قاب ♦ چهارفصل

نویسنده
شهلا گروسی

محمد علی خلجی، کارتونیست جوان ایرانی طی سال های اخیر، ده ها جایزه از جشنواره های گوناگون به دست آورده ‏در حالی که کمتر اثری از او در مطبوعات داخلی دیده شده است. چندی قبل سایت ایران کارتون از شباهت ناگزیر- یا ‏آگاهانه- اثر جایزه آور “محمد علی خلجی”، کارتونیست ایرانی برنده مسابقه بین المللی “آلانیا”، به یکی از کارهای ‏برنده جشنواره ملا نصرالدین (1998) خبر داد. این پیشامد برای یک جایزه بگیر حرفه ای سال های اخیر نمایشگاه ‏های بین المللی، بازتاب گسترده ای در سایت های تخصصی کارتون و وبلاگ های کارتونیست های ایرانی پیدا کرد. اما ‏برای لکه گیری از دامن ملکوک کارتون ایران چه باید کرد؟

khalaji_1.jpg

‎ ‎شرافت از دست رفته کارتون ایران!‏‎ ‎

چندی قبل سایت ایران کارتون از شباهت ناگزیر- یا آگاهانه- اثر جایزه آور “محمد علی خلجی”، کارتونیست ایرانی ‏برنده مسابقه بین المللی “آلانیا”، به یکی از کارهای برنده جشنواره ملا نصرالدین (1998) خبر داد که ظاهراً این کپی ‏برداری یا توارد ایده به وسیله دو کارتونیست جشنواره ای دیگر، “ جولیان پناپای” رومانیایی و”لوئیس پُل” استرالیایی ‏کشف و گزارش شده بود. متعاقب آن، خبر رسید که به همین خاطر، جشنواره کذایی جایزه اول را از کارتونیست ایرانی ‏پس گرفته است. سایت ایران کارتون مجدداً با درج این خبر، تعدادی از آثار برنده خلجی در جشنواره های مختلف را ‏همراه با کارتون های مشابه آنها منتشر کرد و نسبت به ایجاد شائبه کپی برداری کارتونیست های ایرانی هشدار داد: ‏‏”…متاسفانه مدتی است که این شائبه به دلیل کثرت کارتون های مشابهی که توسط آقای محمدعلی خلجی از ایران ارائه ‏می شود، فزونی یافته است. این اتفاق اذهان جامعه جهانی کاریکاتور را نسبت به هنر کارتون ایران که تاکنون برای ‏اعتلای آن تلاش های وسیعی از سوی هنرمندان ایرانی صورت گرفته است، بدبین و بدگمان کرده است.” (1)‏

محمد علی خلجی، کارتونیست جوان ایرانی از شاخص ترین کارتونیست های جشنواره ای است که طی سال های اخیر، ‏ده ها جایزه از جشنواره های گوناگون به دست آورده در حالی که کمتر اثری از او در مطبوعات داخلی دیده شده و ‏مخاطبان ایرانی چندان با اسم و سبک طراحی مرارت بار پوانتی لیستی اش آشنا نیستند. این پیشامد برای یک جایزه ‏بگیر حرفه ای سال های اخیر نمایشگاه های بین المللی، بازتاب گسترده ای در سایت های تخصصی کارتون و وبلاگ ‏های کارتونیست های ایرانی پیدا کرد. بخش مهمی از ابراز نظرها را می توان در کامنت های مندرج در زیر گزارش ‏سایت ایران کارتون مشاهده کرد. رحیم بقال اصغری کارتونیست تبریزی و نماینده سازمان “فکو” در یکی از کامنت ها ‏چنین نظر داده است: “من تصور می کنم وقتی توهینی به ما شد یا باید اهمیتی ندهیم یا به آن بخندیم در غیر این صورت ‏به احتمال زیاد ما لایقش هستیم. خلجی در مدتی کوتاه نزدیک 100 جایزه را از آن خود کرده و طبیعی است اکنون توجه ‏خیلی ها به سوی او معطوف است….وقتی ما بزرگ تر می شویم باید مواظب خطاهای مان باشیم خطای آدم های ‏بزرگ، بزرگ تر و زودتر دیده می شود. بنابراین من بناپای را سرزنش نمی کنم او و لوئیس هنرمندان باهوشی هستند ‏که آرشیو ذهنی و تصویری غنی دارند و این به سود دنیای کارتون جهان هست اما دوست دارم خلجی دوست عزیزم ‏متوجه حساسیت به وجود آمده به کارهایش باشد…چون خلجی اکنون نه یک کارتونیست بلکه نماینده شناخته شده کارتون ‏ایران است”(2) ‏

