مهدی جدی نیا
ایران پس از چند هفته داستان سرایی درباره اعزام کشتی حامل کمک های بشردوستانه به غزه، سرانجام اعلام کرد این شناور اعزام نخواهد شد.
اعزام شناوری با پرچم ایران، تنها نوعی از تبلیغات مورد نظر ایران بود اما می توانست به ایجاد یک رویارویی مستقیم با اسرائیل منجر شود.
در 31 ماه مه و زمانی که یک کشتی کمک ترکیه ای قصد شکستن محاصره غزه را داشت، نه فعال ترک به دست نیروهای ویژه اسرائیلی کشته شدند. سرنوشت شناور ترکیه ای و جنجال های رسانه ای حول و حوش این ماجرا، سبب به راه افتادن مناظره ای در داخل حلقه سیاسی ایران شد که آیا طرح اعزام کشتی ایرانی باید عملی شود یا خیر.
کار تدارک محموله کمک های بشردوستانه برای حمل توسط کشتی در بندرعباس در جنوب ایران، تحت لوای انجمن هلال احمر این کشور آغاز شد. اما به زودی مشخص شد ایران در اعزام شتابزده این شناور دچار تردید شده است و مسؤولان هلال احمر نیز گفتند مقامات مصری از صدور اجازه عبور شناور از کانال سوئز به دریای مدیترانه خودداری کرده اند. اما سخنگوی مسؤولان کانال سوئز گفت مصر هرگز جلوی استفاده کشتی های حامل کمک برای غزه از کانال سوئز را نخواهد گرفت.
سپس محمود احمدی بیغش عضو کمیسیون امنیت ملی و روابط خارجی مجلس ایران در 28 ژوئن گفت برای بررسی امکان اعزام یک کشتی کمک از مسیری طولانی تر وارد مذاکره با مسکو شده است. این مسیر از بنادر ایران در دریای خزر آغاز می شد و با عبور از کانال ولگا و دون روسیه به دریای سیاه می رسید و سپس از آنجا به مدیترانه ختم می شد.
تصمیم نهایی درباره لغو این سفر از سوی حسین شیخ الاسلام، رئیس کمیته دفاع از انتفاضه در ایران اعلام شد که گفت خطر پاسخ نظامی اسرائیل خیلی زیاد است.
او گفت: “اسرائیل نامه ای به سازمان ملل ارسال کرده و گفته است حضور شناورهای ایران در محدوده غزه به عنوان یک اقدام نظامی تلقی خواهد شد و با آن برخورد خواهد شد.”
مقامات ایرانی نظاره گر کسب اعتبار ترکیه در جهان اسلام به دلیل تلاش آن کشوربرای شکستن محاصره غزه بودند. آنها نمی خواستند قافیه را ببازند و خصوصاً پس از سال ها سرمایه گذاری مالی و سیاسی در راه فلسطین، خود را شایسته کسب اعتبار می دانستند.
در عین حال، ایران در موقعیت مناسبی برای ملتهب کردن شرایط نبود. زیرپا گذاردن گسترده حقوق بشر در جریان حوادث پس از انتخابات سال گذشته و بن بست موجود در مناقشه هسته ای این کشور، به اعتبار ایران نزد کسانی که ممکن بود در گذشته از دخالت ایران استقبال کنند، خدشه وارد کرده است.
گرتا برلین یکی از مؤسسان جنبش غزه آزاد که کاروان شامل شناور ترکیه ای را برای حمل محموله کمک سازماندهی کرده است، از پذیرش کمک ایران خودداری کرد. وی گفت: “گروه وی از پذیرش کمک های اهدایی دولت ها و گروه های افراطی خودداری می کند.”
اما از نظر سیاستمداران ایرانی، نگرانی اصلی در خصوص ابعاد سیاسی، اصول و مصلحت گرایی بود. آیا آنها باید صرفنظر از عواقب احتمالی، به اعزام یک کشتی و برانگیختن چالش مستقیم با اسرائیل دست می زدند؟ یا اینکه باید به دلیل خطرات زیاد این اقدام، عقب می نشستند؟
هر دو موضع با قدرت توسط تشکیلات سیاسی کشور مورد حمایت قرار می گرفتند. در عین حال، راه حل سومی هم وجود داشت که شامل ترکیبی از این دو گزینه بود.
تندروها در دولت و سپاه پاسداران خواستار به جان خریدن خطر درگیری با اسرائیل بودند. برخی فرماندهان رده های متوسط سپاه از دوران جنگ دهه 1980 با عراق و نیز برخی فرماندهان رده پائین تر اعتقاد داشتند این فرصت خوبی برای مقابله با اسرائیل است. آنها می گفتند ایران با قرار دادن آنها در برابر یک کار انجام شده، امتیازات فراوانی را در جهان اسلام و از دولت های منطقه کسب خواهد کرد.
