نادر ایرانی
بدرالسادات مفیدی، که زمانی خبرنگار پارلمانی روزنامه سلام در مجلس شورای اسلامی بود، اکنون دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران است. با وی به مناسبت 11 اردیبهشت روزجهانی آزادی مطبوعات درباره وضعیت مطبوعات و روزنامه نگاران در دوران دولت نهم گفت و گو کرده ایم. به گفته خانم مفیدی ”در چند وقت گذشته به طور مرتب بر روزنامه نگاران فشارهای جدی وارد شده است.” این گفت و گو را می خوانیم
خانم مفیدی چند روز پیش در سایت انجمن صنفی آمده بود که یکی از خبرنگاران روزنامه صدای عدالت دستگیر شده وتا کنون از وی خبری نیست. آیا تاکنون تلاش های شما دراین باره نتیجه ای داده است؟ به طورکلی تاکنون برای این دست از روزنامه نگاران چه کرده اید؟
انجمن صنفی خبرنگاران هنوز از پی گیری های خود نتیجه ای نگرفته است. در واقع در چند وقت گذشته به طور مرتب برروی روزنامه نگاران فشارهای جدی وارد شده است. البته این فشارها، فشارهای جدیدی نیست، چون پیش از این هم ما شاهد رفتارهای محدود کننده و برخوردهایی از نوع احضار، تهدید، ارعاب، بازداشت از نوع بازداشت موقت و… بوده ایم. درطی این مدت اما نه تنها کاهش پیدا نکرده بلکه روزبه روز هم روبه تزاید بوده است.
ابعاد این فشارها تا چه اندازه است؟
ببینید این فشارها درگذشته کمتر به شهرستا ن ها کشیده می شد، اما اکنون شاهد هستیم که فشار در شهرستان ها نیز افزایش یافته است و روزنامه نگاران در استان های مختلف دچار آسیب هایی شده اند. این موضوع به ویژه در استان های سیستان و بلوچستان و کردستان قابل مشاهده است به نحوی که هر روز روزنامه نگاران بیشتری درمعرض آسیب ها قرار می گیرند.
خانم مفیدی روز جهانی آزادی مطبوعات (11 اردیبهشت) در حالی فرا می رسد که خزان مطبوعات در کشور ما همچنان ادامه دارد. یکی از مواردی که درحال حاضر می تواند به این وضع شدت و حدت بیشتری بدهد، خبر نظارت وزارت ارشاد برروی اعضای هیات تحریریه مطبوعات است که روی سایت ها آمده. انجمن صنفی در این ارتباط چه اقداماتی صورت داده است؟
ما هم این خبررا شنیده ایم، واقعا جای تاسف دارد که چنین رفتارهایی به تدریج دارد درهمه حوزه ها گسترش پیدا می کند. مشابه چنین رفتارهایی را چند سال پیش از سوی شورای نگهبان نسبت به نمایندگان مجلس شاهد بودیم که بعد از انتخاب آنان از سوی مردم و پس از ورودشان به مجلس، به رغم سخت گیری هایی که هنگام بررسی صلاحیت ها انجام می دهند، باز هم می گفتند ما صلاحیت نمایندگان را هنگام فعالیت شان درمجلس همچنان زیر نظر داریم و هرلحظه ای که احساس شود نمایندگان شرایط خود را از دست داده اند با آنان برخورد می کنیم به نحوی که با نمایندگی مجلس، خداحافظی کنند. البته این موضوع به دلیل مغایرت با قانون عملا اجرا نشد ولی ظاهرا این نگاه دارد به تدریج دربدنه حاکمیت رواج می یابد وهم اکنون هیات نظارت برمطبوعات هم به تبعیت از این شیوه رفتاری شورای نگهبان، مایل است این اختیار را داشته باشد که در مورد اعضای تحریریه روزنامه ها هم نظر بدهد.
آیا این موضوع روابط طبیعی میان کارگر وکارفرما را به هم نمی زند؟ به عبارت دیگر اگر کارفرما بخواهد با نویسندگان وخبرنگارانی کار کند که کارهایشان برای او ومردم جذاب است، بر اساس این برخورد باید از آنان صرف نظر کند؟
بله این رابطه کاری حق طبیعی کارگرو کارفرما است. در این میان کارفرما تصمیم گیرنده است که ببیند با چه کسی می تواند کارکند. از این رو قطعا نشریه یا مطبوعه ای که دارد منتشر می شود، در چارچوب مقررات و قوانین جمهوری اسلامی تلاش می کند وظیفه حرفه ای خود را انجام بدهد واز آن قوانین تخطی نکند. این موضوعی است که هیات نظارت کاملا به آن واقف است. لذا هیات نظارت بهتر است روی وظایف اصلی خود که دادن پروانه انتشار مطبوعات به متقاضیان نشریه ها است متمرکز شود. متاسفانه شاهدیم که متقاضیان زیادی در صف طولانی درانتظار دریافت پروانه انتشار نشریه ها قرار دارند. این درحالی است که هیات نظارت کماکان نسبت به انتشار نشریه ها مواضعی سختگیرانه دارد.
