مراسم افتتاحیه اردوهای راهیان نور روز سه شنبه ۱۵ مهرماه، با حضور سردار نقدی رئیس سازمان بسیج مستضعفین، سردار فضلی جانشین رئیس سازمان بسیج مستضعفین و حمیدرضا کفاش معاون پرورشی وزیر آموزش و پرورش و اسفندیار چهاربند مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران در میدان فلسطین تهران برگزار شد. در این مراسم رئیس سازمان بسیج مستضعفین گفت: “ اگر در کره زمین احصاء کنیم، کدام سفر ارزش معنوی بیشتری دارد، راهیان نور بعد از زیارت ائمه اطهار(ع) و مکه مکرمه تعالی‌بخش‌ترین سفری است که انسان می‌تواند داشته باشد.”
سردار نقدی با بیان اینکه یک میلیون دانش آموز از مناطق عملیاتی بازدید می کنند گفت: “در سال نزدیک به ۵ میلیون نفر، زائران مناطق دفاع مقدس و مشهد شهیدان هستند و ۴۰۰ هزار روز اتوبوس در مسیر و قطار داریم ” وی افزود: “ارزش هر پدیده‌ای به میزان مخالفت دشمنان با آن است. امروز خبرگزاری‌ها، سایت‌ها و رسانه‌های دشمن جوسازی‌های سنگینی علیه حرکت راهیان نور و آشنایی با سیره شهدا ایجاد کرده‌اند. این دشمنی و مخالفت… نشان از اهمیت راهیان نور دارد. امسال یک میلیون دانش‌آموز به مناطق عملیاتی و نقاط یادمانی هشت سال دفاع مقدس اعزام خواهند شد.”
در ادامه این مراسم حمیدرضا کفاش معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش با گرامیداشت خاطره ۳۶ هزار شهید دانش‌آموز و ابلاغ سلام وزیر آموزش و پرورش به دانش‌آموزان مستقر در میدان فلسطین گفت : “دانش آموزان در سالهای گذشته که به اردوهای راهیان نور رفته اند، دلنوشته هایی از خود به جای گذاشته اند که امروز راهنمای همه مسئولان آموزش و پرورش است.” معاون پرورشی اضافه کرد : “این دلنوشته های شما در تاریخ باقی خواهد ماند و باید با هم پیمان ببندیم که همواره در زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهدا تلاش کنیم و از صفا و صمیمیت آنها بهره مند شویم.” مراسم با بدرقه ۶۵۰ دانش‌آموز دختر تهرانی به مناطق عملیاتی پایان یافت.
یک روز قبل از مراسم اعزام، مهدی علی اکبرزاده مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش و پرورش جزئیات برگزاری اردوهای راهیان نور را اعلام کرد و گفت: “از فردا اردوهای راهیان نور با اعزام ۸۰۰۰ دانش آموز از ۲۰ استان کشور کلید می‌خورد.” علی اکبرزاده افزود: “اردوهای راهیان نور یک ابزار سریع الاثر تربیتی است که نتیجه فوری در پی دارد. مخصوصا در جامعه کنونی که باید در برابر جنگ نرم دشمن برنامه‌های تربیتی موثری داشته باشیم.” مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش و پرورش با اشاره به نتایج اردوهای راهیان نور در سالهای گذشته گفت: “دانش آموزانی که از این اردوها بازگشته‌اند تحولات عظیمی در روح و روانشان اتفاق افتاده است.”
اردوی راهیان نور دانش آموزی ۵ تا ۶ روز طول می کشد و دانش آموزان در مناطق عملیاتی در خوابگاه های جمعی اسکان داده می شوند و از یادمان های دفاع مقدس بازدید می کنند. در هر اتوبوس راهیان نور یک مسئول پرورشی، یک سرپرست و یک روحانی حضور دارد. در بعضی استانها یک نفر راوی هم با اتوبوس دانش آموزان اعزام می شود. برای جبران عقب افتادگی درسی دانش آموزان، پس از بازگشت، در صورت لزوم کلاسهای جبرانی تشکیل می شود. فاز اول اردوها از ۱۵ مهر تا ۱۵ اسفند و فاز دوم از فروردین تا شهریورماه برگزار می شود.
مدیرکل فرهنگی و هنری وزارت آموزش و پرورش گفت: “در سال ۹۲ حدود ۳۵۰ هزار دانش آموز به مناطق جنگی اعزام شده‌اند، تصمیم ما بر این است که امسال بیش از ۶۰۰ هزار نفر را در این اردوها پشتیبانی کرده و اعزام کنیم.” وی افزود: “نحوه حمل و نقل دانش آموزان در حیطه اختیارات ستادهای استانی است و آن استانها که امکانات ریلی در اختیار دارند می‌توانند با هماهنگی سپاه در این خصوص اقدام کنند.” اعزام دانش آموزان با اتوبوس به اردوی راهیان نور در سالهای گذشته باعث کشته و مجروح شدن تعدادی از دانش آموزان در سوانح رانندگی شد که نقطه اوج آن کشته شدن ۲۶ دانش آموز دختر بروجنی در حادثه واژگون شدن اتوبوس راهیان نور در ۳۰ مهر سال ۹۱ بود.
یکی از دغدغه های مسئولین آموزش و پرورش برای تامین اعتبارات سفرهای راهیان نور در شرایطی است که آموزش و پرورش با کسری بودجه ۵ هزار میلیارد تومانی مواجه است. سال گذشته آموزش و پرورش حدود ۱۵ میلیارد تومان برای اردوهای راهیان نور هزینه کرد. مطابق دستور العمل جدید اردوی راهیان، حضور در این اردوها مشارکتی شده و قرار است ۵۰ درصد هزینه ایاب و ذهاب را بسیج و ۵۰ درصد بقیه را آموزش و پرورش از طریق مشارکت‌ها و حمایت‌های داوطلبانه پرداخت کند. البته اگر خانواده‌ای توان مالی نداشته باشد، آموزش و پرورش تمام یا بخشی از هزینه را پرداخت خواهد کرد.
