با نزدیک شدن مهلت دستیابی به توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران، هنوز پنج مسئله وجود دارد که حل‌نشده باقی مانده است.
غنی‌سازی
بزرگترین مانع برای دستیابی به توافق این است که حجم برنامه هسته‌ای ایران باید چقدر باشد؟ مسئله کلیدی توان این کشور برای غنی‌سازی است. شش قدرتی که در وین با ایران مذاکره می‌کنند، می‌خواهند این کشور با غنی‌سازی در مقیاس تحقیقاتی و چند هزار سانتریفیوژ موافقت کند. این مقدار کمتر از ۱۹ هزار سانتریفیوژ نصب شده ایران است. از این تعداد ۱۰ هزار تای آن در حال حاضر فعال است. هرچه تهران توان کمتری داشته باشد، غرب اطمینان بیشتری خواهد داشت که زمان دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای طولانی‌تر خواهد بود.
ایران می‌گوید چنین محدودیتی نقض حق داشتن برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای، از جمله تولید سوخت برای راکتورهای این کشور است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، بصورت علنی گفته است، کشورش برای سوخت‌رسانی به نیروگاه برق هسته‌ای بوشهر، راکتور تحقیقاتی تهران و راکتور جدید اراک، نیاز به بیش از ۲۰۰ هزار عدد از سانتریفیوژهای قدیمی خود دارد. دیپلمات‌های غربی می‌گویند، قرارداد روس‌ها برای رساندن میله‌های سوختی به نیروگاه بوشهر حداقل حداقل تا سال ۲۰۲۱ اعتبار دارد و اگر ایران بخواهد این میله‌ها را در داخل بسازد برای همه در منطقه خلیج فارس خطرناک است. ضمانت‌نامه‌های روسیه برای راکتور نیز دیگر معتبر نخواهد بود. ایران اعتقاد دارد در مورد برنامه هسته‌ای باید هرچه کمتر به دولت‌های غربی وابسته باشد.
اراک
ایران ۱۲ سال است که مشغول ساخت راکتور آب سنگین اراک است و حالا در آستانه تکمیل شدن قرار دارند. وظیفه این راکتور بصورت رسمی، تولید ایزوتوپ برای مصارف گوناگون صنعتی، کشاورزی، پزشکی و علمی است. شکاکان غرب بر این باورند که این راکتور، قدرتمندتر از آن چیزی است که برای این مصارف نیاز دارد. آنها اعتقاد دارند این راکتور برای تولید پلوتونیوم است که می‌تواند برای ساخت بمب مورد استفاده قرار بگیرد.
ایران متوقف کردن این پروژه را رد کرده و می‌گوید زمان و هزینه زیادی صرف آن کرده و یک نیروگاه تولید آب سنگین در آن نزدیکی ساخته است. اما حل این موضوع باید تقریبا راحت باشد. تغییر طراحی می‌تواند تولید سالانه را به جای ۹ کیلوگرم پلوتونیوم که برای ساخت دو کلاهک هسته‌ای کافی است، به کمتر از یک کیلوگرم برساند. ایران نباید تجهیزات جداسازی پلوتونیوم را که به عنوان بخشی از سوخت مصرف شده بیرون می‌آید بسازد. مقامات ایرانی می‌گویند در حال کار روی این مسیر هستند.
فعالیت‌های تولید سلاح در گذشته
این مسئله که آیا ایران حداقل تا پیش از سال ۲۰۰۳ برنامه‌ای برای تولید سلاح هسته‌ای داشته یا خیر هنوز حل نشده است. سال‌ها بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای درخواست بررسی اسناد، مصاحبه با دانشمندان و بازدید از سایت‌های مشکوک را داشته است اما پیشرفت کمی کرده.
این موضوع خارج از مذکرات اصلی بین مقامات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در حال پیگیری است، اما این دو مسئله بصورت غیر قابل اجتناب باهم ارتباط دارد. تصور دستیابی به توافق جامع بدون رسیدگی به موضوع فعالیت‌های گذشته ایران سخت است، چراکه از این طریق غرب می‌تواند در مورد اعتماد به ایران تصمیم بگیرد.
نظارت
افزایش نظارت‌‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای باید بخشی از توافق هسته‌ای باشد. این نظارت شامل بازرسی‌های تقویت شده است که آژانس آن را پروتکل الحاقی می‌نامد. این شامل دسترسی تیم بازرسی به تمام بخش‌های چرخه هسته‌ای از استخراج اورانیوم به بعد است و باید بتوانند از هرکجا که بخواهند نمونه‌برداری کنند. بیشتر دیپلمات‌های غربی می‌گویند حتی خواستار نظارت بیشتری هستند که پروتکل الحاقی افزوده نام دارد. احتمالا ایرانی‌ها با این موضوع موافقت نکنند چون می‌خواهند با آنها مثل کشورهای دیگر رفتار شود. اما می‌توان یک رژیم بازرسی و نظارت شدید را در نظر گرفت که تا برقراری اطمینان دوجانبه، کمتر شود.
تحریم‌ها
کاهش تحریم‌ها مهمترین برگ چانه‌زنی در دست شش قدرت جهانی و یکی از حساس‌ترین مسائل است، چون حالا برداشتن آنها برای دولت‌های غربی دشوار است. در طول سال‌ها، آمریکا و اروپا فراتر از قطعنامه‌های سازمان ملل رفته‌اند و اقدامات تنبیهی شدیدی علیه ایران در نظر گرفته‌اند. جدی‌ترین مانع در مورد کاهش تحریم‌ها این است که دولت اوباما اختیار کامل برای برداشتن کامل تحریم‌ها را ندارد. فقط کنگره می‌تواند این کار را انجام بدهد و قانونگذاران جمهوری‌خواه میلی به این کار ندارند. رئیس‌جمهور می‌تواند معافیت‌های موقت اعطاء کند اما این برای ایرانیان کافی نیست. اروپا می‌تواند تحریم‌های نفتی و محدودیت‌ها مالی را بردارد، اما برای این کار نیز باید اجماع صورت بگیرد.
منبع: گاردین - 13 ژوئیه