khalaji_2.jpg

نگاه رحیم اصغری، نمایشگر تفکر بخشی از طرفداران کارتون جشنواره ای است که ایران را به واسطه جوایز ریز و ‏درشتی که کارتونیست ها در صدها نمایشگاه بین المللی با کیفیت های متفاوت آورده اند “پایتخت” کارتون جهان می داند ‏و هر اقدامی که در این تفکر شبهه ایجاد کند نوعی “توهین” یا “توطئه” برای لکه دار کردن دامن افتخارات کارتون ‏ایران قلمداد می کند. البته خدشه دار شدن اعتبار کارتون ایران- و در نگاهی رادیکال تر، خود ایران- نقطه اشتراک ‏نظریات اکثر کسانی است که در قالب کامنت بر خلجی جوان تاخته یا بعضاً از او حمایت کرده اند: “آقای شجاعی خیلی ‏کار خوب و عاقلانه ای کردند که به عنوان نماینده ایران در سایت انگلیسی به این مطلب اشاره کردند و آن را باعث ‏تاسف خواندند خارجی ها نباید فکر کنند همه ایرانی ها مثل همند” (3)‏

‏”.‏‎.‎‏.این همه شباهت اون هم از یک نفر در مسابقات بین المللی واقعا شائبه ای را در اذهان هنرمندان و علاقه مندان به ‏کاریکاتور ایجاد نمی کنه؟آیا خدشه دار کردن اسم ایران در دنیا گناه نیست؟ اگر تعداد شباهت ها کم بود حرف شما کاملا ‏منطقی و خدایی است اما این همه کار…؟؟ در ضمن مگر جامعه جهانی همچون سایت دون کیشوت و هنرمندان خارجی ‏که این آثار را کشف کرده ان با آقای خلجی پدر کشتگی دارند؟”(4)‏

‏”…من بحثی راجع به اینکه این شباهت ها عمدی بوده یا سهوی نمی کنم چون به نظرم کاملا مشخصه…صحبت من با ‏دوستانی مثل آقای اصغری هست.این مساله، مساله یک نفر یا یک گروه نیست این جور اتفاق ها بین کاریکاتوریست ‏های تمام دنیا منعکس می شه و نتیجه سال ها زحمت و تلاش کاریکاتوریست های ایرانی (از جمله خودتون ) رو به باد ‏می ده…کاریکاتوریست های خارجی که این خبر رو می خونند احتمالا اسم آقای خلجی رو نمی تونند به خاطر بسپارند ‏ولی اسم ایران در کنار واژه هایی مثل کپی کاری و تقلب برای همیشه در ذهنشون جای می گیره…” (5)‏

khalaji_3.jpg

اما برای لکه گیری از دامن ملکوک کارتون ایران چه باید کرد؟ سایت دهدشت کارتون که این یک ساله اخیردر درج و ‏تحلیل اخبار کارتون ایران بسیار پیگیر نشان داده در مطلبی چنین می نویسد:‏‎ ‎‏”این سوال پیش می آید که جامعه جهانی ‏کاریکاتور چه واکنشی در برابر این اتفاق باید انجام دهد؟ آیا اعطای جایزه به کارتونیست متقلب درست است یا پس ‏گرفتن جایزه از کسی که سهواً مرتکب این گناه شده اشتباه نیست؟ مسابقه کاریکاتور رقابتی است برای کسب جایزه و پر ‏کردن لیست افتخارات و این یعنی احتمال وجود تقلب! به نظر می رسد زمان آن فرا رسیده تا تشکل های بزرگ ‏کاریکاتور ایران (خانه کاریکاتور-انجمن های کاریکاتور کشور و سایت های بزرگ کارتون کشور) دست به کار احیای ‏آبروی از دست رفته پایتخت کاریکاتور دنیا!!! شوند و با تشخیص بی گناهی یا تقصیر کارتونیست اقدام موجهی انجام ‏دهند.“(6)‏

نویسنده در ادامه چنین پیشنهاد می کند: “… وجود یک تشکل جهانی (یا حتی داخلی) کاریکاتور برای نظارت و بررسی ‏چنین اتفاق هایی و در نهایت صدور حکم بر له یا علیه کسی ضروری به نظر می رسد. وضع قانون برای جشنواره ها ‏و صدور حکم محرومیت برای کارتونیست هایی که توسط این تشکل حقوقی متقلب تشخیص داده می شوند یا داوران ‏سهل انگاری که بی مسئولیتی آنها در بروز این شباهت ها کمتر از کاریکاتوریست نیست راه گشایش این مسئله است.” ‏‏(7)‏