حسام الدین آشنا نماینده رئیس جمهور در ستاد راهیان نور مرداد ۹۳ در جلسه هماهنگی ستاد راهیان نور غرب و شمال‌غرب کشور گفت: “براساس آمار سالیانه اعتباری بالغ بر ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان در بودجه استانی و ملی در بحث راهیان‌نور در سطح کشور هزینه می‌شود. با توجه به اینکه برای ستاد راهیان نور ردیف بودجه بزرگ و متمرکزی در دولت تعریف نشده باید همه دستگاه‌ها به مثابه وظیفه ذاتی در این مسیر گام بردارند.”
ستاد مرکزی راهیان تور در سال ۱۳۸۴ ذیل ساختار “بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس” تأسیس شد و به صورت متمرکز، مدیریت یادمان ها، زائرین، راویان و خادمین را با استفاده از ظرفیت سپاه و بسیج درحوزه اعزام به مناطق عملیاتی را برعهده گرفت در سال ۱۳۸۶ برای پیشبرد هر چه بهتر راهیان نور، نماینده تام الاختیار رئیس جمهور و نمایندگان تام الاختیار تمامی وزارتخانه ها در امر راهیان نور معرفی شدند. اردوهای راهیان نور از سال ۱۳۹۰ به عنوان دوره عملی درس آمادگی دفاعی سال دوم متوسطه وارد برنامه درسی مدارس کشور شد.
بحث اجباری یا اختیاری بودن حضور در اردوی راهیان نور، یکی از موضوع های چالش برانگیز است. مدیر کل فرهنگی و هنری وزارت آموزش و پرورش می گوید: “آموزش و پرورش اجباری در این خصوص ندارد البته دانش آموزانی که در این اردوها شرکت می‌کنند از مزایای درسی بهره مند می‌شوند و این اردو می‌تواند به عنوان درس آمادگی دفاعی برایشان محسوب شود.”
نمره درس آمادگی دفاعی دارای دو بخش تئوری و عملی است که ۱۲ نمره اش تئوری و ۸ نمره اش عملی است. این ۸ نمره عملی به حضور دانش آموزان در اردو پیوند دارد و حداقل تصور دانش آموزان این است که بدون شرکت در اردوی راهیان نور نمره کامل درس آمادگی دفاعی را اخذ نمی کنند.
در هفتم آبانماه سال ۹۱ و در فضایی که بعد از مرگ ۲۶ دانش آموز بروجنی در حادثه واژگونی اتوبوس راهیان نور، رسانه ها به شدت از وزیر سابق آموزش و پرورش انتقاد می کردند، هیات وزیران دولت احمدی نژاد آیین‌نامه “چگونگی اجرای برنامه درسی و محتوای دروس نظری و عملی آمادگی دفاعی (اردوهای راهیان نور)” را تصویب کرد. در ماده ۷ آیین‌نامه مصوب آمده است: “آن بخش از آموزش‌های عملی که بنا به تشخیص وزارت آموزش و پرورش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قابلیت اجرا در محیط های آموزشی مدارس را دارند، با مسئولیت وزارت آموزش و پرورش در همان محیط اجرا می‌شوند. بخشی که نیاز به حضور دانش‌آموزان در محیط های نظامی دارد، توسط سپاه و با مسئولیت سپاه در اردوگاه‌ها و مراکز آموزش نظامی مناسب (مکان‌های هدف راهیان نور) برگزار خواهد شد”.
با این مصوبه دولت، بخشی از اختیارات آموزش و پرورش در مورد اعزام دانش آموزان به اردوی راهیان نور به یک نهاد نظامی واگذار شده است. زمانی می توان از اختیاری بودن حضور دانش آموزان در اردوهای راهیان نور می توان مطمئن شد که ارتباط بین نمره عملی درس آمادگی نظامی و شرکت در اردوی راهیان نور به صورت صریح، قطع شود. مسئولیت حفظ سلامت و امنیت دانش آموزان در مدرسه و در اردو به عهده آموزش و پرورش است و این مسئولیت قابل واگذاری به نهادهای دیگر نیست. برای رفع ابهام در اختیاری بودن حضور دانش آموزان در اردوی راهیان نور، لازم است که ماده ۷ آیین نامه در هیات دولت مجددا بررسی و مسئولیت کامل حضور دانش آموزان در اردو به آموزش و پرورش اعاده شود و آموزش و پرورش با بخشنامه روشنی تکلیف ۸ نمره درس دفاعی را تعیین کند.
مردم همه کشورها به جانباختگان و قهرمانان جنگ های دفاعی احترام می گذارند و دانش آموزان را به بازدید موزه جنگ و بنا های یادبود می برند. اما شرط اول برگزاری اردوهای دانش آموزی، تامین سلامت و حفظ جان دانش آموزان است. متاسفانه اعزام صدها هزار دانش آموز سال دوم دبیرستان به مناطق عملیاتی جنوب و غرب بدون تلفات و خسارت امکانپذیر نیست زیرا : الف ـ ناوگان حمل و نقل جاده ای کشور فرسوده است. ب - جاده های استان های مرزی عراق ظرفیت محدودی دارند. ج - فاصله برخی استانهای شمالی و شرقی کشور با مناطق عملیاتی بسیار زیاد است. د ـجابه جایی دانش آموزان از طریق ناوگان هوایی و شبکه راه آهن به دلیل محدودیت ظرفیت این دوسیستم حمل و نقل عملا امکانپذیر نیست.