نوشابه امیری – حسین باستانی
برنارد کوشنر، وزیر امور خارجه فرانسه، در گفت و گوی اختصاصی با “روز”، بر تمایل کشور خود به ”توسعه روابط ویژه با ایران و تحکیم روابط دراز مدت میان ایرانیان و فرانسویان” تاکید می کند. وی می گوید اتحادیه اروپا در پی از سرگیری گفت و گو با ایران بر سر حقوق بشر است که “توسط تهران قطع شده”.
کوشنر در ارتباط با مذاکرات هسته ای خاطرنشان می کند: “ ما هیچ کانالی را برای گفتگو با مقامات ایرانی کنار نمی گذاریم… منطقی است همان طور که مقامات ایرانی از امکان دسترسی به شخص اول حکومت ما برخوردارند، ما هم از امکان دسترسی به رهبر جمهوری اسلامی برخوردار شویم.”
دلیل تغییر سیاست دولت فرانسه در قبال ایران پس از انتخاب نیکلا ساکوزی چیست؟
سیاست دولت فرانسه در قبال ایران پس از انتخاب آقای سارکوزی به عنوان رئیس جمهور دچار تغییر نشده است. سخنان رئیس جمهور فرانسه در 22 آگوست 2007 در گردهم آیی سفرای فرانسه در پاریس در تطابق کامل با اقدامات فرانسه از زمان آغاز بحران [هسته ای] در سال 2003 بود. وی گفت: “سیاست ما در قبال ایران، شامل ترکیبی از تشدید تحریم ها و گشایش روابط با آن کشور در صورت پایبندی ایران به تعهدات خود (…) تنها رویکردی است که می تواند جلوی گزینه های فاجعه بار را بگیرند، که عبارتند از بمب ایرانی یا بمباران شدن ایران.“
تصمیم قاطع به اعمال فشار علیه دولت ایران برای قانع کردن آن به پاسخگویی به نگرانی های جامعه بین المللی چیزی نیست که با انتخاب آقای سارکوزی به وجود آمده باشد: سه قطعنامه دیگر شورای امنیت در مورد ایران (1696، 1737، 1747) با حضور آقای شیراک در ژوئیه 2008، دسامبر 2006 و مه مه 2007 به تصویب رسیدند. از آن گذشته، نه قبل و نه بعد از انتخاب آقای سارکوزی، سیاست دولت فرانسه محدود به تنها اعمال فشاربر ایران نبوده است. از همان ابتدا، فشار ها همواره با میل به مذاکره و گفتگو با ایران، در صورتی که ایران فعالیت های حساس هسته ای خود را متوقف کند، همراه بوده است. مذاکره با ایران می توانست بر پایه همکاری های بسیار گسترده با این کشور صورت گیرد که نمونه هایی از آن با جزئیات، درپیشنهاد اول اروپا (فرانسه، آلمان، انگلیس) در سال 2005، و بعد ها در پیشنهاد اروپا، آمریکا، چین و روسیه منعکس شده است. آخرین نسخه تجدید نظر شده و بهبود یافته این پیشنهادات، که در ماه مه به تائید شش کشوررسیده، به زودی به مقامات ایرانی ارائه خواهد شد.
این پیشنهادات، علاوه بر در بر داشتن موارد مشخص در راستای ثبات و شکوفایی ایران (امنیت منطقه ای، اقتصاد، انرژی، کشاورزی، هوانوردی، محیط زیست و زیرساخت ها) شامل پیشنهادات همکاری در زمینه انرژی هسته ای صلح آمیز نیز هست. مایلیم مردم ایران بدانند که نیت ما هیچ گاه محروم کردن آنها از دسترسی به انرژی هسته ای نبوده است. بر عکس رئیس جمهور فرانسه با اعتقاد به اینکه این نوع انرژِی متعلق به آینده است، به برخی از کشور ها، که به تعهدات بین المللی خود پایبند هستند، پیشنهاد بهره گیری از تخصص فرانسه را در این زمینه ارائه داده است. تنها مانع ما در جهت حرکت به سوی این چشم انداز وسیع آن است که مقامات ایرانی نتوانسته اند جامعه بین المللی را از صلح آمیز بودن ماهیت برنامه هسته ای خود مطمئن سازند؛ چیزی که توسعه این گونه فعالیت ها را مساله ساز کرده است. تناقض در اینجاست که ایران با دنبال کردن فعالیت غنی سازی، که از نقطه نظر اقتصادی بی معنی است، عملا آن کشور را از هر گونه همکاری با آمریکا یا اروپا محروم ساخته است.
