خبرگزاری فارس، یکی از رسانه‌های وابسته به نهادهای امنیتی، مطلبی تحت عنوان مراجعه سیدمحمد خاتمی به نمایشگاه تهران و ممانعت مردم از ورود او تکذیب شد منتشر کرده است. این رسانه وابسته به سپاه پاسداران با همکاری دیگر رسانه‌های امنیتی یکی از کار ویژه‌هایی که دارند تولید اخبار کذب و سیاه نمایی در مورد چهره‌های اصلاح طلب، رهبران معترض جنبش سبز و زندانیان سیاسی است.
اما هدف و ماهیت از راه‌اندازی رسانه‌های امنیتی چیست؟ مدیران رسانه‌های امنیتی چه کسانی هستند؟ منابع تامین کننده این رسانه‌ها کجاست؟
هدف راه‌اندازی رسانه‌های امنیتی
این تنها حکومت‌های اقتدارگرا نیستند که از رسانه‌ها برای پیشبرد مقاصد خود و حفظ دستگاه قدرت استفاده می‌کنند. کارل برنشتاین برنده جایزه پولیتزر ۱۹۷۳ در حیطه خدمات عمومی، پس از آنکه واشینگتن‌پست را ترک کرد، طی تحقیق مفصلی که سال ۱۹۷۷ در رولینگ استون منتشر شد، به نقش سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سی‌آی‌ای) در به‌کارگیری رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در دوران جنگ سرد پرداخت.
نمونه اثرگذاری دولت‌ها بر رسانه‌ها، برای ایرانیان خاطره تلخ ارسال پیام رمز کودتای ۲۸ مرداد توسط بی‌بی‌سی است؛ پیامی که با پخش جمله “الان دقیقاً نیمه‌شب است” به محمد رضا شاه پهلوی تفهیم شد.
امروزه و با پیشرفت فن‌آوری‌های ارتباطی و دست‌یابی ساده و سریع شهروندان به رسانه‌های الکترونیک، کمتر سازمان امنیتی در کشورهای پیشرفته حاضر است روش‌های قدیمی را درنفوذ به رسانه‌ها با توجه ریسک حیثیتی آن دنبال کند. در سال گذشته میلادی شاهد بودیم که تنها یک مورد انتشار اسناد مربوط به جاسوسی سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده از شهروندان در رسانه‌ها توسط ادوارد اسنودن، یکی از بزرگ‌ترین جنجال‌ها علیه سازمان‌های مذکور را رقم زد.
حکومت‌های اقتدارگرا اما که خود را در برابر افکار عمومی و حتی قوانینی که خود وضع کرده اند، مسوول و پاسخ‌گو نمی‌دانند، کماکان ابایی از به کار بردن شیوه‌هایی چون تاسیس یا حمایت مالی از رسانه‌های وابسته به نهادهای امنیتی یا رسانه‌هایی که در راس و بدنه آنها نیروهای وابسته به حکومت کار کنند، ندارند.جمهوری اسلامی یکی از این حکومت‌هاست که دستگاه امنیتی آن با سرمایه‌گذاری در حیطه رسانه نیروهای خود را به مدیریت آنها می‌گمارد.
مدیران رسانه های امنیتی چه کسانی هستند
خبرگزاری فارس در بهمن ماه سال ۸۱ تشکیل شد، این خبرگزاری که یکی از زیر مجموعه‌های سازمان بسیج و یکی از رسانه‌های تحت حمایت سپاه پاسداران است، در اوایل به دلیل نداشتن نیرو ی تخصصی در امر رسانه، مهدی فضائلی را به سمت مدیر عامل برگزید. مهدی فضائلی عضو شورای عمومی فرهنگی بود که یکی از نهادهای زیر مجموعه بخش فرهنگی بیت رهبری است.
او به همین واسطه توانست مدیرعامل خبرگزاری فارس شود هرچند روابط خانوادگی فضائلی هم در رسیدن به مدیریت خبرگزاری فارس بی تاثیر نبود. برادر فضائلی با نام احمد فضائلی که یکی از سرداران سپاه پاسداران است که در دوران جنگ همراه با غرضی و رحیم صفوی وظیفه واردات اسلحه از لبنان به ایران را داشتند.
