ارث نابرابر، تبعیضی که کمتر رسانه ای شده

نویسنده

asiehamini.jpg

آسیه امینی

‏ “ارث برابر زنان و مردان” یکی از قوانین مورد اعتراض زنانی است که می خواهند علیه قانون نابرابر فعالیت کنند. ‏نابرابری ارث بر اساس جنسیت و ارث نبردن زنان از زمین، یکی از موارد تبعیض آمیزی است که ادبیات مردانه حاکم بر ‏جامعه ایرانی، کمتر به آن اجازه روشدن، داده است. این نابرابری اگر چه بخش عمده ای از جامعه را شامل می شود، اما ‏راهی به رسانه ها نیافته است و در گفت و گوهای معمول و متداول اجتماعی نیز کمتر مثال و مصداق نابرابری جنسیتی ‏تلقی شده است. با این حال وقتی پای انگیزه به میان می آید، منافع اقتصادی، یک عامل تعیین کننده برای حرکت است. از ‏این رو کارگروه “ارث برابر”، یکی از موفق ترین کارگروه های کمپین بوده است. در گفت وگویی با خدیجه مقدم، فعال ‏جنبش زنان که این روزها بیشتر وقتش صرف توجیه و آموزش فعالیتهای این کارگروه می شود، درباره ارث نابرابر ‏صحبت کرده ایم. ‏

khadijemoghadam.jpg

‎ ‎خانم مقدم، قبل از هرچیز از قانون شروع کنیم. شرایط ارث زن و مرد در قانون ما چگونه است؟‎ ‎

براساس قانون مدنی ایران ( بند 1ماده 899 و مواد 900، 901 و 907 ) ارث زن و مرد نابرابر است. بدین صورت که ‏بعد از فوت پدر و مادر پسران دو برابر دختران ارث می برند. اگر مردی فوت کند و زن و بچه داشته باشد زن یک هشتم ‏از اموال شوهر و اگر شوهر بچه نداشته باشد یک چهارم اموال شوهر را ارث می برد و هیچگاه از زمین ارث نمی برد. و ‏اگر مرد چند همسر داشته باشد یک هشتم یا یک چهارم بین همه زنان تقسیم می شود. حالا اگر زنی فوت کند و شوهر و بچه ‏داشته باشد شوهر یک چهارم از اموال زن را ارث می برد و اگر زن بچه نداشته باشد شوهر دو برابر ارث می برد آنهم از ‏تمام دارایی. پس عملا شوهر چند برابر زن ارث می برد. و جالب اینکه اگر زن و شوهری فوت کنند و ورثه ای نداشته ‏باشند زن یک چهارم ازقیمت ابنیه و اشجار واموال منقول شوهر را ارث می برد و بقیه به دولت می رسد در حالی که به ‏مرد، از تمام اموال زن ارث می رسد. ‏


‎ ‎مبنای این قوانین چیست؟‎ ‎

مبنای این قوانین، تفسیر قانونگذاران از اسلام است. قانون ارث در زمان رضا شاه تدوین شده و بعد در دوره محمد رضا ‏شاه هم اجرا شده، در جمهوری اسلامی هم اجرا می شود و ابدا متناسب با شرایط اجتماعی – اقتصادی امروز نیست. توجیه ‏قانونی آن هم این است که مرد ریاست خانواده را به عهده دارد. البته در قوانین ارث مسلمانان اهل سنت، زن از همه اموال ‏شوهر ارث می برد یعنی از زمین هم ارث می برد. و معلوم نیست به چه دلیل در قوانین مدنی ما [شیعه] زن از زمین ارث ‏نمی برد. ما خواهان تغییر قوانین مربوط به ارث هستیم و می گوییم در دنیای امروز اینهمه تبعیض انسانی نیست. شرایط ‏فرهنگی جامعه ما با شرایط فرهنگی عربستان در 1400 سال پیش بسیار متفاوت است. خوشبختانه این بحث بین علمای ‏دینی هم وجود دارد. ‏


‎ ‎به نظر می رسد کارگروه ارث برابر، نفس تازه ای در رگ کمپین برای جلب حمایت بیشتر زنان در ابراز ‏نارضایتی از قانون بوده. از این کارگروه بگویید.‏‎ ‎

شیوه کار در کار گروه ارث برابر همان شیوه کار در کمپین است با این تفاوت که ما روی ارث تمرکز بیشتری داریم و می ‏خواهیم این نابرابری را با دقت بیشتری نشان بدهیم و تخصصی تر روی آن کار کنیم. یعنی ما به صورت چهره به چهره با ‏مردم گفتگو می کنیم و امضا جمع می کنیم با همه کمیته های کمپین در ارتباط هستیم اگر کسی علاقه مند بود با فعالیت های ‏هنری برای خواسته های حداقلی زنان در کمپین کمک کند به کمیته هنری معرفی اش می کنیم امضا هایمان را به کمیته ‏مستند سازی می دهیم ؛ از طریق کمیته آموزش و کارگاهها، کارگاه آموزشی برگزار می کنیم و خلاصه در ارتباط تنگاتنگ ‏با بقیه کمیته ها نیازهایمان را برطرف می کنیم. همه اعضا جدید هستند و اگر هم قبلن بیانیه کمپین را امضا کرده اند ولی ‏فعالیت درکمپین نداشتند وبه موضوع ارث حساسند و اولویت قانونی شان در فرم های بیانیه ارث است. این مساله تازه نفس ‏بودن هم به همین دلیل است و به هر حال مساله ارث به نظرم برای بسیاری از زنان مهم است و با این حال کمتر درباره آن ‏در عرصه عمومی بحث شده. ‏


