آنتونی شدید
کویت بخاطر جنگ با عراق در سال 1991 هم که شده کمتر روی آمریکا را زمین میزند. اما به گفته مقامات آمریکایی و تحلیلگران کویتی، این کشور در ماه اکتبر 2006 از اعزام سه ناظر برای مانور دریایی در خلیج فارس به رهبری آمریکا شانه خالی کرد: “کویتی ها مراقبند ایرانی ها را سر لج نیندازند.”
چهار سال بعد از حمله آمریکا به عراق، این کشور خود را با موجی از فرقه گرایی مذهبی روبرو می بینند که بسیاری آمریکا را مسئول آن می دانند.
تصرف زمین های ازدست داده
ایران روابط خود با گروه های اسلامگرای فلسطینی را گسترش داده و به آنها کمکهای مالی ای میکند که قبلا ازطرف کشورهای عرب خلیج فارس می شد. ایران همچنین در لبنان و عراق، به عواملش کمک های مالی، تسلیحاتی و عقیدتی می کند و به زورآزمایی با آمریکا میپردازد.
خالد الدخیل نویسنده و استاد دانشگاه در عربستان می گوید: “آمریکا مقصر اصلی افزایش نفوذ ایران در خاورمیانه است. اما این نفوذ بیشتر نشانگر شکست سیاست های آمریکا و متحدان عرب آن در منطقه است، تا تغییر واقعی در ظرفیت های اقتصادی و سیاسی ایران.”
در چنین شرایطی آمریکا مواضع شدیدتری نسبت به ایران اتخاذ کرده است. رئیس جمهور بوش از برنامه پنتاگون برای کشتن و دستگیری عوامل ایران در عراق دفاع می کند. معاون او چنی، در مصاحبه با نیوزویک گفته است اعزام ناو هواپیمابر دوم به خلیج فارس برای ارسال این پیام به منطقه بوده که آمریکا “در حال همکاری با متحدان خود و سازمانهای بین المللی برای برخورد با تهدید ایران است”. مقامات ایرانی- که دل و جرات گرفته اند ولی از همسایگان اتمی خود، اسرائیل و پاکستان و حضور آمریکا در خلیج فارس، عراق و افغانستان دل نگرانند- اخطار کرده اند که حمله آمریکا به تاسیسات خود را بدون پاسخ نخواهند گذاشت.
نجفعلی میرزایی، دیپلمات سابق ایران در بیروت و رئیس بخش مطالعات ایرانی-عرب سازمان گفتگوی تمدنها، گفت: “هواداران ایران در همه جا هستند- در عراق، در افغانستان- و در همه جا حضور دارند. در صورتی که جنگی به ایران تحمیل شود، سربازان آمریکایی گروگانهای ما خواهند بود. آنها در واقع در چنگ ما هستند. در صورت جنگ، ایران لطمه خواهد دید، اما آمریکا صدمه بیشتری می بیند.”
شکاف عمیق
با جدی تر شدن این مبارزه، مردمان بسیاری در کشورهای عربی خود را در حاشیه می بینند. آنها بیشتر نگران شدید شدن تنش میان مسلمانان سنی و شیعه در سراسر خاورمیانه هستند؛ حتی عده ای آمریکا را متهم می کنند که برای مقابله با ایران به این تنش دامن می زند. طلال سلمان، سردبیر روزنامه السفیر در لبنان، می گوید: “آمریکا برای توجیه شکست خود در عراق نیازمند دشمن تراشی است تا ما از گرگ بترسیم و برای حفاظت خود ناوگان خارجی را بیاوریم تا زمین، دریا و هوای ما را اشغال کند.”
اختلاف ایران با همسایگان عرب و سنی اش صدها سال است که سابقه دارد، اما همچون دیگر مناقشات جدید در خاورمیانه، این اختلافات نیز آغشته به سیاست و منافع اقتصادی است. ایران به خودی خود احساس قدرت می کند، زیرا اولا حمله آمریکا به افغانستان طالبان را سرنگون کرد که در دهه 1990 چیزی نمانده بود با ایران وارد جنگ شود، و ثانیا آمریکایی ها صدام حسین را ساقط کردند که ایران به مدت هشت سال با او جنگید. فرمانروایان عرب متحد با آمریکا هشدار می دهند و از آن جمله پادشاه اردن در سال 2005 از هلال شیعه با نگرانی یاد کرد که از ایران شروع و به اکثریت شیعه عراق و لبنان کشیده می شود که شیعیان بزرگترین جامعه را در آنها تشکیل می دهند.
