محمد یعقوبی از کارگردان های مولف تئاتر ایران است که امسال با نمایشنامه “خشکسالی و دروغ” در جشنواره تئاتر فجر حضور دارد. نمایشی است که زندگی یک وکیل را بررسی می‌کند و به مسائل فردی انسان‌ها در ارتباط با اجتماع می‌پردازد. اما بیشتر خشکسالی فرهنگی را که ویژگی زمانه ما شده، هدف قرار داده است. کشوری که حتی نخبگانش هم کتاب نمی خوانند و نیازی به دشمن ندارد…
گزارشی از آخرین مراحل تمرین نمایش “خشکسالی و دروغ” به کارگردانی محمد یعقوبی
اهورامزدا! این کشور را از خشکسالی، دشمن و دروغ نجات بده
♦ بازگشت به نوشتن بعد از کار اقتباسی…
اجرای آثاری فارغ از دغدغه‌های اجتماعی در دو سال گذشته و روی آوردن بسیاری از کارگردانان مؤلف به اجرای آثار اقتباسی و ترجمه شده در جشنواره‌های تئاتر انتقادات فراوانی را نسبت به عملکرد اداره کل هنرهای نمایشی در منزوی کردن کارگردانان مؤلف به همراه داشت. اما از ابتدای امسال و در جهت جلب نظرات مثبت، حسین پارسایی (مدیر اداره کل هنرهای نمایشی) در گفتگوهای متعددی اعلام کرد این اداره دیگر از کارگردان مؤلف، متن خارجی نمی‌پذیرد.
شاید این موضوع یکی از دلایل باشد که محمد یعقوبی که سال گذشته با نمایشنامه اقتباسی “ماچیسمو” بر اساس رمان کنسول افتخاری در جشنواره‌ی تئاتر فجر حضور داشت امسال نمایشنامه “خشکسالی و دروغ” که نوشته خود اوست را به جشنواره ارائه کرده‌است.
♦ خشکسالی و دروغ…
تمرین‌های نمایش “خشکسالی و دروغ” به نویسندگی و کارگردانی محمد یعقوبی از آبان ماه آغاز شده‌است.
محمد یعقوبی در خصوص نام این نمایشنامه گفت این نام به یکی از گفته‌ها و دعاهای معروف داریوش اول ارجاع دارد و در ادامه توضیح داد: «داریوش اول این گفته‌ها را برای ایران و ایران‌زمین گفته و از اهورامزدا خواسته “این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدارد.” من کلمه دشمن را از این جمله حذف کردم چرا که در وضعیت کنونی موضوعیت ندارد و بیشتر دروغ و خشکسالی که به خود ما نیز برمی‌گردد دارای موضوعیت است. مثلاً وضعیت بد کتاب و مطالعه، نوعی خشکسالی است که در مقوله فرهنگ می‌توان به آن توجه داشت.»
“خشکسالی و دروغ” نمایشی است که زندگی یک وکیل را بررسی می‌کند و در حالی که داستان آن در زمان معاصر می‌گذرد به مسائل فردی انسان‌ها در ارتباط با اجتماع می‌پردازد.
یعقوبی در ابتدا از حضور هشت پرسوناژ در این نمایش خبر داده‌بود اما در بازنویسی‌های بعدی تعداد پرسوناژها را به چهار نفر تقلیل داد. مهدی پاکدل، آیدا کیخایی، علی سرابی و رؤیا دعوتی بازیگران این نمایش هستند.
همچنین این کارگردان تئاتر درباره تفاوت “خشکسالی و دروغ” با دیگر نمایش‌هایش به همین نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها این است که این نمایش تنها چهار پرسوناژ دارد در حالی که اغلب نمایش‌های من شخصیت‌های بیشتری داشتند.»
دیگر عواملی که در این نمایش همکاری می‌کنند عبارتند از منوچهر شجاع که طراحی صحنه را به عهده دارد و بهرنگ بقایی که آهنگساز نمایش است. الهام خداوردی و رضا صورتی نیز دستیاران کارگردان و سامان پورسلیمانی و فرانک کلانتر مدیران صحنه نمایش هستند.
محمد یعقوبی و گروهش که قرار است با “خشکسالی و دروغ” در بخش چشم‌انداز بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر حضور داشته‌باشند، این روزها مشغول تمرین نمایش جدید خود در اداره تئاتر هستند.
♦ اداره تئاتر…
اداره تئاتر یا همان خانه نمایش یکی از مهم‌ترین مکان‌های مربوط به تئاتر است که در حوالی میدان فردوسی تهران واقع شده‌است.
با توجه به اینکه تمرینات بسیاری از گروه‌های تئاتر در این محل اتفاق می‌افتد ترافیک خیابان‌های منتهی به اداره تئاتر یکی از مشکلات بازیگران و کسانی است که در آنجا به تمرین می‌پردازند. پس از ورود به ساختمان در حالی که بنای زهواردررفته این اداره توجه را به خود جلب می‌کند عکس‌هایی از هنرمندان پیشکسوت تئاتر ایران بر در و دیوار سالن ورودی خودنمایی می‌کند و به نوعی یادآور قدمت تئاتر و این مجموعه می‌شود.
