سعید محمودیان
همایش دو روزه دولت مدرن از صبح دیروز به همت انجمن اسلامی دانشجویان دموکراسی خواه دانشگاه تهران در دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه آغار بکار کرد.در همایش دولت مدرن برخی از چهره های سیاسی و علمی حضور داشته و به سخنرانی می پردازند.
دکتر محمدرضا تاجیک، رییس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اولین سخنران این همایش با طرح این پرسش که چرا بعد از گذشت حدود صد سال از تجربه دولت مدرن جامعه ایرانی در آرزوی تحقق دولت مدرن به سر می‌برد، سخنان خود را آغاز کرد و گفت: “در ساحت نظری وقتی از دولت مدرن صحبت می‌کنیم با چندین مشکل مواجه می‌شویم. در گام اول دولت را به مثابه یکی از مفاهیم اساسی مناقشه، توسعه نایافته، نمادی مبهم و متکثر می‌بینیم و در گام دوم با این واقعیت مواجه می‌شویم که دولت مدرن به معنای مطلق کلمه وجود ندارد و در سومین گام به این می‌رسیم که به محض برخورد با بحث دولت مدرن با هجوم اشباح نظری که ذهن ما را تیره می‌کند برخورد می‌کنیم”.
وی در ادامه با طرح این پرسش که چرا دولت مدرن در ایران شکل نگرفت؟ تاکید کرد: “در دوران مدرنیته وقتی جامعه ایرانی با مدرنیته غربی آشنا می‌شود در یک دوران تخیلی به سر می‌برد. به نوعی می‌توان گفت دولت مدرن محصول دوران نظم تخیلی جامعه ایرانی بود. در این فضا انسان ایرانی بسیاری از مفاهیمی که مربوط به عالم گفتمان دیگری بود بدون فراهم آوردن مقدمات گفتمانی آنان را در بستر گفتمان خود حک می‌کند. از این‌رو از آنچه قابلیت تکرارپذیری در بستر گفتمان ایرانی برخوردار می‌شود، فقط دال‌ها هستند و نه مدلول‌ها و در پایان آنچه نصیب انسان و جامعه ایرانی می‌شود صرفا آرشیوی از مفاهیم و احکام متشتت است که در دامن آن انسان ایرانی تبدیل به یک رند و جامعه ایرانی تبدیل به هستی‌ای شبیه همه‌چیز و شبیه هیچ‌چیز می‌شود”.
این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر اینکه دولت مدرن را خواستاریم اما با فرهنگ دموکراتیک فرسنگ‌ها فاصله داریم گفت: “فرهنگ سیاسی محصول تاریخی جوامع است که به صورت بدوی شکل گرفته است که این شکل‌گیری به صورت آهسته بوده که با مذاق انسان ایرانی سازگار نیست”.
تاجیک در پایان تاکید کرد: “تا زمانی که انسان و جامعه ایرانی یک فرآیند تغییر و تحول گفتمانی را تجربه نکند نمی‌تواند دولت مدرن داشته باشد”.
دکتر سعید شیر کوند، عضو شورای مرکزی حزب مشارکت سخنران بعدی این همایش گفت: “افزایش قیمت نفت در کشور باعث شد که دولت از درآمدهای نفتی سرشاری برخوردار باشد که این درآمد در سال‌های اولیه به قدری بود که دولت را ناچار به تجدیدنظر در برنامه‌های خود کرد”.
شیرکوند در ادامه افزود: “در دروه‌های جدید رانت به معنای به دست آوردن یک درآمد ناشی از بکارگیری یک موهبت خدادادی و ثروت ملی است که برای آن کوشش و زحمت زیادی کشیده نشده، اما این درآمد هنگامی که نصیب حکومت می‌شود دولت به راحتی می‌تواند آن را در اختیار گرفته و به هیچ کس نیز پاسخگو نباشد”.
این استاد دانشگاه ادامه داد: “در دولت رانتی مخالفان از حق فعالیت محروم بوده و حق فعالیت و استفاده از امکانات تنها برای گروه‌های حامی، شناخته شده است و ازسویی نیز حق انتخاب به حق تأیید تبدیل می‌شود و حتی در این موارد نیز انتخاب کردن به معنای امتیاز دادن به افراد برای تأیید کردن است”.
این استاد دانشگاه افزود: “دولت رانتی دولت نسبت به شهروندان، احزاب و بخش خصوصی احساس بی‌نیازی می‌کند و چون نیازی به این گروهها برای کسب درآمد ندارد به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد”.
وی در پایان تاکید کرد:“اگر در کشوری و جامعه‌ای پدیده دولت رانتی وجود داشته باشد همچون خون مسمومی که تمام جوارح را در بر می‌گیرد همه را همراه با خود می‌برد”.