ما همچنان برای این وجه از سیاست خود اهمیت فوق العاده ای قائل هستیم. به دنبال تصویب قطعنامه 1803، فرانسه بیانیه مشترکی را امضا کرد که بر اساس آن تاکید شده بود که شش کشور [مذاکره کننده با ایران] مجموعه پیشنهاداتی را که در سال 2006 به ایران ارائه داده بودند، مورد تجدید نظر قرار داده و آن را واضح تر و مشخص تر سازند که این پیشنهادات جدید به زودی به مقامات ایرانی عرضه خواهند شد. ما امیدواریم مقامات ایرانی ها قانع شوند که سیاست های را در پیش گیرند که مردم ایران را به خواست های مشروع خود برای توسعه، شکوفایی وثبات، برسانند. معنی تعلیق [غنی سازی اورانیوم] ایجاد شرایط مناسبی برای مذاکره در جوی از اطمینان است که بتوان در آن، به توافقی که گویای منافع ایران و پاسخگوی نگرانی های بین المللی باشد دست یافت.
دولت فرانسه تا چه حد امکان دارد فشار اقتصادی و سیاسی علیه جمهوری اسلامی ایران را افزایش دهد؟ از دیدگاه دولت شما حد این فشار کجاست؟
ما حد مشخصی را برای این فشار تعیین نکرده ایم. چرا که وضع تحریم ها اقدامی دیپلماتیک است که هدفش قانع کردن مقامات ایرانی به تبعیت از تعهدات بین المللی است. با رویکردی که قبلا توضیح دادم، ما باید تشدید تحریم ها را توام با آمادگی دائمی برای مذاکرات به جلو ببریم و تا جایی ادامه دهیم که ایران از قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل پیروی کند. این تنها هدف تحریم های بین المللی است که به صورت سراسری، توسط اکثریت قاطع سازمانی که نماینده جامعه بین المللی است، یعنی شورای امنیت سازمان ملل، مورد تائید قرار گرفته. این تحریم ها، به خودی خود، هدف نیستند و هیچ کس مایل نیست مردم ایران را تحت فشار بگذارد. ما از تاریخ غنی و میراث فرهنگی ایران و نیز از توان بالقوه اقتصادی و استراتژیک آن در خاورمیانه آگاه هستیم و تنها آرزویی که داریم توسعه روابط ویژه با ایران و تحکیم روابط دراز مدت میان ایرانیان و فرانسویان است. ولی تا زمانی که مقامات ایران از حرکتی که مورد انتظار جامعه بین المللی است سر باز می زنند، ما چاره ای جز تشدید تحریم ها نداریم.
فرض کنیم ایران تعلیق غنی سازی اورانیوم را بپذیرد، آیا آنگاه سایر مسائل، نظیر حقوق بشر، به عنوان مسائل داخلی نگریسته می شوند؟
حقوق بشر را هیچ گاه نمی توان به عنوان موضوعی داخلی در نظر گرفت. ایران با امضای تعدادی از معاهدات بین المللی متعهد شده است که به این معاهدات پایبند باشد و اصول و استاندارد های آنها را زیر پا نگذارد (از جمله: محاکمه در شرایط غیر انسانی و تحقیر آمیز؛ ایجاد محدودیت بیان و گردش اطلاعات، مجازات مدافعین حقوق بشر و فعالان جنبش زنان، و تبعیض علیه اقلیت ها به خصوص اقلیت های قومی و دینی).
از آن گذشته رابطه ای میان بحران بین المللی ناشی از برنامه هسته ای ایران و اقدامات فرانسه در دفاع از حقوق بشر در ایران وجود ندارد. تعهد فرانسه به بهبود وضعیت حقوق بشر، در هر کجا لازم باشد، در ایران و یا هر کشور دیگری که احساس کنیم وضع نامطلوبی وجود دارد، به جای خود باقی است. موضع اعلام شده ما در این زمینه، با دوران قبل از بحران هسته ای تفاوتی نکرده است. دلیلی ندارد این موضع را، اگر موفق شویم - که امیدوارم بشویم - بحران هسته ای را حل کنیم ولی شرایط حقوق بشر در کشور شما بهبود محسوس پیدا نکند، تغییر دهیم. لذا موضع ما در زمنیه حقوق بشردر هیچ شرایطی این نیست که از آن برای اعمال فشار، همراه با فشار های دیگر، برای تعلیق فعالیت های حساس هسته ای توسط ایران استفاده کنیم.
