آسیه امینی
“ارث برابر زنان و مردان” یکی از قوانین مورد اعتراض زنانی است که می خواهند علیه قانون نابرابر فعالیت کنند. نابرابری ارث بر اساس جنسیت و ارث نبردن زنان از زمین، یکی از موارد تبعیض آمیزی است که ادبیات مردانه حاکم بر جامعه ایرانی، کمتر به آن اجازه روشدن، داده است. این نابرابری اگر چه بخش عمده ای از جامعه را شامل می شود، اما راهی به رسانه ها نیافته است و در گفت و گوهای معمول و متداول اجتماعی نیز کمتر مثال و مصداق نابرابری جنسیتی تلقی شده است. با این حال وقتی پای انگیزه به میان می آید، منافع اقتصادی، یک عامل تعیین کننده برای حرکت است. از این رو کارگروه “ارث برابر”، یکی از موفق ترین کارگروه های کمپین بوده است. در گفت وگویی با خدیجه مقدم، فعال جنبش زنان که این روزها بیشتر وقتش صرف توجیه و آموزش فعالیتهای این کارگروه می شود، درباره ارث نابرابر صحبت کرده ایم.
خانم مقدم، قبل از هرچیز از قانون شروع کنیم. شرایط ارث زن و مرد در قانون ما چگونه است؟
براساس قانون مدنی ایران ( بند 1ماده 899 و مواد 900، 901 و 907 ) ارث زن و مرد نابرابر است. بدین صورت که بعد از فوت پدر و مادر پسران دو برابر دختران ارث می برند. اگر مردی فوت کند و زن و بچه داشته باشد زن یک هشتم از اموال شوهر و اگر شوهر بچه نداشته باشد یک چهارم اموال شوهر را ارث می برد و هیچگاه از زمین ارث نمی برد. و اگر مرد چند همسر داشته باشد یک هشتم یا یک چهارم بین همه زنان تقسیم می شود. حالا اگر زنی فوت کند و شوهر و بچه داشته باشد شوهر یک چهارم از اموال زن را ارث می برد و اگر زن بچه نداشته باشد شوهر دو برابر ارث می برد آنهم از تمام دارایی. پس عملا شوهر چند برابر زن ارث می برد. و جالب اینکه اگر زن و شوهری فوت کنند و ورثه ای نداشته باشند زن یک چهارم ازقیمت ابنیه و اشجار واموال منقول شوهر را ارث می برد و بقیه به دولت می رسد در حالی که به مرد، از تمام اموال زن ارث می رسد.
مبنای این قوانین چیست؟
مبنای این قوانین، تفسیر قانونگذاران از اسلام است. قانون ارث در زمان رضا شاه تدوین شده و بعد در دوره محمد رضا شاه هم اجرا شده، در جمهوری اسلامی هم اجرا می شود و ابدا متناسب با شرایط اجتماعی – اقتصادی امروز نیست. توجیه قانونی آن هم این است که مرد ریاست خانواده را به عهده دارد. البته در قوانین ارث مسلمانان اهل سنت، زن از همه اموال شوهر ارث می برد یعنی از زمین هم ارث می برد. و معلوم نیست به چه دلیل در قوانین مدنی ما [شیعه] زن از زمین ارث نمی برد. ما خواهان تغییر قوانین مربوط به ارث هستیم و می گوییم در دنیای امروز اینهمه تبعیض انسانی نیست. شرایط فرهنگی جامعه ما با شرایط فرهنگی عربستان در 1400 سال پیش بسیار متفاوت است. خوشبختانه این بحث بین علمای دینی هم وجود دارد.
به نظر می رسد کارگروه ارث برابر، نفس تازه ای در رگ کمپین برای جلب حمایت بیشتر زنان در ابراز نارضایتی از قانون بوده. از این کارگروه بگویید.
شیوه کار در کار گروه ارث برابر همان شیوه کار در کمپین است با این تفاوت که ما روی ارث تمرکز بیشتری داریم و می خواهیم این نابرابری را با دقت بیشتری نشان بدهیم و تخصصی تر روی آن کار کنیم. یعنی ما به صورت چهره به چهره با مردم گفتگو می کنیم و امضا جمع می کنیم با همه کمیته های کمپین در ارتباط هستیم اگر کسی علاقه مند بود با فعالیت های هنری برای خواسته های حداقلی زنان در کمپین کمک کند به کمیته هنری معرفی اش می کنیم امضا هایمان را به کمیته مستند سازی می دهیم ؛ از طریق کمیته آموزش و کارگاهها، کارگاه آموزشی برگزار می کنیم و خلاصه در ارتباط تنگاتنگ با بقیه کمیته ها نیازهایمان را برطرف می کنیم. همه اعضا جدید هستند و اگر هم قبلن بیانیه کمپین را امضا کرده اند ولی فعالیت درکمپین نداشتند وبه موضوع ارث حساسند و اولویت قانونی شان در فرم های بیانیه ارث است. این مساله تازه نفس بودن هم به همین دلیل است و به هر حال مساله ارث به نظرم برای بسیاری از زنان مهم است و با این حال کمتر درباره آن در عرصه عمومی بحث شده.