محجوریت تئاتر ایران از اداره‌ها و ساختمان‌های مربوط به آن کاملاً پیداست و با اندک مقایسه‌ای می‌توانیم به این نتیجه برسیم که ساختمان خانه تئاتر نیز وضعیتی بهتر از اداره تئاتر ندارد و داستان تئاتر شهر و آسیب‌هایی که طی سال‌های اخیر به علت احداث مترو از یک سو و گودبرداری برای احداث مسجد (!) از سوی دیگر به آن وارد شده را نیز کم‌تر کسی است که نداند!
♦ پلاتوی 21…
ساعت 8 شب با گروه محمد یعقوبی همراه می‌شویم و به پلاتوی شماره 21 در طبقه دوم اداره تئاتر می‌رویم. سالنی که کف آن موزائیک و سقفش سیاه است. دیوارهای آن نیز کثیف، دودی و در قسمت‌هایی کنده شده‌است.
پیش از شروع تمرین، محمد یعقوبی از تغییر قسمت‌هایی از نمایشنامه خبر می‌دهد و صفحات جدیدی را که تغییر داده یا اضافه کرده به بازیگران می‌دهد.
شاید بیشترین تغییر در آن روز، اضافه شدن یک صفحه دیالوگ به دیالوگ‌های رؤیا دعوتی است اما وجه اشتراک همه بازیگران این است که باید تا تمرین بعدی که روز بعد است تمام دیالوگ‌های تغییریافته و اضافه شده به متن شان را حفظ کنند.
سه، دو، نور…
این عبارت را رضا صورتی می‌گوید و تمرین آغاز می‌شود. در قسمت‌های مختلف تمرین هر کدام از بازیگران نظرات خود را در جهت بهبود نقش شان بیان می‌کنند و محمد یعقوبی که به دقت تمرین را زیر نظر دارد بعد از شنیدن نظر بازیگران با استدلال‌هایی منطقی آن نظرات را تأیید یا رد می‌کند.
♦ طراحی صحنه…
پس از حضور منوچهر شجاع در سالن تمرین و با توجه به اینکه او طرح کلی صحنه نمایش را همراه خود آورده در زمان استراحت نظرات مختلف در خصوص طراحی صحنه از سوی یعقوبی و سایر بازیگران بیان می‌شود تا در صورت مناسب بودن، منوچهر شجاع آن‌ها را در طراحی صحنه نمایش اعمال کند.
♦ بازی خوب با اسانس خنده…
در حین تمرین هر کدام از بازیگران که در مقابل علی سرابی قرار می‌گیرند کار را با خنده ادامه می‌دهند. شاید این موضوع به حضور سرابی در نمایش کمدی “غولتشن‌ها” برگردد اما مهدی پاکدل در توجیه خنده‌هایش به چهره بشاش و موج مثبت او اشاره می‌کند و می‌گوید: «علی آنقدر خوب بازی می‌کند که خنده‌ام می‌گیرد!»
آیدا کیخایی هم می‌گوید: «من وقتی علی را می‌بینم ناخودآگاه خنده‌ام می‌گیرد!»
محمد یعقوبی که بازیگران را به ادامه تمرین دعوت می‌کند، به علی سرابی توصیه می‌کند که اگر می‌خواهد در مقابل چنین بازیگرانی حضور پیدا کند دیگر در نمایشی مانند “غولتشن‌ها” بازی نکند!
♦ بازبینی…
هیأت بازبینی بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر ساعت 22:30 را برای بازبینی کار محمد یعقوبی مقرر کرده‌بودند اما ساعت 21:30 خبر رسید که بازبینی این کار را به زمان دیگری موکول کرده‌اند.
این در حالی است که مهدی پاکدل به دلیل کلید خوردن یک سریال تلویزیونی و درگیر بودن در آن، زمان کمتری را برای حضور در سایر تمرینات دارد و هماهنگ کردن کارش با زمان بازبینی چندان ساده نیست.
محمد یعقوبی نیز می‌گوید بارها به مسئولان گفته است که بهتر است نمایش‌های وی یک ساعت قبل از اجرا مورد بازبینی قرار گیرد زیرا او تا آخرین روزهای تمرین، متن‌ها را بازنویسی می‌کند و هر لحظه امکان تغییر در متن‌های او وجود دارد. او به نمایش “قرمز و دیگران” اشاره می‌کند که پس از بازبینی تغییراتی در آن بوجود آورده بود و یکی از اهالی تئاتر (!) پس از دیدن نمایش از او شکایت کرده و باعث شده‌بود اجرای عمومی “قرمز و دیگران” با چندین هفته تأخیر به روی صحنه رود و مشکلات متعددی ایجاد شود.
♦ بازیگر گرافیست…
مهدی پاکدل که طراح پوستر بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر است، طراحی پوستر و آنونس معرفی نمایش “خشکسالی و دروغ” را نیز بر عهده دارد.
در ابتدای آنونس طراحی شده توسط او نام نمایش “خشکسالی و دروغ” آورده شده و بعد از آن نام کارگردان و بازیگران. سپس کلوزآپ مهدی پاکدل که می‌گوید: «اهورامزدا! این کشور را از خشکسالی، دشمن و دروغ نجات بده» و در نهایت عنوان “بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر، بهمن ماه 1387 ـ تهران” بر صفحه نمایش نقش می‌بندد.