در اوج فصل ثبت نام دانش آموزان، پیدا کردن مدرسه خوب، دغدغه بسیاری از خانواده ها است. مدرسه خوب از نگاه اغلب والدین مدرسه ای است که محیط آن سالم باشد، معلم ها با دلسوزی درس بدهند و دانش آموزان مورد خشونت و آزار جنسی قرار نگیرند و پولی که می گیرد متناسب با درآمد خانوار باشد. در ایران رسما ۱۳ نوع مدرسه موجود است و تفاوت اصلی آنها در مقدار پولی است که بایت ثبت نام می گیرند. مهم ترین آنها عبارتند از : مدارس دولتی، هیئت امنایی و سما ( وابسته به دانشگاه آزاد )، شاهد، عیر انتفاعی، نمونه دولتی، مدارس دولتی با قیمت تمام شده، مدارس وابسته به نهادها و ارگانها و… همه این مدارس برنامه رسمی آموزش و پرورش را اجرا می کنند. تنوع در مدارس محتوایی نیست. البته کارهایی مانند آموزش زبان انگلیسی و کامپیوتر تحت عنوان فوق برنامه انجام می شود.
بسیاری از مدارس غیردولتی با شرط معدل ۱۹ و امتحان ورودی و مصاحبه دانش آموز می پذیرند. شهریه مدارس غیرانتفاعی در تهران و شهرهای بزرگ تناسبی با درآمد خانواده ها ندارد. شهریه برخی از این مدارس از مجموع درامد سالانه یک خانواده متوسط شهری بیشتر است. دبیرستان انرژی اتمی که احتمالا تنها دلیل نامگذاری آن مجاورتش با راکتور اتمی تهران در انتهای امیرآباد است با شرط مدل ۱۹ و امتحان ریاضی و مصاحبه با شهریه ۱۷ میلیون تومان دانش آموز می پذیرد. کمترین شهریه دبیرستان های علامه طباطبایی که تعداد آنهادر حال توسعه است ۱۴ میلیون تومان است. دبیرستان امام جعفر صادق (ع ) وابسته به دانشگاه امام صادق (ع) با انجام مصاحبه و امتحان کتبی و شرط مذهبی بودن خانواده و چادری بودن مادر، ۱۱ میلیون تومان شهریه می گیرد. شهریه دبیرستانهای سلام ۱۰ میلیون تومان است. این مبالغ فقط شهریه ثابت است و دانش آموزان باید برای اردو و کلاس های فوق العاده و آزمون و سرویس رفت و امد و… جداگانه حدود ۳ تا ۵ میلیون تومان بپردازند.
مدارس دولتی هم که طبق قانون باید رایگان ثبت نام کنند، از نظر اخذ پول به صورت غیر رسمی طبقه بندی شده اند. این مدارس در طول سال تحصیلی با مصوبه انجمن اولیا و مربیان بین ۵۰ هزار تا یک میلیون تومان پول می گیرند. وزارت آموزش و پرورش هم که سیاست اصلی مدیرانش توسعه مدارس غیر دولتی است هرسال با صدور بخشنامه ممنوعیت اخذ وجه از خود رفع تکلیف می کند و در عین حال بر تخلف مدیران و هرج ومرج موجود در ثبت نام مدارس دولتی، چشم می بندد. کنترل و نظارت عملی بر مدارس غیر انتفاعی هم جنبه تشریفاتی دارد و بخشنامه های معاونت مشارکت های مردمی در مورد سقف شهریه مدارس غیر دولتی صرفا برای خالی نبودن عریضه است و مدیران مدارس غیر دولتی شرایط خود را به اولیا و دانش آموزان تحمیل می کنند.
برای اغلب خانواده ها، دولتی و غیر دولتی و دور و نزدیک بودن مدرسه فرقی نمی کند. دنبال مدرسه ای می گردند که سرو سامان داشته باشد. معلم ها درس بدهند و از بچه ها درس بپرسند. ناظم و مدیر مواظب رفتار بچه ها یاشند و دانش آموزان ناباب را کنترل کنند و کلاس ها زیر ۳۵ نفر تشکیل شود. مدرسه ارزان دولتی سر کوچه قابل اعتماد نیست. این مدارس به حال خود رها شده اند. خانواده ها شکایت می کنند که برخی از معلمان مدارس دولتی بداخلاق و تندخو هستند. برخی خوب درس نمی دهند و سواد و انگیزه درس دادن ندارند. هیچ کنترلی حرفه ای و تخصصی بر رفتار و عملکرد معلمان و عوامل مدرسه اعمال نمی شود. وزارتخانه از طریق حراست، معلم ها را از نظر سیاسی و عقیدتی کنترل می کند، اما از نظر حرفه ای نه معیاری وجود دارد و نه سیستمی برای پاداش و تنبیه ایجاد شده است. اضافه حقوق برای معلم کارامد و نا کارآمد یکسان است.
