رولا خلف – نجمه بزرگمهر
ائتلاف اصلی بنیادگرایی در ایران، در روز های اخیر نامزدهای خود را برای انتخابات هفته آینده مجلس به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ارایه کرد. جامعه مدرسین، قدیمی ترین سازمان مذهبی در قم است که برجایگاه آموزش مذهبی شیعه در سطح کشور تکیه زده است.
جامعه مدرسین با دو نفر از شش نفر این لیست موافقت کرده و نفر سومی را نیز خود به آن اضافه کرد تا لیست نهایی برای نامزدهای سه گانه از قم از میان محافظه کران و نه تندروها انتخاب شوند.
اما دیگر آن روزها که تصمیمات جامعه مدرسین بدون چون و چرا پذیرفته می شدند، سپری شده است. بعضی از اعضا جامعه خود می خواستند نماینده شوند و تصمیم گرفتند به طور مستقل در انتخابات شرکت کنند. جالب توجه تر اینکه تندرو ترین اساتید جامعه، حاضر به نشدند به رهبری محمد تقی مصباح یزدی گردن بنهند و تصمیم به ارایه لیست مستقل گرفتند. مصباح یزدی، طرف رایزنی محمود احمدی نژاد است. آنها حاضر به پذیرش دو نام اول مورد تایید جامعه شدند اما نفر سوم را خودشان به آن اضافه کردند.
نبرد انتخاباتی در قم به عنوان بزرگترین مرکز آموزش های شیعه در جهان اسلام- که خواستگاه رهبران انقلاب اسلامی سال 1979 بوده- بخشی از کشمکش وسیعتر برای قدرت در میان ساختارهای مذهبی و سیاسی ایران است.
هرچند قم بخشی از نفوذ سیاسی خود را از دست داده است، اما همچنان سرمنشاء مشروعیت برای گروههای سیاسی باقی خواهد ماند. به عقیده تحلیلگران، روحانیون خصوصاً درباره افزایش نفوذ سپاه پاسداران انقلاب سر ناسازگاری دارند.
درحالی که جامعه از زمان انقلاب 1979 با تک صدایی قدرت مذهبی روبرو بوده است، برخی از گروه های دیگر مذهبی پا به عرصه حضور گذاشته اند که شکل دیگری از محافظه کاری را به نمایش می گذارند. یک تحلیلگر سیاسی در قم می گوید: “قدرت قم کم شده است اما مراکز قدرت هنوز برای بقای خود به مشروعیت مذهبی قم احتیاج دارند.“
سیر تکاملی در تشکیلات مذهبی خود را در انتخابات ریاست جمهوری سال 2005 نشان داد. زمانیکه اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور سابق، مورد حمایت جامعه بود، گروه آیت الله مصباح یزدی و افکار عمومی، حتی در قم، به نفع آقای محمود احمدی نژاد به حرکت درآمد و او را فردی متواضع و خدمتگزار اعلام کردند.
ابوالفضل موسویان، یک روحانی اصلاح طلب و استاد دانشگاه مفید قم، می گوید: “روحانیت روابط محکمی با مردم دارد اما مردم عقاید و دانسته های سیاسی خود را از منابع دیگر هم تامین می کنند.“
قدرت آیت الله مصباح یزدی رو به افزایش بوده است. او را به عنوان یکی از باهوش ترین روحانیون قم و نیز
به عنوان یک نظریه پرداز تندرو می شناسند. آیت الله های ارشد در قم نگرانی خود را از تحریف مذهب تحت تمایلات افراطی و رواج خرافه پرستی – مانند ارتباط با امامان یا تصمیم گیری بر اساس تعبیر خواب- ابراز کرده اند. آقای موسویان می گوید: “آنها (مروجان خرافات) به دنبال قدرت هستند… ما خواستار آزادی بیان و افکار هستیم.“
جای تعجب نیست که آقای احمدی نژاد روابط حساسی با روحانیون ارشد دارد. بعد از اینکه او دستور روحانیون مبنی بر ممنوعیت حضور زنان در ورزشگاههای فوتبال را ندیده گرفت، برای مدتی از دیدار با روحانیون بلندپایه محروم شد. این امری بی سابقه بود. تحلیلگران در قم می گویند به هرحال بعد از عقب نشینی احمدی نژاد، روابط کمی بهتر شده است.
همه بنیادگراها در سرسپردگی بی چون و چرا به آیت الله علی خامنه ای- رهبر عالی ایران- مشترک هستند اما در چگونگی پیشبرد مواضع شان با هم متفاوت است. بعضی از آنها رفتارهای احمدی نژاد را تا حد غیر قابل قبولی تحریک کننده می دانند.
در انتخابات قم، روحانیون تندرو تصمیم گرفته اند توافق روحانیون ارشد در نامزدی علی لاریجانی را به چالش بکشند. او مقام امنیتی ارشد سابق است و به خاطر اختلاف با آقای احمدی نژاد، از شغل مهم خود کنار گذاشته شده است.
آقای لاریجانی در صدر لیست جامعه مدرسین است، همینطور در لیست مورد حمایت مصباح یزدی. سخنگوی ائتلاف اصلی بنیادگرایان، می گوید: “ممکن است آقای لاریجانی با برخی طرح ها موافق نبوده، اما من فکر نمی کنم ایشان ضد دولت آقای احمدی نژاد کاری بکند.“
انتظار می رود آقای لاریجانی به آسانی رای بیاورد. اما اهالی سیاست از نزدیک نظاره گر رقابت برای کرسی سوم نمایندگی قم هستند. برخی تحلیلگران معتقدند هر پایگاه قدرتی در قم جبهه جدیدی را باز کرده است، و این در حالی است که گروه مصباح یزدی از سوی گروههای فکری میانه روتر مورد چالش قرار گرفته است.
منبع: فایننشیال تایمز – 8 مارس