رسا قاضی نژاد
در حالی که برخی مقام های مسوول سعی دارند برای “آرامش و تسلی” خانواده کشته شدگان حوادثی چون “تصادف دو اتوبوس”، “سقوط بالگرد در آذربایجان” و “انفجار اخیر در شیراز”، آنها را شهید بنامند، اما بنیاد شهید پس از هر کدام از این حوادث با صدور اطلاعیه ای اعلام کرده است که “هر مرگی شهادت نیست”. این موضع گیری بنیاد شهید چنان محل مناقشه شده است که دیروز فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به “کنایه” گفت اگر شهیدی در دنیای آخرت، ”تاییدیه بنیاد شهید” را نداشت “مشکلی برای ورود به بهشت” ندارد.
به گزارش البرز سردار اسماعیل احمدی مقدم در واکنش به اقدام بنیاد شهید که “جانباختگان حادثه سقوط بالگرد ناجا در تبریز را شهید محسوب نکرد” در جمع خبرنگاران گفت: “شهادت را باید خدا بپذیرد، اما انگار در بنیاد شهید، دادن عناوین دنیایی شهید و مصادیق قانونی آن کار سختی است. نیروی انتظامی بدون توجه به اقدامات بنیاد شهید برای جانباختگان حوداث مرتبط با اجرای وظیفه، تسهیلات ویژه ای را از جمله بخشش اقساط تمامی وام های دریافتی و اهدای پاداش های سنواتی مختلف در نظر گرفته است تا خانواده های این افراد پس از شهادت عزیزان خود با مشکلات مالی مواجه نباشند.“
پیش از این نیز موضوع سقوط هلی کوپتر نیروی انتظامی و کشته شدن چند مامور این نیرو به مناقشه ای بین مسوولان اجرایی و مقامات مذهبی و رییس بنیاد شهید استان آذربایجان شرقی بدل شده بود؛ در ان مقطع آیت الله محسن شبستری نماینده آیت الله خامنه ای در استان آذربایجان شرقی و امام جمعه این شهر”فوت سرنشینان این بالگرد به دلیل انجام عملیات و ماموریت” را” شهادت گونه” است. اعتقادی که برخی دیگر با آن همرای نبودند.
جمعه نهم فروردین ماه جاری یک هلی کوپتر نیروی انتظامی که “گشت زنی برای کنترل محورهای ترافیکی و انتظامی” را به عهده داشت به دلیل آنچه نقص فنی عنوان شد، در محدوده شهرستان ورزقان استان آذربایجان شرقی سقوط کرد. چند ساعت بعد از این سقوط سردار محمدعلی نصرتی، فرمانده نیروی انتظامی آذربایجان شرقی ضمن تایید این حادثه در گفتگو با ایرنا گفت: “در سقوط این بالگرد، پنج سرنشین آن به فیض شهادت نایل شدند. سه نفر از شهدای حادثه سقوط بالگرد نیروی انتظامی استان، کادر پروازی و دو نفر دیگر شامل رییس پلیس پیشگیری و رییس پلیس راه فرماندهی انتظامی آذربایجان‌شرقی بودند.” یکشنبه یازده فروردین هم خبرگزاری نیمه دولتی فارس گزارش داد: “پیکر سرداران شهید سقوط بالگرد نیروی انتظامی در تبریز تشییع شد.“
اما چند ساعت پس از خاکسپاری کشته شدگان، روابط عمومی سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران استان آذربایجان شرقی خبری به خبرگزاری ها مخابره کرد که “جان باختگان سقوط بالگرد نیروی انتظامی روز جمعه (نهم فروردین) در ورزقان آذربایجان شرقی شهید محسوب نمی‌شوند.”
