کشف جنازه دختری ۱۷ ساله در شهر کردنشین بوکان در آذربایجان غربی، تلاش برای کودک ربایی مقابل یک مدرسه در سقز و خودکشی یک دانشجو در طول یک هفته در ایلام، جامعه‌شناسان ساکن کردستان را متقاعد کرده که بگویند در این مناطق خشونتهای اجتماعی خارج از روال معمول و رو به افزایش نهاده است؛ آن هم در حالیکه فعالان حقوق بشری از نگرانی شهروندان برخی از شهرهای کردنشین از افزایش پدیده کودک ربایی خبر داده‌اند.
خالد توکلی، جامعه‌شناس کرد در مصاحبه با روز به برشمردن دلایل بروز این خشونت‌ها می‌پردازد و می‌گوید تضاد ارزش‌ها، محدود کردن آزادی‌های اجتماعی و رشد گروه‌های بنیادگرا باعث گسترش دامنه کجروی‌های اجتماعی منجربه ارتکاب جرمهای خشونتزا می‌شود. او “برخورد سازشی و مصلحتی” دستگاه قضایی در شهرستان‌ها را نیز از جمله دیگر علل بازتولید خشونتهای اجتماعی می‌داند.
تقابل بنیادگرایی و سکولاریزم
آژانس خبری مکریان هفته گذشته از کشف جسد یک دختر ۱۷ ساله در زیر پل امیرآباد بوکان در استان آذربایجان غربی خبر داد. بر اساس این گزارش سمیه ـ ف از چند روز قبل از کشف جسد، ناپدید شده بود.
مقامات پزشکی هنگام کشف جسد این دختر در حاشیه شهر بوکان، گواهی داده‌اند که او چند روز قبل جان خود را از دست داده است. منابع نیروی انتظامی در آذربایجان غربی تا کنون علل مرگ این دختر جوان را اعلام نکرده‌اند.
از سوی دیگر خبرگزاری دیده‌بان حقوق بشر با انتشار گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده مواردی از کودک ربایی در شهر بوکان اعلام کرد شهروندان این شهرستان “با انتقاد از بی‌توجهی مسئولین از دوگانگی در برخورد با مسایل سیاسی و اینگونه مسایل که امنیت جانی و روانی آن‌ها را گرفته است به شدت معترض‌اند.”
در همین راستا در طول همین هفته تلاش برای ربودن یک دانش آموز ابتدایی در مقابل مدرسه فردوسی شهرستان سقز در استان کردستان ناکام ماند. منابع خبری روز در منطقه می گویند یکی از افرادی که مانع از این کار شده، به ضرب چاقوی مهاجمان زخمی شده است.
خالد توکلی، پژوهشگر و استاد جامعه‌شناسی مقیم سقز در مصاحبه با روز می‌گوید با در نظر گرفتن آمارهای مربوط به خشونتهای اجتماعی در ماه‌های اخیر به نظر می‌رسد میزان این خشونت‌ها در مناطق کردنشین بیشتر از حد معمول بوده و تا حد زیادی حساسیت اجتماعی را برانگیخته است.
به گفته او این خشونت‌ها معلول رشد فزاینده جمعیت شهری، مهاجرت بی‌رویه از روستا‌ها به شهر‌ها، تقابل ارزش‌های سنتی و مدرن، ناهنجاری های اجتماعی و اهمیت ندادن به آزادی‌های فردی است که رویهمرفته باعث شده جامعه به سمت نوعی آشفتگی که خشونت زایی نتیجه آن است در حرکت باشد.
آقای توکلی می گوید: “در سالهای گذشته در بعضی از شهرهای کردستان جریانهای بنیادگرا در حواشی شهر‌ها رشد چشمگیری داشته و حتی توانسته‌اند توجه بخشی از جوانان حاشیه نشین و فقیر را به خود جلب کنند. در عین حال فرهنگ مدرن به صورت روزانه از طریق شبکه‌های اینترنتی و ماهواره‌ای در حال گسترش و جامعه نیز به نوعی به سمت سکولاریزه شدن در حرکت است. تضاد و برخورد این دو فرهنگ می‌تواند به افزایش خشونتهای اجتماعی دامن بزند.”
در سالهای گذشته جمهوری اسلامی برخی از گروه‌های بنیادگرای اسلامی در شهرهای مختلف کردستان را مسبب برخی ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی در این منطقه معرفی کرده است.حالا آقای توکلی می‌گوید فعالیت‌های آن‌ها در سطح اجتماعی به ویژه باعث بروز خشونتهای جنسیتی شده است.