دکتر مسعود نیلی، استاد دانشگاه شریف نیز در این همایش به صحبت در باره “نظریه دولت از نظر اقتصاد سیاسی” پرداخت و گفت: “دولت موظف است مجموعه‌ای از اقدامات را برای تکمیل سبد رفاه مردم دنبال کند”.
این استاد دانشگاه افزود: “زمینه‌های ایجاد دولت مدرن در جوامع باید به صورت اجتناب‌ناپذیر، قابل وقوع و ممکن باشند.جوامع بزرگ و پیچیده قواعد پیچیده‌ای هم دارند و در نتیجه دولت مدرن باید در جامعه مدرن اداره شود”.
نیلی در پایان سخنانش تاکید کرد: “دولت در تمام تاریخ کشورها پدیده‌ای مدرن نبود.فرآیند رسیدن به قدرت اگر مسالمت‌آمیز نباشد وجود جنگ‌آوری را برای دست‌یافتن به قدرت تقویت می‌کند، ازاین رو باید قبل از ایجاد دولت مدرن زمینه‌های دستیابی به آن را فراهم و بعد براساس آن فعالیت کرد”.
دکترفرشاد مومنی استاد دانشگاه در همایش دولت مدرن در موضوع “مدرنیته و اقتصاد” به ایراد سخنانی پرداخت.
وی از جمله گفت: “در تمام دنیا حتی یک دولت را پیدا نمی کنیم در شرایطی که سیاست‌هایش رکود تورمی را ایجاد می‌کند ادعای عدالت‌گستری کند، چراکه در اقتصاد سیاسی گفته می‌شود عدالت دارای دو دشمن بزرگ است، بیکاری و تورم”.
وی در ادامه با اشاره به سهام عدالت گفت: “با کمال تاسف در مورد طرح سهام عدالت حتی کار پژوهشی کوچکی صورت نگرفته است، چراکه این طرح در کشورهای بلوک شرق که در سال 1999 بود نیز دیگر اجرا نمی شود. این الگوی رفتاری در دولت نهم که برای علم قاعده فصل الخطابی را قائل نیست ارزش علم را متزلزل می‌کند”.
مومنی در پایان تاکید کرد: “بهتر است هنگامی که تصمیمی گرفته می شود که بار مالی سنگینی را دارد درباره آن مطالعه کنیم. به عبارتی در این سطح اگر در مورد نظام، تخصیص منابع ما در نظر گرفته شود ظرفیت‌های مادی و انسانی کشور اجازه می‌دهد که کارنامه درخشان‌تر از کارنامه‌ی موجود در کشور را داشته باشیم”.
در این همایش جواد اطاعت، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی درباره “دولت از منظر انسانشناسی” سخنرانی کرد.
وی گفت: “ماهیت سیاسی دولت وابسته به نوع و چگونگی تعامل حاکمیت با مردم است که بر این اساس مدلهای گوناگونی از نوع حکومت به وجود میآید که ممکن است یک نوع از آن دموکراتیک و دیگری غیردموکراتیک باشد”.
اطاعت در ادامه اضافه کرد: “نگرش خوشبینانه به ذات انسانی خواهان آزادی انسان است و معتقد است که دولت برای آن محدودیتهایی را به وجود آورده است. این نگاه میگوید که انسان هر چه آزادتر باشد، خیر او بیشتر به جامعه میرسد و نظام لیبرالیستی ریشه در این نگاه دارد”.
موسی غنینژاد، استاد دانشگاه صنعت نفت تهران در همایش دولت مدرن در مورد پیشینه اقتصاد دولتی در ایران به سخنرانی پرداخت.
وی گفت: “اقتصاد دولتی به معنای بنگاه داری دولت بیشتر به دوره رضاخان بازمیگردد اما ساختار اقتصادی ایران در مشروطه تا 20 سال بعد مبتنی بر اقتصاد کشاورزی بوده است یعنی مالکیت ارضی و کشاورزی”.
غنینژاد تصریحکرد: “در دوره مشروطیت بر حقوق مالکیت فردی تاکید شد و بعد از انقلاب مشروطه تا 15 سال بدین دلیل کشور در خطر فروپاشی و چندپارگی قرار گرفت تا اینکه با روی کار آمدن رضاخان یک نهضت ناسیونالیستی در کشور شکل گرفت”.
وی ادامه داد: “تمرکز بخشیدن به کارهای اداری از دستاوردهای زمان رضاخان است و سیستم اداری در آن زمان شکل گرفت و بحث آزادی و مالکیت فردی مورد نفرت قرار گرفت”.