البته باید این نکته را در نظر داشت که مهدی فضائلی نسبت به دیگر مدیران خبرگزاری فارس آشنایی بیشتری با حوزه فرهنگ و رسانه داشت و در ابتدای راه اندازی خبرگزاری فارس این سایت بیش تر نقش اطلاع رسانی را بر عهده داشت، و اگرچه سپاه در آن نفوذهایی داشت اما هنوز آشکار نبود.
خبرگزاری فارس در همان سال‌های ابتدایی تبدیل به یکی از منابع خبری معتبر برای رسانه‌های داخلی و خارجی شد، اماچهره امنیتی فارس و جهت گیری آن ابتدا در سال ۸۴ در انتخابات ریاست جمهوری هشتم آشکار شد.
سایت فارس در آن روزها شروع به تخریب چهره هاشمی رفسنجانی و از سوی دیگر تبلیغ چهره احمدی نژاد کرد. این وظیفه را هم محمد پاریاب دبیر سرویس سیاسی خبرگزاری فارس و یکی از اعضای سابق نشریه صبح صادق وابسته به ارگان سپاه پاسداران بر عهده داشت.
وی به دلیل خوش خدمتی هایش بعد از انتخابات ریاست جمهوری هشتم، در تاریخ ۱۴ دیماه ۸۴ طی حکمی از سوی غلامحسین الهام، سخنگوی دولت احمدی نژاد، به عنوان معاون سخنگو و دبیر شورای اطلاع رسانی دولت منصوب شد.
بعد از انتخابات سال ۸۴ ماهیت امنیتی خبرگزاری فارس و وابستگی آن به سپاه کامل محرز شد و اخبار و مطالب منتشر شده کاملا جهت دار شدند. اما در سال ۸۷ با انتصاب یک چهره نظامی و امنیتی به عنوان مدیر عامل خبرگزاری فارس که هیچ سررشته‌ای در حوزه فرهنگ و رسانه نداشت، مهدی فضائلی از خبرگزاری فارس رفت و در سال ۸۹ به عنوان مدیر عامل انتشارات سروش منصوب شد؛ البته فضائلی به عنوان دبیر کل انجمن روزنامه نگاران مسلمان نیز در سال های ۸۷ تا ۸۹ فعالیت می کرد.
به این ترتیب حمیدرضا مقدم فر از سرداران سپاه پاسداران که با نام مستعار حاج حمید ناصری در سپاه قدس فعالیت می کرد به عنوان مدیر عامل جدید خبرگزاری فارس منصوب شد. با ورود مقدم فر به خبرگزاری فارس، این خبرگزاری چهره امنیتی تری به خود گرفت و بعد از آن بخشی با نام “اخبار ویژه” در این خبرگزاری راه اندازی شد، که اخبار را به رسانه های مختلف می فروخت.
در همین اثنا مقدم فر با راه اندازی خبرگزاری توانا به عنوان زیر مجموعه خبرگزاری فارس به تمام مساجد برای جذب نیرو فراخوان داد و آنان را آموزش داد و بعد از تصفیه گسترده خبرگزاری فارس، این نیروهای آموزش دیده وارد مجموعه فارس و جایگزین نیروهای قبلی شدند. تمامی نیروهای جدید توسط عباس درویش توانگر، سردبیر خبرگزاری فارس گزینش می شدند و سپس اجازه ورود به خبرگزاری را پیدا می کردند.
در اصل آنها باید از فیلتر توانگر عبور می کردند تا مجوز حضور در خبرگزاری فارس را بگیرند. بسیاری از نیروهای اخراجی به دلیل عدم پرداخت حق و حقوق قانونیشان از مسئولین خبرگزاری فارس شکایت کردند و خبرگزاری فارس در این دادگاه محکوم و موظف به پرداخت حقوق نیروهای اخراجی و به کار گیری نیروهای اخراجی در خبرگزاری شد.
