پرونده/ شرح: یک روز پس از ۲۹ خردادماه سال ۱۳۸۸ و اتمام حجت آیت الله خامنه ای با معترضان انتخابات، در محله امیرآباد تهران و با شلیک یک گلوله، دختری بر روی زمین افتاد که فیلم جان باختنش در ابعادی جهانی منتشر و تبدیل به یکی از پر بازدیدترین فیلم های خبری در جهان شد.
دختری زیبا بر روی زمین افتاده است. به دوربین نگاه می کند و خون آرام آرام بر صورت او می دود و صدای “ندا نترس… ندا جان نترس” و پس از آن فریاد “وای” گفتن مردم لحظه هایی دردناک را جلو چشمان بینندگان به تصویر کشید. هر چند تا امروز صاحب دوربینی که این صحنه را ضبط کرده شناسایی نشده است اما او لحظه ای را شکار کرد که به روایت مجله تایم و تا آن روز، به عنوان پربیننده‌ترین فیلم از جان باختن یک انسان شناخته شد.
از آن روز “ندا” به عنوان یکی از نمادهای آزادی خواهی مردم ایران مطرح شد. این فیلم غیرحرفه‌ای، تاثیری عمیق بر احساسات مردم در سراسر جهان گذاشت. بعد از آن بسیاری از هنرمندان به یاد ندا آثاری منتشر کردند؛ سیاست‌مداران مطرحی در مورد او اظهار نظر کرده و مردمان فراوانی از سراسر جهان با نام یا تصویر او عکس گرفتند و خود را “ندا” خواندند.
ابعاد تاثیر گذاری این فیلم تا جایی بود که رسانه های حکومتی در ایران، تلاش بسیاری برای کاستن از تبعات روانی آن انجام دادند. چهره های زیادی در درون حاکمیت ایران در مورد ندا آقاسلطان و این فیلم صحبت کردند. یک بار این فیلم را ساختگی و ندا را به عنوان بازیگری مطرح کردند که به خوبی نقشش را بازی کرده و سپس از کشور خارج شده است. روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران انگشت اشاره را به سمت خبرنگار BBC نشانه گرفته و او را مسئول اجیر کردن اوباش برای کشتن ندا دانست. برخی دیگر از رسانه های حکومتی، سازمان مجاهدین خلق را مسئول ترور ندا دانستند و مهدی کلهر مشاور وقت محمود احمدنژاد، فیلم را ساختگی و ندا را بازیگری دانست که پس از ایفای نقش، در آمبولانس و توسط پزشکی که بالای سر او بود (آرش حجازی) به قتل رسیده است.
اما شاید مهمترین واکنش ها را نخست احمد خاتمی و شش روز پس از جان باختن ندا و در نماز جمعه تهران اتخاذ کرد که قتل ندا را کار معترضان دانست و گفت: “در اغتشاشات اخیر، یک خانم کشته شد، اوباما برایش اشک تمساح ریخت و غرب معرکه گرفت. هر عاقلی که فیلمش را ببیند متوجه می‌شود کار خود اغتشاشگران است. به‌گونه‌ای که از جایی که ماشین این خانم هم پارک شده‌است عکس گرفته‌اند. این خانم در کوچه خلوت بوده‌است. در کوچه خلوت که نمی‌کشند، دستگیر می‌کنند. معلوم است که اگر کار نظام بود، در خیابان برخورد می‌کرد.”
از سوی دیگر و حدود یک سال پس از قتل ندا، فیلمی به نام “تقاطع” پخش شد که در آن حکومت ایران سعی در وارونه جلو دادن اتفاقات منجر به کشته شدن ندا و منتسب کردن این اتفاق به سازمان مجاهدین خلق را داشت. این فیلم بارها و به زبان های فارسی و انگلیسی در شبکه های تلویزیونی وابسته به جمهوری اسلامی پخش شد.
در ابعاد بین المللی اما شرایط فرق داشت. محوری ترین فیلم، همان ویدئوی کوتاه ضبط شده با موبایل و روایت شاهدان عینی از آن اتفاق بود. سیاست های جنگ روانی نیروهای امنیتی ایران تاثیر گذار نبود و ندا بیش از پیش برای مردم شناخته شد. بسیاری از کانال های معروف بین المللی گزارش ها و فیلم هایی را درباره ندا منتشر کردند. شبکه HBO فیلمی را با نام “برای ندا” و با صدای شهره آغداشلو ساخت که علی رغم مشکل پارازیت در هنگام پخش آن، مورد توجه بسیاری از ایرانیان قرار گرفت.
حالا و پس از پنج سال از لحظه جان باختن ندا آقاسلطان شاید بتوان تصویر و درکی دقیق‌تر از دلایل تاثیرگذاری این فیلم را جستجو کرد. فیلمی که هزاران بار در شبکه های اجتماعی منتشر شد، میلیون ها بار توسط کاربران اینترنت و مخاطبان تلویزیون در سراسر جهان دیده شد، مردم زیادی را تحت تاثیر قرار داد، نقاشان و گرافیست های زیادی از چهره ندا و از نگاه او تصویر ساختند و فیلمبردار ناشناس آن به عنوان بهترین تصویربردار خبری سال، موفق به دریافت جایزه روزنامه نگاری “جورج پولک” شد و آن فیلم یکی از ده فیلم برگزیده خبری در همان سال شد.
شاید امروز مهمترین سوال در مورد فیلم ندا این باشد که “چرا این فیلم تا این حد فراگیر، تاثیرگذار و جهانی شد؟” این پرسش را با کسانی از فعالین ایرانی در زمینه های مختلف در میان گذاشته ایم. پاسخ ها را می توانید در بخش های دیگر پرونده بخوانید.