‎ ‎ولی به نظر می رسد این بحث، بیش از سایر مسائل با مقاومت بخشی از جامعه – مردان- روبرو ‏شود؟‎ ‎

به نظر من با مقاومت مردم که روبرو نمی شود چون وقتی با مردم صحبت می کنیم و مثال های زنده از زندگی زنان می ‏زنیم خیلی سریع متوجه و همراه می شوند و حتی خیلی از مردم مثل ما فکر می کنند چون نصف جمعیت را زنان تشکیل ‏می دهد. مردها هم اگر ته دلشان جایی نخواهند قانون تغییر بکند ولی چون خودشان دختر و خواهر دارند و آنها هم در جایی ‏همسر مردی هستند، بدشان نمی آید که آنها حق و حقوق بیشتری داشته باشند. نه اینکه خودشان هم تلاش کنند ولی مقاومت ‏هم نمی کنند. البته در شهرها ی بزرگ این طور است. در روستاها آنقدر ارث زن کم است که اصلن ارثی به او نمی دهند ‏چون دارایی بیشتر زمین است و از یک خانه روستایی مبلغ قابل توجهی به زن نمی رسد. اصولن ارث زن را محاسبه نمی ‏کنند و مادر در خانه اولادش می ماند. من شاهد ماجرایی هستم که زن روستایی بعداز فوت شوهرش تقاضای یک هشتم ارث ‏شوهرش را کرده و از طرف خانواده خودش و خانواده همسرش طرد شده که چرا خلاف سنت و عرف روستا حرف زده. ‏یعنی همین یک هشتم ارث را که ما قبول نداریم هم به زن نمی دهند. اگر قانون ارث تغییر کند و ارث برابر شود یا حداقل ‏در مرحله اول زن از زمین ارث ببرد سهم زن روستایی قابل توجه خواهد بود و مسلمن محاسبه خواهد شد. فکر کنید زن ‏روستایی که 50سال روی زمین شوهرش کار می کند و پیر می شود حتی یک وجب از آن زمین را ارث نمی برد. این ‏عدالت نیست. ‏

یا مثلن در بم که زلزله آمد و خانه ها ویران شد و تعداد زیادی از زنان شوهرانشان را هم از دست دادند، از زمین هم که ‏ارث نمی برند چه باید بکنند. وقتی این مثال های قابل لمس را برای هر کسی بگویی چطور می تواند با تغییر قوانین مخالفت ‏کند؟!‏

البته این مقاومتی که شما می گویید ممکن است از طرف حکومت بر ما تحمیل شود که تازگی ندارد وقتی در دوسال فعالیت ‏کمپین 50 نفر بازداشت و احضار شده اند فکر می کنید این محدودیت ها ادامه نخواهد داشت؟ ولی ما به رغم همه محدودیت ‏ها تصمیم خود را گرفته ایم و فکر می کنیم موفق هم خواهیم شد البته قدم به قدم. ‏


‎ ‎فکر می کنید تاثیرات اجتماعی ارث برابر، چیست؟‎ ‎

من جدا معتقدم تا زنان استقلال مالی نداشته باشند به برابری دست پیدا نخواهند کرد و شان و کرامت انسانی شان حفظ ‏نخواهد شد. چرا زنان همیشه باید جیره خوار پدر، شوهر، برادر و در زمان پیری جیره خوار فرزند باشند؟ ازاین جهت ‏موضوع ارث برای من مهم است که اقتصادی است. ‏

البته منظور این نیست که با ارث برابر همه مشکلات اقتصادی زنان حل خواهد شد اکثریت مردم ما که کمرشان زیر بار ‏فشار اقتصادی خم شده چه ارثی از خود بجا خواهند گذاشت! ولی قانون عادلانه می تواند فرهنگ جامعه را ارتقا دهد. اگر ‏سهم ارث مادر ناچیز نباشد هیچ فرزندی جرات نمی کند فرش زیر پای مادر را بفروشد و یا مادر را از خانه خود بیرون کند ‏و به یک خانه ی اجاره ای منتقل کند. ‏

در پایان می خواهم بگویم خارج از موضوع ارث برای توانمند سازی زنان واشتغالزایی زنان باید دولت سرمایه گذاری کند ‏خانواده پایدار خانواده ای است که زن و مرد هر دو کار کنند و در تربیت فرزندان شان هم سهیم باشند نه اینکه مرد سه ‏شیفت کار کند و چند همسر اختیار کند و هزینه آنان را تامین کند و زندگی پرتنش و عاری از محبت را به فرزندان تحمیل ‏کند. ‏