غنی نژادافزود: “پس از کودتای 28 مرداد و برکناری مرحوم دکتر مصدق، صنعت نفت همچنان ملی ماند و این ملیشدن نقطه عطفی در اقتصاد ایران است و از اینجا اقتصاد ایران دولتی می‌شود و شرکت ملی نفت ایران که قبلا متعلق به انگلیس بود، ماهیت دولتی پیدا می‌کند”.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: “پیش از ملیشدن صنعت نفت و در دوره رضاشاه درآمد نفتی صرف کارهای عمرانی میشد اما این درایت وجود داشت که این بودجه وارد دولت نشود و نقش سازمان بودجه در آن زمان به وجود آمد برای هزینهکردن درآمدهای نفتی و کمکهای خارجی در مسائل عمرانی بود”.
وی در پایان گفت: “18 سال است که میگوییم اقتصاد باید خصوصی شود، ولی عکس این عمل دیده می‌شود. آزادسازی اقتصاد ایران باید صورت گیرد و از سلطه دولت خارج شود و محدودیتهای بورکراتیکی که دولت بر اقتصاد میگذارد، مانع رشد بخش خصوصی است و ما داریم شیپور را از دهانه گشاد آن میزنیم”.
در این همایش همچنین سید علی محمودی استاد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی به موضوع “حقوق اقلیتها در دموکراسی لیبرال” پرداخته و گفت: “مسأله اقلیتها امروز برای کشور ما از مسایل بنیادی و حساس است به ویژه آنکه در عصر گسترش جهانیشدن و کمرنگشدن مرزهای بینالمللی به سر میبریم”.
وی افزود: “مراد از حقوق اقلیتها، آزادی مدنی و اندیشه و تاسیس حزب، برابری و خودبنیادی این گروهها است. اقلیتها گروهی هستند که نژاد، فرهنگ، زبان و ایمان مذهبی آنها را به هم پیوند می‌دهد به گونهای که احساس متفاوت بودن با مردم یک کشور را پیدا میکنند”.
وی در پایان تاکید کرد: “دموکراسی لیبرال در واکنش به دیکتاتوری اکثریت مطرح شده در دموکراسی به وجود آمد.در دموکراسی لیبرال دو ویژگی خاص هست که ریشه در لیبرالیسم دارد؛ اول، بیطرفی دولت در قبال خیر و شر و تصمیم مردم برای انتخاب راه سعادتشان در یک جامعه است و دوم، دفاع از آزادی اقلیتها به نحوی که اقلیتها بتوانند از طریق فعالیت‌های تشکیلاتی و ترویجی در پرتو بیطرفی دولت تبدیل به اکثریت شوند”.
در این همایش همچنین دکتر اردشیر امیر ارجمند به بررسی مساله حقوق بشر و دولت مدرن پرداخت.
اردشیر امیرارجمند، با بیان اینکه ویژگی اصلی دولت مدرن آن است که به عنوان دولت ملت شناخته شود، گفت: “تمایز دولت‌های مدرن از قدرت‌های سیاسی از این لحاظ است که دولت‌های مدرن به قواعد حقوقی محدودند و به عبارتی وارد اصل قانون‌مداری می‌شوند”.
وی درادامه افزود: “در دولت مدرن فرمانروا جای خود را به مردم داده و فرمان‌های فرمانروا نیز جایش را به اراده مردم می‌دهد و نوع رابطه بین قدرت سیاسی و مردم تغییر کرده و به رابطه حق تکلیف‌مداری تبدیل می‌شود اما امروزه مفهوم دولت، محور همچون سابق اهمیت نداشته و به نوعی می‌توان گفت که ما دولت در راه مانده‌ایم”.
وی در پایان سخنان خود گفت: “دولت‌های نسل آینده باید توانایی تامین حقوق مردم را داشته باشند.دولتی که نمی‌تواند حقوق اقتصادی و اجتماعی را برطرف کند، مشروعیت دولت را ندارد و دولتی که توانایی برآورده کردن حداقل مسکن را برای مردم ندارد یا توانایی و پتانسیل را داراست اما از آن استفاده نمی‌کند که در آن صورت آن دولت ناقض بوده و دولت نیست”.
در پایان روز اول این همایش سعید حجاریان نیز طی مقاله ای در مورد “شروط لازم و کافی برای دولت مدرن” به بیان نظرات خود پرداخت. متن کامل این مقاله بطور جداگانه آورده می شود.
روز دوم این همایش نیز صبح امروز “سه شنبه” در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران با حضور تقی آزاد ارمکی، علی اصغر سعیدی، غلام عباس توسلی، حمید رضا جلایی پور، مجید وحید، احمد نقیب زاده، حاتم قادری، گل محمدی، احمد زید آبادی، نادر صدیقی و عباس عبدی پی گرفته می شود.