جمشید نظمی، رییس این سازمان در این نمابر تاکید کرده بود: “احراز شرایط شهادت طبق آئین‌نامه هیئت دولت در کمیسیون مربوطه در تهران تعیین می‌شود و با توجه به اینکه فوت این عزیزان در حال گشتزنی برای کنترل محورهای ترافیکی و انتظامی استان بوده است، لذا کمیسیون مربوطه شرایط شهادت را برای آنان محرز ندانسته است و فلذا جزء شهدا محسوب نمی‌شوند.“
وی همچنین از اعمال فشار برای دفن یکی از کشته شدگان در قطعه شهدا نیز خبرداد: “مقرر شده بود به احترام خدمات این عزیزان به نظام مقدس جمهوری اسلامی در قطعه ایثارگران وادی رحمت دفن شوند که متأسفانه نیروی انتظامی با اعمال فشار و زور به مدیریت گلزار شهدای وادی رحمت، راساً اقدام به دفن یک نفر از متوفیان در قطعه‌ای که برای شهدای تفحص آماده شده است می‌کند که این عمل با قوانین و سیاست‌های کلی کشور درباره ساماندهی گلزار شهدا مغایر است.“
انفجار شیراز
غیر از حادثه سقوط هلی کوپتر نیروی انتظامی، انفجار در حسینیه رهپویان وصال شیراز نیز محلی از مناقشه برای “شهید نامیدن کشته شدگان” شد. در این حادثه که ابتدا از سوی متولیان مراسم سعی شد بمبگذاری عنوان بگیرد و درنهایت عامل انفجار را مربوط به نمایشگاه تجهیزات “دفاع مقدس” نامیدند، یازده نفر در دم جان سپردند و دو نفر نیز در روزهای بعد در بیمارستان فوت کردند.
همان شب حادثه گفتگویی از انجوی نژاد بر روی سایت رهپویان قرار گرفت که در آن با “رد هرگونه سهل انگاری”، این انفجار را “تروریستی” دانسته و کشته شدگان این حادثه را “شهید” نامیده بود. متعاقب آن سازمان تبلیغات اسلامی نیز با صدور اطلاعیه‌ای، “سانحه دلخراش انفجار در مسجد سیدالشهدا (ع) شیراز را که منجر به شهید و مجروح شدن جمع کثیری از زنان و مردان مومن هموطنمان شد” تسلیت گفت.در این میان موضع گیری فرماندار شیراز قابل توجه است. وی اولین مقامی بود که انفجار در شیراز را در گفتگو با بخش خبری 30⁄20 تایید و در بخشی از سخنانش به “شهید شدن 10 نفر” اشاره کرد. اما پس از این، فرماندار شیراز درگفتگو با فارس رسما اعلام کرد که “به کار بردن واژه شهید برای جانباختگان شیراز هنوز به تائید بنیاد شهید نرسیده است”. ابراهیم عزیزی همچنین با بیان اینکه “از رسانه‌ها درخواست کرده‌ام واژه عروج معنوی ملکوتی را در خصوص این افراد به‌کار ببرند”، تصریح کرد: “رایزنی‌های انجام شده با مسئولان بنیاد شهید منجر به کسب موافقت ایشان برای دفن این افراد در قطعه شهدای دار‌الرحمه شیراز شده است.” هر چند اظهارات فرماندار شیراز بعدا با گفتن ”در نزدیکی قطعه شهدا به خاک سپرده می شوند” اصلاح شد. هرچند کانون رهپویان همچنین با اختصاص یک صفحه جداگانه بر روی سایت خود، تصویر “شهدای” این حادثه را منعکس کرده اما هنوز بنیاد شهید استان فارس از پذیرفتن این کشته شدگان به عنوان شهید خودداری می کند.
مرگ پنجاه نفر در جاده ها
در حالیکه خبرگزاری فارس از اواخر سال گذشته تبلیغات زیادی برای بازدید از مناطق جنگی صورت داده بود، یک هفته مانده به سال نو و یک هفته بعد از سال نو، در اثر تصادف دو اتوبوس حامل دانش آموزان و دانشجویان که برای دیدار از مناطق جنگی رهسپار شده بودند پنجاه نفر جان خود را از دست دادند. تصادف اول در ساعت 22 و 35 دقیقه شنبه شب 23 اسفند و در 35 کیلومتری جاده اندیمشک به خرم آباد رخ داد. در این تصادف اتوبوس حامل “کاروان راهیان نور” از موسسه غیرانتفاعی خیام مشهد در حین بازگشت از مناطق برجا مانده از جنگ در حالی که از خوزستان به سمت لرستان در حرکت بود با یک تریلی تانکر سوخت حامل بنزین برخورد کرد و بر اثر آن 23 دانشجو در آتش جان باختند و 7 تن دیگر نیز مجروح شدند. حادثه دیگر روز سه شنبه، 6 فروردین روی داد که بر اثر آن یک دستگاه اتوبوس حامل مسافرانی که در قالب کاروان “راهیان نور” عازم دیدار از مناطق جنگ ایران و عراق بودند در جاده شهر کرد به ایذه واژگون شد و در این حادثه بیست و هفت نفر از سرنشینان اتوبوس کشته شدند.
