موسیقی/ نگاه – محمدحسن مقصودلو: آزادسازی خرمشهر، به عنوان یکی از روزهای به یاد ماندنی تاریخ معاصر ایران، منشا شکل گیری آثار متعددی در زمینه های مختلف هنری گردید.
موسیقی ِ به محاق رفته ی بعد از انقلاب نیز، تحت تاثیر این حماسه ی ملی، به سهم خود و متناسب با شرایط جامعه و محدودیت های اعمال شده، چند اثر به یاد ماندنی در این باره را در درخود شکل داد و به تاریخ هدیه کرد. از سرودهای رسمی و مردمی تا سمفونی های کلاسیک. بی شک در مورد آثار موسیقایی که به یک واقعه ی مهم از تاریخ یک ملت مربوط می شود، معیار مقبولیت، نه موازین زیباشناختی آکادمیک، بلکه میزان خاطره انگیز بودن آنها می باشد.
شاید سه اثر بیش از دیگر آثار تولید شده در این خیل، واجد مشخصه ی خاطره انگیزی باشد. آنچنان که مخاطب ِزیسته در تاریخ معاصر ایران، با شنیدن هر یک از آنها به یاد آن دوران خاطره انگیز می افتد.
اما اتفاق جالب توجه آن که هر یک از این آثار، واجد مشخصه های اصلی سبک های مختلف موسیقایی هستند که بعد از انقلاب اجازه ی فعالیت داشتند.
شاعر: جواد عزیزی – آهنگ: براساس نوای محلی – خواننده: غلام کویتی پور به همراه سربازانِ فاتح خرمشهر
مجریان نوای “ممد نبودی” سربازان ِفاتح خرمشهر، در مسجد جامع خرمشهر بودند.
شاید نوحه ی “ممد نبودی” را بتوان نماد حضورمردم ایران در خلقِ این حماسه دانست. نوای “ممد نبودی” در هر نوع نگاه درون متنی ویا بینا متنی و حتی فرامتنی، مرتبط ترین، مردمی ترین و مقبولترین اثر هنری در این باره است. نوای این اثر برمبنای یکی از آواهای محلی ست که همانند دیگر نواهای فلکلوریک خرده فرهنگ های ایران، صاحب مشخصی ندارد و در طول تاریخ سینه به سینه، منتقل شده اند. در همان روزاولیه ی آزادسازی خرمشهر، شعری توسط “ جواد عزیزی “- که از سربازان و بازمانده گان گروه ” محمد جهان آرا “ بود - به یاد خود ِمحمد جهان ارا – که به نوعی نماد مقاومتِ خود جوش مردمی برای دفاع از خرمشهر محسوب می شود – بر روی این نغمه ی پیشنهاد شده از جانب کویتی پور سروده می شود.
این نوحه و نوا در همان روزها، درجمع سربازان فاتح خرمشهرو باهمخوانی و همراهی ِ آنها در سینه زنی متن نوحه، در مسجد جامع خرمشهر – به عنوان نماد شهر خرمشهر، که در طول دوران اشغال تخریب شده بود – اجرا می شود. بی شک این همه مولفه ی مرتبط با آزادسازی خرمشهر، دلیل اصلی ماندگار این نوای جاودانه است.
متاسفانه کارورزان و سیاستگذاران فرهنگی و همچنین خود ِ غلام کویتی پور، بی توجه به همه ی این مشخصه ها، در سالهای بعد از جنگ، به انحای مختلف، چه در قالب ارکسترهای بزرگ و چه درشکل موسیقی استودیویی، با تنظیم مجید رضا زاده در آلبوم غریبانه 2، ، و یا شبیه سازی از اثر اولیه، با صداسازی و اجرای محمد رضا علیقلی وصدای حسین فخری، اقدام به اجرای مجدد این نوحه نمودند، که عدم مقبولیت هر کدام از آنها به برجسته گی اجرایِ دلنواز اولیه کمک کرد.
شاعر: حمید سبزواری – آهنگساز: احمد علی راغب – تنظیم: مجتبی میرزاده – خواننده: محمد گلریز
محمد گلریز بارها مورد تقدیر مقامات رسمی قرار گرفت
سرود “خجسته باد این پیروزی ” در نقطه ی مقابل نوحه ی “ممد نبودی” قرارداشته و تمام مشخصه های یک اثرسفارشی را دارد. در نگاه اول، شکل گیری این سرود به قبل از آزادسازی خرمشهر و عملیات بیت المقدس برمی گردد. چنانچه دست اندکاران فرهنگی ِ جنگ، سرودی با موضوع فتح و پیروزی را به مسولین صدا و سیما سفارش می دهند، تا با توجه به پیش بینی ها و تدارکات صورت گرفته در پیروزی های محتمل قریب الوقوع، پخش شود. شاعر این سرود “ حمید سبزواری ” به عنوان یکی از رسمی ترین و محبوبت ترین شاعران در نزد نهاد های فرهنگی حکومت بود. احمد علی راغب، آهنگساز رسمی صدا و سیما، آهنگساز این سرود خاطره انگیز است و خواننده ی آن، محمد گلریز، تنها صاحب صداهای پذیرفته شده از جانب نهادهای رسمی فرهنگی بود که چند سرود مناسبتی، مانندسرود مرتضی! ای شهید مطهر، در سالهای بعد از انقلاب، با صدای او از صدا و سیما، پخش و مورد تایید رهبر انقلاب نیز قرار گرفته بود.
کلام این سرود مملو از عبارات موزون، واژه های ادبی ِ کلاسیک ولحنی ِ شعار گونه است، که پیروزی و فتح را نوید می دهند و موسیقی آن نیز که برمبنای آهنگ های مارش گونه ی نظامی ساخته شده، رسمی بودن این سرود را تشدید کرده است.
سرود خاطره انگیز ِ” خجسته باد این پیروزی” در تمام سالهای جنگ و پس از آن، همواره یاد آورمقاطع پیروزیِ ایران در جنگ هشت ساله بود.
آهنگساز و رهبر ارکستر: مجید انتظامی
اگر چه دو اثر قبلی از حیث خاستگاه شکل گیری کاملا متفاوت از هم بودند، اما وجه مشترک هر دوی آنها، عموم پسند بودن شان به دلیل فرم ساده ی موسیقایی و کلامی شان می باشد.
در نقطه ی مقابل این دو، سمفونی “ حماسه ی خرمشهر ” اثر مجید انتظامی اثری کلاسیک بر مبنای آموزه های علمی موسیقی بود، که به سفارش “سازمان حفظ ارزشهای دفاع مقدس”ساخته شد.
این سوییت سمفونی روایتی موسیقیایی از آغاز اشغال تا فتح خرمشهر می باشد. این اثر بنا به توضیحات مجید انتظامی در جلد این آلبوم، از چهار بخش “ اشغال خرمشهر “، ” مویه مردم برایشهر اشغال شده”، “ تجهیز نیروها و باز پس گیری ” و “ شادی و شور برای فتح ” تشکیل شده که هر قسمت به فراخور حال و هوای خود، با تعاریف موسیقایی و سازهای منطبق با آن اجرا شده است.
مجید انتظامی پس از این اثر، و به تقلید از آن، سمفونی های دیگری را نیز به نام های” ایثار”، “ انقلاب”، “ صلح”و “کارون “، سفارش گرفت و اجرا کرد. اما هیچکدام از آنها به موفقیت سمفونی حماسه خرمشهر نرسید.
این اثر فاخر با تغییرفضاهای موسیقیایی اش، روایتی شنیدنی از یک مقطع تاریخی این سرزمین است.