انتخاب مدیر عامل جدید خبرگزاری فارس کاملا هدفمند بود و با برنامه ریزی مشخصی که از سوی سپاه پاسداران جهت مدیریت اخبار در انتخابات ریاست جمهوری نهم در سال ۸۸ صورت گرفته بود. اولین سایتی که خبر پیروزی احمدی نژاد با ۲۴ میلیون رای را منتشر کرد خبرگزاری فارس بود، آن هم در حالیکه هنوز بسیاری از حوزه های رای گیری دایر بودند و شمارش آرا آغاز نشده بود.
بعد از انتخابات سال ۸۸ و پایان ماموریت حمیدرضا مقدم، وی بار دیگر به سپاه پاسداران بازگشت و با یک درجه ارتقاء سرتیپ تمام شد و به عنوان معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران مشغول به کار شد.
بعد از حمید رضا مقدم، سردبیر روزنامه جوان سید نظام موسوی به عنوان مدیر عامل فارس منصوب شد. سید نظام موسوی یکی از نیروهای تئوریک بسیج است که فعالیتش را از بسیج دانشجویی دانشگاه تهران آغاز کرده و از نیروهای نزدیک به علیرضا زاکانی، از نمایندگان تندروی مجلس شورای اسلامی، به شمار می رود.
سید نظام موسوی که همکاری خود را با علیرضا زاکانی در زمان ریاست بسیج دانشجویی دانشگاه تهران آغاز کرد، در بین سال های (۱۳۷۵-۱۳۸۰) وظیفه تهیه بیانیه‌های بسیج دانشجویی را بر عهده داشت. اما به دلیل اینکه بسیاری از نیروهای خبرگزاری نزدیک به عباس درویش توانگر بودند و در اصل او مدیرعامل در سایه خبرگزاری فارس بود، اختلافات شدیدی با سید نظام موسوی پیدا کرد و همین موضوعات باعث شد که عباس درویش توانگر در سال ۹۱ از فارس خارج شود.
خبرگزاری تسنیم
حمیدرضا مقدم بعد از خارج شدن از فارس، در زمانی که معاون فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران بود، اقدام به راه اندازی خبرگزاری تسنیم، دیگر رسانه امنیتی و وابسته به سپاه پاسداران کرد. دیدگاه‌های قالب بر این خبرگزاری کاملا امنیتی و همان دیدگاه‌های تیم سابق مقدم‌فرد در فارس بود. بعد از جدا شدن عباس درویش توانگر از خبرگزاری فارس به دلیل روابط نزدیک وی با حمید رضا مقدم، توانگر به عنوان سردبیر خبرگزاری تسنیم منصوب شد.
تمام نیروهای تحریریه فارس هم که همگی از فیلتر درویش توانگر عبور کرده بودند به عنوان خبرنگار در خبرگزاری تسنیم فعالیت خود را آغاز کردند. این خبرگزاری هم در راستای تامین خواسته های مدیران خود که سرداران سپاه پاسداران هستند حرکت می کند؛ عباس درویش توانگر در دوره احمدی نژاد به دلیل شکایت دولت از وی چند ساعت را در بازداشت گذراند.
خبرگزاری تسنیم که به موازات خبرگزاری فارس فعالیت می‌کند در انتخابات دهم ریاست جمهوری اولین خبر رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی و اسفندیار رحیم مشایی را منتشر کرد.
روزنامه جوان
روزنامه جوان دیگر رسانه امنیتی زیر نظر سازمان بسیج است که از سال ۷۸ زیر نظر موسسه‌ای با نام رزمندگان اسلام فعالیت می کند که کارهای فرهنگی انجام می داده و از موسسات وابسته به سپاه پاسداران است. در سال ۸۷ این موسسه منحل شد و چاپخانه آن که یکی از چاپخانه‌های مجهز است به روزنامه جوان، تنها نهاد باقی مانده از سازمان، رسید.
به همین دلیل این روزنامه به مشکلات و هزینه چاپی برخورد نمی کند و هزینه‌های خود را توسط همین چاپخانه تامین می کند؛ البته کمک‌های دولتی نیز شامل این روزنامه می شود. اما در سال ۸۷ با آمدن سید نظام موسوی به روزنامه جوان، به عنوان مدیرمسئول، کلیه کادر مالی، بازرگانی وبخشی از تحریریه تغییر کردند و روزنامه جوان در آن سالها، بخصوص در سال ۸۸ به خاطر وابستگی نظام موسوی به منابع سپاه و بسیج یکی از پرخواننده‌ترین روزنامه‌های کشور شد.
