ناناز اویسی
امسال هفت نویسنده ایرانی از بین 45 نویسنده از 22 کشور دنیا، جایزه ارزشمند و معتبر هلمن- همت را دریافت کردند. این جایزه همه ساله از سوی سازمان دیده بان حقوق بشر به مدافعان آزادی بیان و نویسندگانی اعطا می شود که مورد سرکوب واقع شدند. در میان برندگان امسال، چهار نفر از همکاران “روز” (علی افشاری، روزبه میر ابراهیمی، شهرام رفیع زاده و حسن زارع زاده اردشیر) قرار دارند. این در حالی است که سال پیش نیز، یکی از نویسندگان روز (امید معماریان) موفق به دریافت این جایزه شده بود.
علی اشرف درویشیان، علی افشاری، آرش سیگارچی، روزبه میر ابراهیمی، انصافعلی هدایت، شهرام رفیع زاده و حسن زارع زاده اردشیر، 7 نفری هستند که جایزه دیده بان حقوق بشر را دریافت کرده اند.
بیانیه سازمان دیده بان حقوق بشردرخصوص اعطای این جایزه تصریح می کند که برندگان ایرانی امسال هلمن ـ همت نویسندگان و فعالانی هستند که حرفه و فعالیت هایشان به صور مختلف سرکوب شده است: “این افراد نمایندگان روزنامه نگاران و نویسندگان متعددی محسوب می شوند که زندگی شخصی و حرفه ایشان تحت تاثیر سیاست های «سرکوب گرانه» دولت به تباهی کشیده شده است.”
این جایزه به یادبود نمایشنامه نویس آمریکایی لیلیان هلمن و همراه همیشگی اش دشیل همت، رمان نویس بنا نهاده شده است. جایزه هلمت همن، از درآمد املاک لیلیان هلمن تأمین می شود که از سال 1989 وقف کمک به نویسندگان شده است. خانم هلمن و دوست دیرینه اش، دشیل همت در سالهای دهه پنجاه میلادی که هراس از گسترش کمونیسم آمریکا را فراگرفته بود بارها به دلیل افکار و علائق سیاسی شان مورد پرس و جوی هیئت ویژه ای در مجلس کنگره قرار گرفتند و این موضوع خانم هلمن را به بنیانگذاری جایزه ای برای پاسداشت آزادی بیان ترغیب کرد.
هادی قائمی، محقق و عضو تیم خاورمیانه سازمان دیده بان حقوق بشر در ارتباط با جایزه هلمن-همت به روز می گوید: “این جایزه در سطح جهان به نویسندگانی اعطاء می‌شود که قربانی اذیت و آزار سیاسی شوند و سازمان دیده بان حقوق بشر با اعطای جایزه هلمن-همت می کوشد تا دشواری های پیش رو و مبتلا به نویسندگانی که قربانی اذیت و آزار سیاسی شده اند را شناسایی کند.”
هادی قائمی می افزاید: “متاسفانه وضعیت مدافعان آزادی بیان و نویسندگان ایرانی از وقتی محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور سر کار آمده بدتر شده و مسئولین مربوطه به شکلی نظام مند آزادی بیان و عقیده را بوسیله تعطیلی روزنامه ها و زندانی کردن روزنامه نگاران و سردبیران سرکوب و تحدید می کنند و روزنامه نگاران معدود مستقل باقی مانده نیز مجبور می شوند یا دست به خود سانسوری بزنند یا کشور را ترک کنند.”
به اعتقاد هادی قائمی: “دریافت کنندگان این جایزه، علاوه بر تجربیات شخصی خود و فعالیت هایی که دارند، نماینده تعداد بی شماری از نویسندگان و روزنامه نگارانی نیز هستند که زندگی شخصی وحرفه ای آنها در نتیجه سیاست های سرکوب گرانه دولتی در محدود کردن حوزه های بیان و نشر آسیب دیده است.”
علی افشاری یکی از برندگان جایزه سازمان دیده بان حقوق بشر است که طبق بیانیه این سازمان، برای نقش آفرینی در جنبش دانشجویی مدت سه سال را در زندان گذرانده و هنگامی که کشور را در سال 2005 ترک کرده از سوی قوه قضائیه به 6 سال زندان محکوم شده است.
وی در گفتگو با روز می گوید: “ضمن تشکر از دیده بان حقوق بشر، فکر می کنم این جایزه به همه کسانی تعلق دارد که یا قربانی نقض حقوق بشر در ایران هستند و یا برای بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران تلاش می کنند.”
علی افشاری به تاثیرات این نوع جوایز اشاره می کند و می گوید: “این جوایز باعث دلگرمی و تشویق کسانی است در زمینه حقوق بشر در ایران فعالیت می کنند. به نظرم این اقدامات نشان می دهد که جامعه جهانی و گروههای مدنی و جریان هایی که در زمینه حقوق بشر در دنیا فعالیت می کنند به مسئله ایران توجه دارند و این می تواند نیرویی ایجاد کند که باعث بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران شود. به هر حال پارامتر حساسیت گروههای حقوق بشری در مهار برخوردها و سیاست های ناقض حقوق بشر در ایران پارامتر مهمی است.”
شهرام رفیع زاده یکی دیگر از برندگان این جایزه و از دیگر نویسندگان روز، در بیانیه سازمان دیده بان حقوق بشر، شاعر و روزنامه نگار حقیقت یاب معرفی شده است که به نقد ادبیات هم می پردازد. به نوشته این سازمان، شهرام رفیع زاده در دوران اصلاحات چهره معروف و شناخته شده ای بود که مطالبی در خصوص نقش ماموران وزارت اطلاعات در قتل های زنجیره ای نویسندگان و روشنفکران در سال ۱۹۹۸ می نوشت و در سپتامبر سال ۲۰۰۴ بازداشت شد و ۸۶ روز را در سلول انفرادی گذراند.