در مورد همخوانی جرایم اجتماعی و مجازات پیش بینی شده در قانون اساسی و همچنین عملکرد مراجع قضایی کردستان آقای توکلی می‌گوید: “نحوه برخورد مراجع قضایی با خشونت‌ها در شهرستان‌ها به صورت کلی متفاوت با کلان شهرهایی چون تهران و اصفهان است. در آن مناطق نیروهای انتظامی و نهادهای مربوطه به صورت جدی با جرایم اجتماعی برخورد و اشد مجازات را در حق مجرمان اجرا می‌کنند. فارغ از ارزیابی نوع مجازات‌ها اما ما می‌بنیم در مناطقی مانند کردستان برخورد‌ها شدت کمتری دارد و در مواردی نیز قضات در برخورد با مجرمین سلیقه‌ای عمل کرده‌اند. یکی از دلایل آن را شاید بتوان جلوگیری از گرایش جوانان به فعالیت‌های سیاسی دانست اما در هر حال برخوردهای قضایی بیشتر جنبه سازشی و مصلحتی دارد تا حقوقی و متمرکز بر کاهش خشونتهای اجتماعی.”
به گفته این کار‌شناس مسائل اجتماعی انجام تحقیقات علمی، بررسی جنبه‌های مختلف آسیب‌های اجتماعی، افزایش امکانات اقتصادی و برنامه ریزی شهری از جمله راهکارهای مقابله با افزاش خشونت هاست. خالد توکلی می‌افزاید: “آزادی تشکیل نهادهای مدنی و استفاده از آن‌ها برای کاهش نابهنجاری ها و آشفتگی اجتماعی نیز در این زمینه می‌تواند مؤثر واقع شود.”
۲۰۰ مورد خودکشی در یک سال
در سال گذشته مناطق کردنشین یکی از پرحادثه‌ترین مناطق ایران به لحاظ بروز خشونتهای اجتماعی بوده است. در عین حال طبق آخرین آمار وزارت بهداشت در سال ۸۵، کمترین شاخص امید به زندگی کشور، در استانهای کردنشین نظیر کردستان و ایلام محاسبه شده است. با این وجود مقامات نیروی انتظامی در این مناطق مدعی شده‌اند که با شدت بیشتری با عوامل انسانی خشونتهای اجتماعی برخورد می‌کنند.
رئیس پلیس امنیت عمومی کردستان در آبانماه گذشته گفته بود با برهم زنندگان امنیت عمومی جامعه و افراد مزاحم نوامیس مردم به شدت برخورد می‌شود. محمد شاه محمدی “اراذل و اوباش” را که باعث ایجاد رعب و وحشت میان مردم این استان می‌شوند تهدید به دستگیری کرده بود. در آبانماه همان سال نیز رئیس پلیس امنیت عمومی آذربایجان از وجود ۶۹ مجرم که او از آن‌ها به عنوان اراذل و اوباش یاد کرده خبر داده بود. او گفته بود ۳۷ نفر از این افراد بین مردم پراکنده هستند و “بی‌شک در حال ارتکاب جرایم مختلف”.
در یکی از بارز‌ترین موارد خشونتهای اجتماعی در مناطق کردنشین طی سال گذشته، در جریان حمله افراد مسلح به بانک سپه در خیابان فردوسی کرمانشاه، چهار نفر از جمله سه مامور نیروی انتظامی و یک نفر از مهاجمان کشته شدند. سه نفر دیگر از مسببین این حادثه در دی ماه گذشته در میدان آزادی کرمانشاه به دارآویخته شدند.
در سال ۱۳۹۰ گزارش‌های متعددی نیز از افزایش خشونت‌ها در ایلام، دیگر استان کردنشین ایران نظیر سرقت و نزاع‌های خانوادگی و در پاره‌ای موارد درگیری‌های مسلحانه خانوادگی در فضای عمومی منتشر شد. علاوه بر این ایلام در سال گذشته میان دیگر استانهای ایران در صدر جدول آمار خودکشی در کشور قرار گرفت.
در آبانماه گذشته نماینده ایلام، ایوان، مهران، شیروان و چرداول در مجلس گفت: “بیکاری در استان ایلام به حدی رسیده است که مشکلات روانی را برای جوانان استان پدید آورده است و این معضل باعث شده تا آمار خودکشی در استان ایلام بالا‌ترین حد را در کل کشور داشته باشد.”
رتبه اول خودکشی در ایران به استان ایلام اختصاص یافته است. در سال گذشته این میزان به بیش از دو نفر از هر هزار نفر رسیده است. به گفته داریوش قنبری از جمعیت ۶۰۰ هزار نفری استان ایلام در سال گذشته هزار و ۲۰۰ نفر به دلیل مسائل مالی و بیکاری و عدم توانایی در ازدواج و تخلیه نشدن انرژی خودکشی کرده‌اند.