البته به نظر می رسد که تأسیس تشکیلاتی مشابه فیفا (با آن جریان مالی نجومی در ورزش فوتبال) برای نظارت بر آثار ‏هزار و یک جشنواره مطرح و بی نام و نشان کارتون، آن هم در مسابقاتی که معمولاً جوایز آن از دو سه هزار دلار ‏تجاوز نمی کند بیشتر به شوخی شبیه باشد تا راه گشایشی بر این معضل.‏

نماینده “فکو”ی جهرم، آقای “سعید صادقی” در کامنتی دیگر با عنوان “نه برای 2000 دلار آلانیا بلکه برای شرافت ‏کارتون ایران” نوشته اند: “….در ایران همه مستقل کار می کنند و چون کار در مطبوعات مشکلات و محدودیت های ‏زیادی وجود دارد لذا بیشتر به سمت کارتون های نمایشگاهی روی می آورند… به جای عداوت با ایشان (مهدی خلجی) ‏سعی کنیم از او و آبروی کاریکاتور کشورمان حمایت کنیم.”(8)‏

khalaji_4.jpg

آقای صادقی به درستی به مشکلات و محدودیت های کار در مطبوعات ایران اشاره کرده اما ظاهراً آن را به عنوان ‏واقعیتی محتوم و تغییرناپذیر پذیرفته و چاره را تنها، ذوب کارتونیست ایرانی در جشنواره ها دانسته اند.‏

آیا بهتر نیست که به جای صرف انرژی و هزینه برای ایجاد یک تشکل داخلی یا جهانی نظارتی، اراده کارتونیست های ‏ایرانی معطوف به تغییر وضعیت کارتون در مطبوعات ایران شود؟ آیا اساساً از همین ظرفیت ناقص و محدود ‏مطبوعات الکن داخلی برای ایجاد رابطه با مخاطبان، استفاده کامل و کافی شده که عدم کارایی آن حدود دو سه هزار ‏کارتونیست حرفه ای و –اکثراً- آماتور را به تولید انبوه برای جشنواره ها واداشته باشد؟ بهتر نیست نگاه آرزومندانه و ‏غیر واقعی به جشنواره هایی که دو سوم آنها فاقد کیفیت قابل قبول اند تغییر کند و “شرف” کارتون ایران به پدیده ای ‏چنین متزلزل گره زده نشود که با سهو یا خطای یک کارتونیست بخت بر گشته “بر باد” رود؟ بهتر نیست شخصیت و ‏هویت فردی کارتونیست به عنوان هنرمندی که باید نگاه ویژه به دنیای اطراف داشته باشد، به جوایز ریز و درشت بین ‏المللی ترجیح داده شود؟

محمد علی خلجی اولین کسی نیست که با ایده های تکراری در چنین مسابقاتی جایزه می برد، چنین پدیده ای هم منحصر ‏به کارتونیست های ایرانی نیست اما این اولین بار است که یک جشنواره چنین واکنش نشان می دهد، درنتیجه تمام نگاه ‏ها متوجه کارتونیست بدشانس ایرانی شده، انگار که او شرافت کارتون جشنواره ای را لکه دار کرده باشد. حال آن که با ‏تورقی بر کاتالوگ دوره های مختلف نمایشگاه های مختلف می توان کارتون های برنده یا برگزیده متعددی را دید که از ‏نظر ایده و اجرا، بسیار آشنا به نظرمی آیند.‏

فاجعه بزرگ، نه لکه دار شدن شرافت کارتون ایران (که حتی یک مجله پرطرفدار با کیفیت ندارد) یا نام ایرانیان، که ‏نابود شدن تشخص کاری هنرمندان جوانی است که در تطبیق پذیری با پدیده بزرگنمایی شده ای چون جشنواره، هویت ‏فردی درخور را هرگز به دست نمی آورند.‏

‎ ‎پانوشت ها:‏‎ ‎

‏(1): شباهت های ناگزیر در آثار محمد علی خلجی، سایت ایران کارتون، سه شنبه، 24 اردیبهشتماه 1387 ‏

‏(2)، (3)، (4)، (5)، (8): شباهت های ناگزیر در آثار محمد علی خلجی، سایت ایران کارتون، سه شنبه 24 ‏اردیبهشتماه 1387، بخش نظریات

‏(6)، (7): خلق را تقلیدشان بر باد داد… سایت دهدشت کارتون، 24 اردیبهشت 1387‏