وابستگی سیاسی
حسنی مبارک رئیس جمهور مصر اعلام کرد که شیعیان در کشورهای عربی بیشتر طرفدار ایران هستند تا کشورهای متبوع خودشان. و ملک عبدالله پادشاه عربستان در یک مصاحبه بی سابقه، بدون نام بردن از ایران، گفت این کشور قصد دارد عربهای سنی را به کیش شیعه بکشاند. او اما به روزنامه کویتی السیاسه گفت: “اکثریت مسلمانان سنی هرگز دین خود را تغییر نخواهند داد.” ایران در حال گسترش نفوذ خود در سراسر منطقه است: احزاب تبعیدی شیعه عراق و شبه نظامیان آنها، حزب الله لبنان و جنبش بی پول حماس در فلسطین. عبدالله الشیجی، استاد علوم سیاسی و رئیس گروه مطالعات آمریکایی در دانشگاه کویت می گوید: “من با سیاست ایران موافق نیستم، اما به آانها حق میدهم. باید قبول کنیم که آنها می دانند چه می خواهند و با برنامه ریزی از فرصت ها استفاده می کنند.”
در جنوب بیروت بر روی پلی که در حملات هوایی اسرائیل خراب شده این شعار به چشم می خورد: “دشمن صهیونیستی خراب می کند و جمهوری اسلامی ایران می سازد”. حتی قبل از پایان جنگ 33 روزه، ایران مبلغ 150 میلیون دلار برای بازسازی اهدا کرد.
در عراق نیز ایران موشک هایی را به شبه نظامیان شیعه می دهد که قادر به نفوذ در زره خودروهای آمریکایی هستند. یکی از فرماندهان جیش مهدی گفت هرچقدر هم از ایران بدش بیاید، اما از تحویل 50 موشک انداز در بصره استقبال می کند.
دامنه حضور ایران در جهان عرب و بالا گرفتن فرقه گرایی ناشی از نفوذ ایران، باعث نگرانی عربهایی می شود که در عین حال از افزایش تنش بین آمریکا و ایران هراسان هستند.
تنگه هرمز
عباس بلورفروشان رئیس انجمن بازرگانان ایرانی می گوید: “اگر ایران بمباران شود بی تردید پاسخ خواهد داد. آنها بیکار نخواهند نشست ولی اینکه چکار خواهند کرد روشن نیست.”
نجفعلی میرزایی در پاسخ می گوید: “نتیجه آن فاجعه بار خواهد بود.” او پاسخ های احتمالی ایران را این گونه برمی شمارد: بستن تنگه هرمز که 20 درصد نفت جهان از آن عبور می کند، تلافی جویی در عراق، افغانستان و حتی در لبنان و حمله به هدف های آمریکایی در خلیج فارس. او می گوید: “ایرانی ها همیشه این سیاست را داشته اند و بارها گفته اند که خلیج فارس یا برای همه امن است و یا برای هیچکس امن نیست.”
برای مبارزه با نفوذ ایران، آمریکا سعی در تشکیل جبهه ای از متحدان عرب میانه رو دارد: مصر، اردن، عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس. در نوامبر 2006 نخست وزیر اسرائیل اهود المرت گفت سعی خواهد کرد برای ایجاد یک بلوک ضد ایرانی، ارتباطات خود با این کشورها را گسترش دهد، کشورهایی که بعضی از آنها هنوز اسرائیل را به رسمیت نمی شناسند.
اما اییال زیسر با احتیاط می گوید: “این کشورها چندان قدرتمند نیستند و خود مشکلاتی دارند. تهدید ایران ممکن است آنها را به هم نزدیک کند، اما هرگونه اتحاد حاصل از این نزدیکی فقط ماهیتی دفاعی داشته و چهره خاورمیانه را تغییر نخواهد داد.”
با این حال جهان عرب از قدرت گیری ایران احساس خطر می کند. دخیل، نویسنده سعودی می گوید: “هم اکنون جنگ داخلی فرقه ای در عراق باعث پررنگ شدن خطوط فرقه ای در تمامی منطقه شده است. این مهمترین و خطرناکترین پیامد جنگ آمریکا در عراق است.”