در این میان هرچند این کشته شدگان را کسی شهید ننامید اما گفته می شود سعی شد با دلجویی از خانواده ها به نوعی به آنها ”آرامش” داده شود و حتی در حاشیه سفر احمدی نژاد به مشهد، وی با خانواده‌های دانشجویان استان خراسان رضوی دیدار کرد.وی در این دیدار به آنها گفت: “به خانواده‌ها تسلیت می‌گویم زیرا بالاخره جوانی را تربیت می کنند و زحمت می‌کشند تا روزی به ثمر برسد و در خدمت جامعه، فرهنگ و کشور باشد. دانشجویان جان باخته با رسیدن به قله، زندگی جاوید را به دست آوردند. امیدواریم همه جوانان کشور در این مسیر و دنبال همین اهداف و آرمان‌ها باشند. باید خدا را شکر کنیم که فرزندان صالح داشتیم و در حالی که در مسیر درست بودند به خدا رسیدند ودر جوار امام رضا(ع) مستقر شدند.“
ضوابط شهادت
روزنامه کارگزاران در ارتباط با اینکه چه کسی شهید است یا نیست گفتگویی با مهندس رضا ریاحی، معاون مدیر کل پذیرش و امور اداری بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور انجام داده که وی گفته است: “ما مصادیق شهادت را در چند صفحه داریم. مصادیق شهادت شامل افرادی می‌شود که در حین مبارزه با اشرار، مبارزه با ضدانقلاب، در جنگ، ماموریت‌های قرارگاه خاتم الانبیا و ماموریت‌هایی که با هماهنگی فرماندهی کل قوا باشد به شهادت برسند. مثل حادثه‌ای که برای جمعی از خبرنگاران(هواپیمای c130) اتفاق افتاد و ما آنها را به عنوان شهید پذیرفتیم. اگر شامل این مصادیق بشود، با توجه به مستنداتی که ارائه می‌دهند ما آنها را سریعا به عنوان شهید می‌پذیریم.“
وی با اشاره به کشته شدگان سقوط بالگرد همچنین می گوید: “آنها همه مستندات‌شان را ارائه بدهند، ما بررسی می‌کنیم. آنها تمام مستندات‌شان را داده‌اند. وقتی فرمانده نیروی انتظامی استان آذربایجان شرقی گفته است که این بالگرد هنگام سقوط در حال گشتزنی برای کنترل محورهای ترافیکی بوده است، یعنی برای مقابله با اشرار که نبوده. اما در نامه بعدی‌شان می‌زنند اشرار، خب این تناقض‌گویی است، چون اشرار که به پلیس راه کاری ندارد.“
وی همچنین در مورد انتظارات مادی و معنوی خانواده قربانیان گفته است: “رسانه ها بدون استعلام از ما کسی را شهید ننامند چون انتظار های مادی و معنوی پیش می آید. ما حتی برای روزهای تعطیل نوروز شیفت داشتیم، با من تماس گرفتند و ما بررسی کردیم و دیدیم به هیچ‌یک از مصادیق ما همخوانی ندارد. ما هم راحت اعلام کردیم «نه». اگر هم با مصادیق ما همخوانی داشته باشد خیلی سریع اعلام می‌کنیم که فرد یا افراد شهید محسوب می‌شوند. برای مثال اگر برای بازدید از مناطق جنگی هم بروند، اگر اتوبوس‌شان چپ کند، شهید محسوب نمی‌شوند، این یک امر طبیعی است. حالا شما شلمچه نروید به مشهد بروید، تصادف یک امر طبیعی است. این فوت است. ولی در یک زمان شما در مسیر عراق و خرمشهر می‌روید و عراقی‌ها به شما حمله می‌کنند، یا منافقین شما را مورد حمله قرار می‌دهند. این قضیه متفاوت است و شما شهید محسوب می‌شوید.“