اما منابع اطلاعاتی روزنامه با هیچ یک از خبرنگاران در تماس نبودند و اخبار تنها در اختیار نظام موسوی قرار می گرفت و منتشر می‌شد. با رفتن سید نظام موسوی به خبرگزاری فارس، محمد ودودحیدری، از نیروهای تئوریک بسیج و سپاه پاسداران که قائم مقام وقت نهاد نمایندگی ولایت فقیه در دانشگاه و داماد سردار عبدالله عراقی جانشین فرمانده نیروهای زمینی سپاه پاسداران بود، جایگزین نظام موسوی شد.
محمد ودودحیدری که هیچ گونه سابقه رسانه‌ای نداشت ومدرک دکترای عمومی داشت، صرفا به واسطه روابط خانوادگی عهده دار چنین مسئولیتی شد. در سال های مدیریت ودودحیدری روزنامه جوان با کاهش شدید مخاطب روبرو بود تا اینکه در سال ۹۲ او به خواسته خود که ریاست بسیج دانشجویی بود رسید و رفت.
بعد از او عبدالله گنجی قائم مقام بسیج دانشجویی و استاد دانشگاه علامه که دکترای علوم سیاسی داشت به عنوان مدیر مسئول روزنامه جوان منصوب شد. روزنامه جوان یکی از رسانه‌های امنیتی است که بیشترین تغییر را در سیستم مدیریتی داشته است.
منابع مالی رسانه های امنیتی
خبرگزاری فارس بودجه خود را از سازمان بسیج دریافت می کند. براساس قانون برنامه چهارم توسعه بایستی هر سال ۴۰۰ میلیارد تومان برای بسیج در نظر گرفته شود که در سال اول برنامه یعنی سال ۱۳۸۴، ۱۷۳ میلیارد تومان و در سال ۸۵ نیز مجدداً ۱۷۳ میلیارد تومان در نظر گرفته شده‌است. بگفته فرمانده بسیج و نشریه صبح صادق ارگان دفتر سیاسی سپاه بودجه این نهاد در سال ۱۳۸۷ ۲۰۰درصد افزایش پیدا کرده است.
بصورت جداگانه از این بودجه، ۵۰ میلیارد تومان نیز برای کمک به بسیجیان بیکار در نظر گرفته شده است. در سال۱۳۸۸ هم بر اساس اعلام نشریه برنامه ارگان معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری، بودجه بسیج ۴۵ میلیارد و ۲۳۸ میلیون تومان افزایش یافت.
خبرگزاری تسنیمبودجه خود را از معاونت فرهنگی سپاه پاسداران دریافت می کند اما به دلیل اینکه ردیف بودجه نهادهای زیر مجموعه سپاه پاسداران محرمانه است این امر تاکنون مشخص نشده است.
بودجه کل سپاه پاسداران از طریق فعالیت‌های اقتصادی در هر سال حدود ۱۲ میلیارد دلار تخمین زده شده است و مقایسه آن با بودجه سازمان بسیج نشان می دهد که این رقم بسیار بیشتر از بودجه سازمان بسیج است که تامین کننده مالی خبرگزاری فارس است.
در کل می توان نتیجه گرفت با توجه به اینکه سپاه پاسداران، سازمان بسیج و دیگر نهادهای نظامی و امنیتی که تحت نظر فرماندهی کل قوا یعنی آقای خامنه‌ای هستند، این رسانه‌ها همگی، چه از نظر مدیریتی و مالی توسط نهادهای زیر مجموعه بیت رهبری تامین می‌شوند و با توجه به حمایت‌هایی که از آنها صورت می گیرد اجازه انتشار هر نوع مطلبی را دارند. این رسانه های امنیتی در اصل ابزاری برای این نهادها هستند تا اگر بخواهند شخص، گروه، حزب یا رسانه‌ای را تخریب کنند یا برچینند از آنها استفاده و تفکراتشان را توسط این رسانه‌ها به جامعه القاء می کنند.