آنها ضمناً استدلال می کردند یک مقابله نظامی محدود سبب استفاده داخلی رژیم هم می شود و برخی ناآرامی های ایجاد شده در فضای پس از انتخابات را حل و فصل می کند. از جمله این تندروها علی شیرازی بود که نماینده آیت الله علی خامنه ای در سپاه است و برادرش نیز ریاست امور نظامی دفتر رهبری را برعهده دارد.
شیرازی گفت اگر آیت الله خامنه ای اجازه می داد، کشتی های نیروی دریایی سپاه محموله را به غزه اسکورت می کردند. رهبر ایران از صدور این اجازه خودداری کرد و طرح شیرازی نیز کمی بعد از سوی حسین سلیمی، معاون فرماندهی سپاه پاسداران رد شد.
برخی از مدافعان گزینه رویارویی با اسرائیل ظرف ماه های اخیر از دست زدن به یک حمله بازدارنده به اسرائیل و یا وا داشتن گروه های ستیزه جوی خاورمیانه ای به تحریک اسرائیل برای نشان دادن واکنش سخن گفته اند. در اواخر ژوئن یک نشست غیررسمی میان فرماندهان رده متوسط سپاه پاسداران برگزار شده و سردار سعید قاسمی در آن از لزوم انجام یک حمله پیشگیرانه به اسرائیل سخن گفته است.
قاسمی به عنوان عضو سابق سپاه محمد رسول الله، واحد اعزامی سپاه به سوریه پس از حمله 1982 اسرائیل به لبنان، دارای سابقه دخالت نظامی در منطقه است. وی اخیراً در میان اجتماع شبه نظامیان بسیجی در دسامبر 2008 در فرودگاه مهرآباد، که خواهان اعزام به غزه بودند، حضور یافته بود.
این افراد با مخالفت افراد میانه روتری در میان دیپلمات ها، مسؤولان و حتی فرماندهان بازنشسته نظامی روبرو شدند که معتقدند به چالش کشیدن اسرائیل در شرایط فعلی، به نفع ایران نیست و کشور را درگیر مخمصه ای می کند که آینده آن روشن نخواهد بود. راه حل جایگزین مطرح شده از سوی برخی از از افراد گروه دوم این است که باید یک تبلیغات بین المللی جهت تضعیف موضع اسرائیل به راه انداخته شود.
حسین علایی فرمانده سابق ستاد مشترک سپاه گفت: “ایران می تواند برای جلب توافق بین المللی در خصوص محکومیت حلقه های سیاسی و دیپلماتیک اسرائیل تلاش کند.” سایر مخالفان مقابله نظامی، درباره میزان کارآیی راه حل دیپلماتیک چندان مطمئن نیستند.
افشار سلیمانی سفیر سابق ایران در آذربایجان این سؤال را مطرح می کند که چرا ایران تا این اندازه در خصوص مسأله فلسطین به سازمان ملل متوسل می شود در حالیکه از عمل به قطعنامه های سازمان ملل در خصوص پرونده هسته ای خودداری می کند؟
رویکرد ایران در آخر، ترکیبی از لفاظی تندروها و مصلحت اندیشی مورد نظر مصلحت گرایان بود. به زبان دیگر، ایران تصمیم گرفت آنچه را ایرانیان “علامت به چپ و پیچیدن به راست” می خوانند، انجام دهد.
طراحان این رویکرد دوگانه اعتقاد دارند حمله اسرائیل به کشتی ترکیه می تواند به عنوان خوراک تبلیغات داخلی و در عین حال مصون ماندن از تقابل واقعی مورد استفاده قرار بگیرد. این رویکرد به ایران اجازه می دهد منافع درازمدت تر خود در خاورمیانه را دنبال کند.
بر این اساس، ماشین تبلیغاتی باید پر سر و صداتر شود اما نه به بهای تحریک شدن اسرائیل. به این ترتیب، جلوی رویارویی واقعی با اسرائیل گرفته می شود و تهران می تواند هم تندرو به نظر برسد و هم خشم ایجاد شده در میان طرفداران را به مسیری مطمئن منحرف کند.
بلافاصله پس از انتشار خبر لغو اعزام کشتی کمک ایران، محمدرضا شیبانی معاون امور خاورمیانه وزارت خارجه و سفیر سابق ایران در بیروت این موضع را شفاف تر کرد و گفت این طرح هنوز روی میز کار دولت احمدی نژاد است.
به زبان دیگر، این طرح می تواند تا مدت نامحدودی در فهرست کار دولت باقی بماند، اما تنها به عنوان یک طرح.
منبع: آسیا تایمز- 16 ژوئیه