از دید خانواده ها سیستم تربیتی مدارس دولتی ناکارآمد است. اغلب معاونها (ناظم ها) در مدارس دولتی مثل سرگروهبانهای ارتش فقط داد می زنند و تهدید می کنند. در فضای شلوغ و آشفته مدارس دولتی بچه ها از همکلاسی های خود کارهای خلاف یاد می گیرند. مخفیانه سیگار دود می کنند. فیلم و بلوتوث رد و بدل می کنند و توسط قلدرهای مدرسه یارگیری می شوند یا از دست انها کتک می خورند و گاهی هم ممکن است از سوی عوامل مدرسه یا دانش آموزان قلدر مورد اذیت و آزار جنسی قرار گیرند.
یک مدرسه دولتی خوب که پارسال با مصوبه انجمن ۳۰۰ هزار تومان از هر دانش آموز می گرفت و امسال این مبلغ را به ۶۰۰ هزار تومان افزایش داده است. این مدرسه به دلیل هجوم اولیا مجبور شده امسال کلاس هایش را با ۴۰ -۴۵ دانش آموز ببندد. در این مدرسه معلم و مدیر و ناظم زحمت می کشند اما کار در کلاس ۴۰ نفری بازده ندارد. معلم قادر به ایجاد رابطه با دانش آموزان و انجام پرسش کلاسی نیست.
مشکلات مدارس دولتی به کم کاری معلمان و خشونت معاون مدرسه و مشکلات تربیتی ختم نمی شود. در این مدارس امتحان و نمره هم معنای واقعی خود را از دست داده اند. دانش آموزان به راحتی و بدون درس خواندن قبول می شوند و به پایه بالاتر می روند. مدیر برای بالا بردن رتبه مدرسه به معلم ها سفارش می کند که با دست باز نمره بدهند و اگر معلم ها در نمره دادن خساست به خرج دهند، مدیر خودش لیست ها را اصلاح می کند. ادارات آموزش و پرورش هم برای کاهش آمار تکرار پایه چشم خود را بر تخلفات مدیران مدارس می بندند.
غربال کردن دانش آموزان باعث فقر آموزشی در مدارس دولتی شده است. ابتدا مدارس تیزهوشان بهترین دانش اموزان را از مدارس سراسر کشور در مقطع راهنمایی و دبیرستان جدا می کنند بعد نوبت به مدارس غیر دولتی می رسد که با شرط معدل بالای ۱۹ و امتحان ورودی و مصاحبه، دانش آموزان زرنگ و درسخوان را از مدارس دولتی بیرون می کشند. درس دادن به دانش آموزانی که از استعداد و هوش بالاتری برخوردارند و در عین حال سخت کوش هم هستند و از حمایت آموزشی و تربیتی خانواده برخوردارند کار چندان مشکلی نیست.
خارج کردن حدود یک میلیون و دویست هزار دانش آموز با هوش و درسخوان (ده درصد کل دانش آموزان ) توسط مدارس تیزهوشان و غیر انتفاعی، مدارس دولتی را از دانش آموز زرنگ و درسخوان تقریبا تهی می کند. کار معلم و مدیر و ناظم در چنین مدارسی به مراتب سخت تر است. دانش آموزان انگیزه ای برای رقابت مثبت ندارند. فضای کلاس تحت تاثیر دانش آموزان ضعیف قرار می گیرد و معلم انگیزه خود را برای تلاش و کارجدی از دست می دهد. این تصور که ایجاد تنوع در مدارس به رقابت برای افزایش کیفیت منجر شده یا می شود خیال خامی بیش نیست. مدارس دولتی توان رقابت ندارند و سال به سال از نظر کیفیت تنزل می کنند.
سیاست رسمی آموزش و پرورش در دوره وزارت فانی، توسعه مدارس غیر دولتی و سوق دادن دانش آموزان به طرف مدارس غیر انتفاعی است. اغلب مسئولان آموزش و پرورش از جمله وزیر فعلی و برخی از وزرای سابق از سهامداران مدارس غیر انتفاعی هستند. آقای فانی بارها با همدلی اعلام کرده که مدارس غیر انتفاعی با دو سوم ظرفیت کار می کنند و ۵۰۰ هزار صندلی خالی دارند. یکی از برنامه های وزیر برای تقویت مدارس غیر انتفاعی ثبت نام تعدادی از دانش آموزان مدارس دولتی در مدارس غیر انتفاعی با هزینه دولت است.
شاید ضعف خدمات در مدارس دولتی و آشفتگی و رها شدگی بیش از انتظار این مدارس تعمدی بوده و شیوه ای حساب شده از سوی مقامات آموزش و پرورش برای پرکردن مدارس غیر انتفاعی است. طرح واگذاری مدارس دولتی به نهادها و سازمانهای غیر دولتی مانند سازمان تبلیغات و سپاه و حوزه ها از سوی معاونت مشارکت های مردمی آموزش و پرورش سرعت بیشتری گرفته و شرایط آن جذاب تر شده است. هفته گذشته یکی از مسئولان معاونت مشارکتها در مورد نحوه مشارکت گفت : “آموزش و پرورش ساختمان مدرسه و نیروی انسانی را می دهد و بقیه حمایت ها به عهده نهاد شریک است !”