آیا این شکل از برخورد با اصحاب رسانه ها و به ویژه خبرنگاران، مغایر با حقوق جهانی کار و سازمان آی. ال. او نیست؟
قطعا این گونه است وما متاسفانه شاهدیم که با این شیوه برخورد ها از سوی حاکمیت، حقوق روزنامه نگاران نادیده گرفته می شود. فکر می کنم اعضای هیات نظارت برمطبوعات یا از وجود این دست از قوانین غافلند یا با آگاهی تمام تمایل دارند این چند نشریه مستقل از دولت راهم به گونه ای به ابزار تامین کننده منافع دولت تبدیل کنند تا به نحوی نوعی تبعیت محض از خود در ارتباط با مسایل مختلف نشان داده و از آن ها عدول نکنند.
با توجه به اینکه گفتید این شیوه برخورد با اصحاب رسانه درمخالفت با حقوق بین المللی کار آی. ال. او نیز هست آیا زمینه ای وجود دارد که کارگران حوزه روزنامه نگاری بخواهند به مراجع قضایی در داخل کشور یا سازمان های بین المللی شکایتی عرضه کنند؟
به هر ترتیب راه شکایت وجود دارد ومرجع مربوطه هم دیوان عدالت اداری است. دیوان عدالت اداری به شکایت های مربوط به دستگاه های دولتی رسیدگی می کند. درعین حال همچنان امکان ارجاع این شکایت ها به مراجع بین المللی وجود دارد، ولی من شخصا معتقدم تا جایی که امکان دارد نباید به سازمان های بین المللی شکوه ببریم و این برای ما بهتر است.ضمن آنکه معتقدم بخش اعظم این مسایل، مسایل داخلی است. این موضوع را برحسب یک اعتقاد می گویم نه برحسب ترس یا فشار و نگرانی از اینکه ممکن است با ما برخوردی صورت بگیرد. من گمانم براین است که ما درمراحل اولیه حرکت به سوی دموکراسی قرار داریم و این طبیعی است که از این دست از چالش ها با مسئولان داشته باشیم. ضمن آنکه در این گونه چالش ها است که می توانیم به آنان بفهمانیم که باید قدرت تحمل خود را بالا ببرند و به مرور اجازه بدهند منتقد، صحبت های خود را بگوید. به عبارتی دیگر ما با این رفتار به آنان می آموزیم که راه حل مسایل، خفه کردن صدای منتقدان ومخالفان به هر ترتیبی نیست. ولی به هرحال امکان شکایت وجود دارد به ویژه به سارمان جهانی کار، چرا که دولت ایران مقاوله نامه هایی را دراین زمینه امضاء کرده و عمل به مفاد آن مقاوله نامه ها را متعهد شده است. همانطور که می دانید در جهان فعلی کشوری نمی تواند مقاوله نامه ها راامضاء کند و درعمل به یک سری حقوق انسانی و رعایت موازین حقوق بشری متعهد شود اما درداخل کشور به شکل دیگری عمل کند.
به نظر شما وضعیت برخورد با خبرنگاران و اینکه آقای صفارهرندی صریحا اعلام کرده که روی اعضای هیات تحریریه ها نیز نظارت می کنند، روند آزادی مطبوعات را با چه موانع جدیدی روبرو می کند و امنیت شغلی خبرنگاران را تا چه اندازه مورد تهدید قرار می دهد ؟ آیا انجمن در باره آینده مطبوعات ارزیابی ای انجام داده است؟
ببینید ما ضرب المثلی داریم که می گوید سال به سال دریغ از پارسال. هر چه جلوتر می آییم احساس می کنیم که سخت گیری ها وفشارها افزایش می یابد. اگر در دولت قبلی ما مواجه با این فشارها وسختگیری ها، از سوی بخش هایی از حاکمیت، نسبت به روزنامه نگاران بودیم، اما به حمایت های بخش دیگری از حاکمیت نیز دلخوش بودیم. به عبارت دیگر درزمان دولت آقای خاتمی نیزشاهد توقیف نشریه ها، بازداشت روزنامه نگاران، و ایجاد محدودیت برای مطبوعات بودیم، اما از آن جایی که ترکیب اصلی هیات نظارت برمطبوعات را اصلاح طلبان تشکیل می دادند ودرعین حال دولت آقای خاتمی نیز از بحث آزادی بیان نیز حمایت می کرد، از این رو در این مقوله مستحضر به پشتیبانی بخشی از حاکمیت بودیم. از این رو جای امیدواری نیز وجود داشت. اما متاسفانه با روی کارآمدن دولت آقای احمدی نژاد و تغییر ترکیب مجلس هفتم، ما شاهد تغییر ترکیب هیات نظارت برمطبوعات بودیم. لذا وقتی که جهت گیری درمطبوعات به شکل دیگری درآمد، و افرادی عضو هیات نظارت برمطبوعات شدند که از اساس درمغایرت با بحث آزادی بیان و آزادی قلم قرار داشتند، طبیعی است که این شرایط روز به روز وخیم تر شده که نمونه بارز آن نیز سخنان آقای صفار هرندی است که درواقع رییس هیات نظارت برمطبوعات نیز هست. همچنین این موضوع نیز طبیعی است که فضای یاس وناامیدی که برروزنامه نگاری کشور حاکم شده، دارد به تدریج گسترش می یابد.