ولی به نظر می رسد این بحث، بیش از سایر مسائل با مقاومت بخشی از جامعه – مردان- روبرو شود؟
به نظر من با مقاومت مردم که روبرو نمی شود چون وقتی با مردم صحبت می کنیم و مثال های زنده از زندگی زنان می زنیم خیلی سریع متوجه و همراه می شوند و حتی خیلی از مردم مثل ما فکر می کنند چون نصف جمعیت را زنان تشکیل می دهد. مردها هم اگر ته دلشان جایی نخواهند قانون تغییر بکند ولی چون خودشان دختر و خواهر دارند و آنها هم در جایی همسر مردی هستند، بدشان نمی آید که آنها حق و حقوق بیشتری داشته باشند. نه اینکه خودشان هم تلاش کنند ولی مقاومت هم نمی کنند. البته در شهرها ی بزرگ این طور است. در روستاها آنقدر ارث زن کم است که اصلن ارثی به او نمی دهند چون دارایی بیشتر زمین است و از یک خانه روستایی مبلغ قابل توجهی به زن نمی رسد. اصولن ارث زن را محاسبه نمی کنند و مادر در خانه اولادش می ماند. من شاهد ماجرایی هستم که زن روستایی بعداز فوت شوهرش تقاضای یک هشتم ارث شوهرش را کرده و از طرف خانواده خودش و خانواده همسرش طرد شده که چرا خلاف سنت و عرف روستا حرف زده. یعنی همین یک هشتم ارث را که ما قبول نداریم هم به زن نمی دهند. اگر قانون ارث تغییر کند و ارث برابر شود یا حداقل در مرحله اول زن از زمین ارث ببرد سهم زن روستایی قابل توجه خواهد بود و مسلمن محاسبه خواهد شد. فکر کنید زن روستایی که 50سال روی زمین شوهرش کار می کند و پیر می شود حتی یک وجب از آن زمین را ارث نمی برد. این عدالت نیست.
یا مثلن در بم که زلزله آمد و خانه ها ویران شد و تعداد زیادی از زنان شوهرانشان را هم از دست دادند، از زمین هم که ارث نمی برند چه باید بکنند. وقتی این مثال های قابل لمس را برای هر کسی بگویی چطور می تواند با تغییر قوانین مخالفت کند؟!
البته این مقاومتی که شما می گویید ممکن است از طرف حکومت بر ما تحمیل شود که تازگی ندارد وقتی در دوسال فعالیت کمپین 50 نفر بازداشت و احضار شده اند فکر می کنید این محدودیت ها ادامه نخواهد داشت؟ ولی ما به رغم همه محدودیت ها تصمیم خود را گرفته ایم و فکر می کنیم موفق هم خواهیم شد البته قدم به قدم.
فکر می کنید تاثیرات اجتماعی ارث برابر، چیست؟
من جدا معتقدم تا زنان استقلال مالی نداشته باشند به برابری دست پیدا نخواهند کرد و شان و کرامت انسانی شان حفظ نخواهد شد. چرا زنان همیشه باید جیره خوار پدر، شوهر، برادر و در زمان پیری جیره خوار فرزند باشند؟ ازاین جهت موضوع ارث برای من مهم است که اقتصادی است.
البته منظور این نیست که با ارث برابر همه مشکلات اقتصادی زنان حل خواهد شد اکثریت مردم ما که کمرشان زیر بار فشار اقتصادی خم شده چه ارثی از خود بجا خواهند گذاشت! ولی قانون عادلانه می تواند فرهنگ جامعه را ارتقا دهد. اگر سهم ارث مادر ناچیز نباشد هیچ فرزندی جرات نمی کند فرش زیر پای مادر را بفروشد و یا مادر را از خانه خود بیرون کند و به یک خانه ی اجاره ای منتقل کند.
در پایان می خواهم بگویم خارج از موضوع ارث برای توانمند سازی زنان واشتغالزایی زنان باید دولت سرمایه گذاری کند خانواده پایدار خانواده ای است که زن و مرد هر دو کار کنند و در تربیت فرزندان شان هم سهیم باشند نه اینکه مرد سه شیفت کار کند و چند همسر اختیار کند و هزینه آنان را تامین کند و زندگی پرتنش و عاری از محبت را به فرزندان تحمیل کند.