راست مشخص شده)
یک روز بعد، خمینی در قم خبرنگار روزنامه اطلاعات را به حضور می‌پذیرد و در آن جا هم به روایت وبسایت رسمی‌اش می‌گوید: “هر چه زودتر باید مشکل مسکن برای بیخانمانها و فقرای ایران حل گردد؛ و برای هر خانواده، مسکن مورد نیازشان تأمین شود، آب و برق برای فقرا و بیبضاعتها باید مجانی گردد”.
اما نکته تعحب‌برانگیز این جاست که در نسخه صوتی موجود از آن سخنرانی، به هیچ عنوان نه عبارت “برای طبقه مستمند” وجود دارد و نه هیچ کلمه و عبارت هم‌معنایی. محتوای سخنرانی هم به هیچ وجه نسبت به تصمیم دولت انتقادی است و در واقع این تصمیم دولت از فرمان رهبر جمهوری اسلامی ناشی شده است.
از سوی دیگر حتی اگر فایل صوتی موجود نادرست باشد و قید “طبقه مستمند” توسط خمینی آورده شده باشد، باز هم نمی‌توان از آن معنای اقشار بسیار فقیر جامعه را استنباط کرد. یکی از کلمات پرکاربرد توسط آیت‌الله خمینی، پیش و پس از انقلاب، “مستضعف” است که گاهی “مستمند” و “بی‌بضاعت” و یا “کوخ‌نشین” هم جایگزین آن شده است. رهبر جمهوری اسلامی در توصیف وضعیت مردم ایران در زمان شاه، عموما آنها را با چنین کلماتی توصیف می‌کند و در ادبیات او، صرفا بالاشهرنشین‌ها یا طاغوتی‌ها، که درصد بسیار کمی از مردم ایران را تشکیل می‌دهند، از تمکن مالی برخوردارند.
به عنوان مثال خمینی در پیامی که به مناسبت بمب‌گذاری روز نهم مهرماه سال ۱۳۶۱ در میدان توپخانه صادر شده، کشته‌شدگان و مجروحان را “جنوب شهری” و از “طبقه مستضعف و مستمند” توصیف می‌کند. بنابراین حتی با وجود این قید در سخنرانی معروف خمینی، بخش عظیمی از جمعیت ایران “مستمند” بوده و مشمول آب و برق و اتوبوس مجانی.
البته سرنوشت همه وعده‌های آیت‌الله خمینی در سال‌های ۵۷ و ۵۸ تا این اندازه مبهم نیست و بسیاری از آنها با قطعیت کامل به وقوع نپیوسته است. در حدی که شاید بتوان از هر سخنرانی مهم او در آن روزها، یک وعده نامحقق استخراج کرد.