در این اوضاع، شما چه چشم اندازی برای فعالیت مطبوعاتی مشاهده می کنید؟
من امیدوارم تا جایی که ممکن باشد بتوانیم در برابر این فشارها مقاومت کنیم ودراندک فضاهایی که برای ماباز می شود توان انجام وظیفه حرفه ای خودمان را داشته باشیم.
انجمن صنفی برای حفظ استقلال روزنامه نگاران چه برنامه ای دارد؟ آیا این انجمن به سوی تدوین برنامه های ایجابی می رود یا ای که کماکان درلاک دفاعی خود دربرابر فشارها باقی می ماند؟
شما باید بضاعت انجمن صنفی روزنامه نگاران را درنظر بگیرید. از آن جایی که انجمن صنفی فاقد توانایی ها و پشتوانه های قانونی و حقوقی سندیکا ها و اتحادیه ها است و ما برش کاری آنان را در برخی از کشورها ملاحظه کرده ایم، لذا بخش اعظمی از فعالیت هایش دارای ضمانت های الزام آور برای دستگاه ها ی اجرایی دولت یا برای حاکمیت نیست. شما باشرایط فعالیت انجمن های صنفی و ان.جی.اوها در حال حاضرآشنا هستید و می دانید درچه وضعیتی به سرمی برند. از ابتدای روی کارآمدن دولت آقای احمدی نژاد متاسفانه فشارها به قدری برروی نهادهای غیر دولتی افزایش یافت که شاید بتوانم بگویم انجمن صنفی مطبوعات جزء پوست کلفت ترین نهادهای غیر دولتی است که هنوز توانسته خود را سرپا نگاه دارد. بنا براین طبیعی است که ما تلاش کردیم با تامین شرایط حفظ بقا، درعین حال تا جایی که لازم بوده مواضع خود را بگوییم وتا آن جا که قادر بوده ایم، برش خود را نیز حفظ کنیم. به عبارت دیگر می خواهم بگویم مواضع انجمن صنفی در این موقعیت، مواضعی بینا بینی بوده است.نه آن گونه درلاک دفاعی رفته ایم، ونه آن گونه درموضع تهاجمی بوده ایم.انجمن چیزی بین این دو موضع حرکت کرده است. تلاش می کنیم که کماکان هم در این مشی حرکت کنیم.
آیا این مشی، از فشارهای حاکمیت کاسته است؟
خیر کماکان فشارهای حاکمیت برروی ما وجود دارد؛ در واقع سعی دارند به نحوی ما را به آن نقطه ای که مایلند سوق دهند، یعنی انجمن را حذف کنند؛ ولی بانیان انجمن تاکنون اجازه نداده اند تا مشی طرف مقابل صورت تحقق به خود بگیرد. در این جا نکته مهم آن است که پشتوانه انجمن صنفی، اعضاء آن هستند وتا زمانی که اعضاء انجمن صنفی روزنامه نگاران همبستگی و انسجام خود را حفظ کنند، این انجمن حذف نشدنی خواهد بود. براین اساس می تواند فعالیت های گسترده تری برای برداشتن فشارها از روی دوش مطبوعات و روزنامه نگاران داشته باشد.
درعمل به روزنامه نگاران تحت فشار چه کمک هایی انجام داده اید؟
با توجه به مشکلاتی که برای بعضی از روزنامه نگاران پیش آمد، انجمن تا آنجا که ممکن بود از کمک های حقوقی و انجام مکاتبات ونامه نگاری با بالاترین مقام قضایی کشوردریغ نکرد.
آیا انجمن درمکاتبات انجام شده خود، پاسخی نیزدریافت کرد؟
در پاسخ به این سوال باید از رییس قوه قضاییه تشکر کنم که نامه های اخیر انجمن را پاسخ دادند. به نحوی که هرگاه درباره هرروزنامه نگار و یا مطبوعه ای نامه ای در یک سال اخیر به دفتر آقای هاشمی شاهرودی ریاست قوه قضاییه دادیم، نامه های مارا بی پاسخ نگذاشتند وبعضا رویکرد مثبتی نیز داشتند؛ به رغم اینکه درسال های گذشته شاهدبرخورد های قهرآمیز از سوی بخشی از این قوه نسبت به مطبوعات وانجمن صنفی روزنامه نگاران بودیم اما خوشبختانه در یکسال اخیر به نظر می رسد تجدید نظری دراین برخوردها صورت گرفته به نحوی که نسبت به مکاتبات انجمن با این قوه تغییررویه کاملا به سوی روندی مثبت میل کرده است ضمن آنکه کمک ها وراهنمایی هایی نیزبرای انجمن داشته اند.