رفیع زاده در گفتگو با روز می گوید: “از این که نامم در ردیف دریافت کنندگان جایزه هیلمن، همت قرار گرفته خرسندم.”
این روزنامه نگار دلایل خرسندی خود را چنین بیان می کند: “اول اینکه به عنوان یک ایرانی که تلاش کرده تا دوست کلمه و انسان باشد، در کنار دیگر دوستانی که از سوی سازمان دیده بان حقوق بشر در این افتخار سهمیم شده ام. بی شک سازمان دیده بان حقوق بشر یکی از نهادهای بی بدیل و اثر گذار در اجرا و احیای حقوق بشر است و توجه این نهاد به آنچه بر نویسندگان ایرانی می رود در شمار حمایت های معنوی است که می تواند موجب دلگرمی دگر اندیشان ایرانی باشد.”
وی در ادامه می گوید: “دومین دلیل مربوط است به بنیانگزاران این جایزه، لیلیان هیلمن و دشیل همت. دو نویسنده بزرگ و اثر گذار ادبیات جهان. به رغم سایه سنگین سانسور بر نشر کتاب در ایران، آثاری از هر دو نویسنده به فارسی ترجمه شده است. من این افتخار را داشته ام که قریب به دوازده سال و به هنگامی که احمد میر علایی در تدارک انتشار رمان “ترکه مرد” اثر دشیل همت بود آن را پیش از انتشار بخوانم و با مترجم فرهیخته ای چون میر علایی در باره دشیل همت گفتگو کنم.احمد میر علایی سالی بعد توسط کسانی که از پشت عینک سیاه قدرت به نویسندگان ایرانی می نگرند از پا در آمد. با این همه مرگ نتوانست و نمی تواند تاثیر فعالیت های میرعلایی بر ادبیات فارسی را انکار کند، چنانکه قلب احمد میر علایی هرگز با او دفن نشد تا نماد گلی باشد که اصحاب قدرت بر سر دوستان کلمه و انسان و آزادی زده اند و می زنند.”
رفیع زاده سومین دلیل خرسندی خود از دریافت جایزه حقوق بشری از سازمان دیده بان حقوق بشر را چنین شرح می دهد: “دلیل سوم خرسندیم این است که پیش از ما نام بزرگانی چون اسماعیل خوئی، هوشنگ گلشیری و دیگر ایرانیان فرهیخته و جهانیان آزادی خواه در فهرست جایزه هیلمن، همت قرار گرفته است و اکنون نیز کنار علی اشرف درویشیان، نویسنده ای که تمام عمرش را به مبارزه با سانسور گذرانده است. این افتخار را به معنای درستی مسیری که پیموده ام، معنا می کنم مسیری که قرار بوده در آن انسان، آزادی در صدر بنشینند. به تعبیر دیگر خودم و دوستان دیگر را امروز نماینده همه ایرانیان آزادیخواه، و انسان دوستی می دانم که دنیا به رنج شان در راه ساختن فردایی که پاسخ نوشتن با انفرادی نباشد، و پاسخ دوستی با کلمه مرگ نباشد، واقف است و احترام می گذارد.”
حسن زارع زاده اردشیر یکی دیگر از هفت برنده جایزه حقوق بشری سازمان دیده بان حقوق بشر است که 10 بار زندانی شده و یک سال و نیم را در سلول های انفرادی گذرانده است. وی در سال 1379 به یک سال زندان و بهمن ماه سال 1383 به 7 سال زندان و 5 سال محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده است. سازمان دیده بان حقوق بشر در مورد وی می نویسد: “روزنامه نگار 29 ساله که به طور پیوسته در خصوص موضوعات فضای سیاسی و حقوق بشری مطلب نوشته است. او در سال 2005 مجبور به تبعید شد اما به انتشار گزارشات اقدامات مغایر حقوق بشر در ایران در خارج ادامه داده است.”
زارع زاده اردشیر در گفتگو با روز می گوید: “اگر چه در ایران با کمیته دانشجویی دفاع از زندانیان سیاسی فعالیت حقوق بشری داشتم و در 15 نشریه فعالیت کرده ام اما معتقدم در ایران کسانی هستند که تلاش های زیادی در دفاع از آزادی بیان و مبارزه با سانسور انجام داده اند ومی دهند و فشارهای زیادی را نیز متحمل شده اند. برای همین این جایزه را به همه آنهایی که در این حوزه تلاش می کنند تقدیم می کنم.”
وی در ادامه می گوید: “مسئله آزادی بیان و حقوق بشر در ایران مهمترین مسئله ای است که باید به آن توجه کرد چرا که هر انسانی حق دارد از یک زندگی سالم برخوردار باشد. به همین دلیل و با توجه به فضای خفقان و سرکوب در داخل کشور، توجه نهادهای خارجی حقوق بشری به مسائل ایران در بهبود وضعیت حقوق بشر تاثیر گذار است.”
سال گذشته نیزاین جایزه به پنج ایرانی اهداشد: تقی رحمانی، نویسنده و فعال سیاسی، علیرضا جباری، شاعر و مترجم، آشوربنی پال بابیلا نقاش و نمایشنامه نویس، سینا مطلبی، روزنامه نگار، امید معماریان، روزنامه نگار.
.