این موضع در تطابق کامل با خط مشی اتحادیه اروپاست که به مجموعه ای از ارزش ها دراین زمینه پایبند است و مرتبا آن را اعلام کرده (تحرکات دیپلماتیک در تهران، اعلامیه ها؛ بیانیه های هیات وزیران و امثال آن). در زمینه حقوق بشر، در دو موضوع مهم را باید مورد توجه قرار داد: اول اینکه اتحادیه اروپا، تا سال 2005 در پیشبرد مذاکرات مربوط به حقوق بشر به عنوان شرط پیشرفت تجارت و همکاری میان اروپا و ایران موفق بود. دوم اینکه اتحادیه اروپا مرتبا تمایل خود را برای از سر گیری گفتگوها میان ایران و اتحادیه اروپا در باره حقوق بشر، که توسط ایران قطع شد، اعلام کرده است.
بسیاری معتقدند که منشا اغلب تنش های میان جمهوری اسلامی ایران و جامعه بین المللی فقدان دموکراسی در ایران است؛ چرا که اگر در ایران انتخابات آزاد برگزار می شد، اساسا آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری نمی رسید. در این راستا، برخی از هموطنان من احساس می کنند غرب به طور غیر مستقیم به آقای احمدی نژاد و متحدین وی کمک کرده است تا بر فضای سیاسی کشور حاکم شوند. این گروه، به عنوان مثال به انتخابات سال 2004 مجلس در ایران اشاره می کنند که طی آن تندروها، از طریق نوعی ”کودتای آرام” موفق شدند تقریبا تمامی اصلاح طلبان (از جمله بسیاری از نمایندگان مجلس) را از کاندیدا شدن باز دارند که این کار حتی به تحصن نمایندگان مجلس هم منجر شد. ولی بی تفاوتی جامعه بین المللی در این خصوص، شرایطی را فراهم آورد که افراطیون اطمینان یافتند این نحوه برگزاری انتخابات، تبعات بین المللی منفی برای آنها نخواهد داشت. تا چه حد این انتقاد را می پذیرید که که غرب با بی تفاوتی خود در مقاطعی چون انتخابات 2004، به تسلط تندروها بر ایران کمک کرده است؟
ما تا سر حد امکان به نتایج انتخابات در ایران اهمیت داده ایم و نگرانی خود را در هر جا لازم بوده اعلام کرده ایم. ما هم فکر می کنیم حتی با وجود انتخابات، دموکراسی در ایران ناقص است. ما نگرانیم از اینکه در شرایط فعلی، حق انتخاب محدودی از میان کاندیداها برای مردم ایران باقی می ماند، بخصوص با روند گزینش کاندیدا ها توسط ارگانی مثل شورای نگهبان، که اغلب هم به ضرر اصلاح طلبان تمام می شود. ما به این مساله اهمیت زیادی می دهیم که حق انتخاب مردم ایران، که با مشارکت خود در انتخابات مختلف نشان داده اند به حیات سیاسی کشور خود اهمیت می دهند، باید به آزاد ترین وجه ممکن تامین شود.
شما به طور مشخص به انتخابات مجلس در سال 2004 اشاره کردید. در این رابطه کلیه ملاحظاتی که هم اکنون توضیح دادم در مواضع اعلام شده فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی مورد تاکید قرار گرفته است. برای مثال وزرای اروپایی، در نشستی در 23 فوریه در بروکسل، تصریح کردند: “شورای وزیران اروپا انتخابات ایران را در نشست 20 فوریه مورد بحث قرار داده و خاطرنشان می کند که ظرف ده سال گذشته مردم ایران پیشرفت های زیادی در جهت آزادی های سیاسی کرده و در انتخابات فوریه 2000 [مجلس ششم] به وضوح خواست خود را به انجام اصلاحات نشان داده اند. با عطف به این پیشینه، شورا از اینکه تعداد زیادی از کاندیداها، از جمله برخی از نمایندگان فعلی مجلس، از شرکت در انتخابات محروم شده اند، و از اینکه مردم ایران نتوانسته اند نمایندگان خود را انتخاب کنند، مراتب تاسف و نارضایتی خود را اعلام می نماید. شورا همچنین ابراز امیدواری کرد ایران دوباره به راه اصلاحات و دموکراسی باز گردد.“
در حاشیه نشست این شورا، وزیر خارجه فرانسه اظهار داشت: “ما مراتب نگرانی خود را از نحوه برگزاری انتخابات پارلمانی 20 فوریه ابراز می کنیم. نگرانی ما از رد صلاحیت تعداد کثیری از کاندیدا هاست که باعث شده مردم ایران نتوانند به آرامش و وضوح خواسته های خود را بیان کنند.“
همین موضع به وضوح اخیرا، نه تنها توسط سخنگوی وزارتخانه ما، که به وسیله رئیس اتحادیه اروپا نیز درمورد آخرین انتخابات مجلس ایران در 14 مارس 2008 نیز بیان شده است.
آیا شما مطمئن هستید که مذاکره کنندگان ایرانی در پرونده هسته ای، مقامات ارشد خود (خصوصاً رهبر جمهوری اسلامی) را به درستی در جریان وخامت شرایط فعلی قرار می دهند؟ آیا شماهیچ گاه به این موضوع فکر کرده اید که خطرات فوری و واقعی پیش روی حکومت و کشور را با رهبر ایران در میان بگذارید و یک کانال مستقیم ارتباطی را با وی باز کنید؟
ما هیچ کانالی را برای گفتگو با مقامات ایرانی کنار نمی گذاریم. تماس اصلی من با همتای ایرانی ام، آقای منوچهر متکی، صورت می گیرد. ولی به هرحال، منطقی است همان طور که مقامات ایرانی از امکان دسترسی به شخص اول حکومت ما برخوردارند، ما هم از امکان دسترسی به رهبر جمهوری اسلامی برخوردار شویم.
برخی تحلیلگران باور دارند که تحریم های بین المللی علیه ایران بیشتر باعث تضعیف بخش خصوصی شده تا حکومت. درواقع، بسیاری از شرکت های خصوصی در نتیجه تحریم ها از ادامه فعالیت خود بازمانده اند و مجبور شده اند صحنه را به نفع شرکت های رقیب وابسته به دولت و سپاه پاسداران خالی کنند که علی رغم تحریم های موجود، راه های خاص خود را برای تأمین اقلام لازم از خارج کشور دراختیار دارند. نظر شما در این مورد چیست؟
تحریم های بین المللی علیه ایران، به خودی خود هدف نیستند. تحریم ها گروه خاصی از ایرانی ها را هدف نگرفته اند و منظور از آنها بوجود آوردن مشکل برای شرکت هایی نیست که مشغول معاملات قانونی و مشارکت در بهبود وضع مردم ایران هستند. هدف این تحریم ها حاکمان ایران و سازمان هایی هستند که این حاکمان، در جهت منافع خود از آنها استفاده می کنند. من خاطر نشان می کنم که علت این تحریم ها، سیاست هسته ای فعلی ایران است که باعث ناخشنودی به حق جامعه بین المللی و همسایگان این کشور شده است.
مهمترین مساله فرانسه با جمهوری اسلامی چیست؟ آیا روشن شدن تکلیف رابطه میان ایران و اسرائیل جزو خواسته های فرانسه از جمهوری اسلامی است؟
فرانسه مرتباً مراتب نگرانی عمیق خود را نسبت به اظهارات مقامات بلندپایه ایران درقبال اسرائیل ابراز کرده است. تکرار چنین بیاناتی از سوی یکی از اعضای سازمان ملل درباره یک عضو دیگر، می تواند تنها به خشم و انزجار منتهی شود. چنین اظهاراتی اثر منفی فوق العاده ای بر نگرش فعلی جامعه بین المللی نسبت به ایران دارند، زیرا اعتبار مقامات ایرانی را در ایفای نقش ثبات بخش در بحران های منطقه ای خدشه دار می کنند. ما فکر می کنیم این به نفع همه، خصوصاً ایران است که در یک فضای مسوولیت پذیر، برای رسیدن به شرایطی آرامتر در خاور نزدیک و خاور میانه اقدام کنند.
در هر صورت این مساله، تنها مایه نگرانی ما نیست. در واقع، همان طور که گفتم علاوه بر جوانب منطقه ای، برنامه هسته ای و اوضاع حقوق بشر هم مایه نگرانی ما هستند. من امیدوارم دیپلمات های فرانسوی و ایرانی در حل و فصل همه این مشکلات، ارتقای روابط میان دو کشور و تامین منافع مشترک دو کشور و دو ملت موفق شوند.