نازیلا فتحی
به گفته راضیه قاسمی 19 ساله در یک سالی که از ازدواجش گذشته بارها توسط شوهر و پدر شوهرش مورد بدرفتاری قرار گرفته است. راضیه می گوید شوهرش به مواد مخدر معتاد است و تهدید کرده برای شکنجه او با زن دیگری ازدواج خواهد کرد.
اما راضیه به جای تحمل این شرایط، تصمیمی گرفت که برای زنان نسل گذشته ایران غیر ممکن بود: درخواست طلاق.
طرفداران حقوق زنان بر این باورند که زنان ایرانی برای به دست آوردن جایگاه یکسان در جامعه مذهبی و محافظه کار ایران که برتری مرد در قوانین نشان داده شده، مصمم تر از قبل شده اند. بر اساس آمار منتشر شده از سوی دولت، در حال حاضر از هر پنج ازدواج در ایران یک مورد به طلاق ختم می شود و این آمار طی پانزده سال گذشته سیر صعودی داشته است.
و البته این امر مختص طبقه ثروتمند جامعه نیست. ساختمان دادگاه خانواده در میدان ونک پر است از زنانی مانند خانم قاسمی که جزو طبقه بالای نیستند. در بین این زنان، می توان افرادی از طبقات پایین جامعه و حتی افراد مذهبی را مشاهده کرد که برای گرفتن طلاق و سرپرستی فرزندانشان در حال بالا و پایین رفتن پله های دادگاه هستند.
به گفته طرفداران حقوق زنان، افزایش سطح تحصیلی و انقلاب اطلاعات، در شکل دهی نسلی از زنان که مصمم هستند کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند نقش بسزایی داشته است.
پس از رویارویی با محدودیت های جدید قانونی و فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی در سال 1979، برخی از زنان جوان تحصیل در مقاطع بالاتر را بعنوان راهی برای دور شدن از خانه، به تعویق انداختن ازدواج و بدست آوردن شان اجتماعی برگزیدند. زنان مذهبی هم که مایل به حضور در کلاس های مختلط نبودند، به دانشگاه های زنان وارد شدند.
امروزه، علی رغم تشکیل کلاس ها به صورت مختلط، بیش از شصت درصد دانشجویان دانشگاه ها را زنان تشکیل می دهند ؛ در حالیکه در سال 1982 این تعداد تنها سی درصد بود.
اینترنت و ماهواره موجب شده تا زنانی که به دانشگاه نمی روند نیز با زندگی زنان در غرب آشنا شوند. سیما سیاح فعال زنان در تهران می گوید “ماهواره نشان می دهد روش دیگری از زندگی نیز وجود دارد. از این طریق زنان متوجه می شوند می توان با مردان یکسان بود”.
نشانه دیگر تغییر در طرز تفکر جامعه نسبت به موضوع زنان، افزایش محبوبیت کتاب ها، فیلم ها و مستند هایی است که به موضوع تبعیض جنسی می پردازد.
مهناز محمدی فیلم ساز می گوید “زنان در جامعه جایگاه مناسبی ندارند، فیلم ها منعکس کننده واقعیت ها هستند و ما فیلم می سازیم تا شرایط موجود را تغییر دهیم”.
فیلم کمدی “همه زن ها فرشته هستند” که هفته ها در صدر جدول فروش قرار داشت، داستانی است در مورد رد شدن درخواست طلاق زنی که شوهرش را با زن دیگری دیده است.
حتی مردان نیز به موضوع زنان می پردازند و جزو منتقدین ازدواج های سنتی هستند. مهرداد اسکویی فیلم ساز دیگری است که به خاطر فیلم “از پس برقع” جوایز بین المللی بسیاری را نصیب خود کرده است. این فیلم، مستندی است درباره خودکشی زنان در جزیره دورافتاده و سنتی قشم در جنوب ایران بعنوان تنها راه رهایی از زندگی سخت زناشویی.
فاطمه صادقی استاد علوم سیاسی که به خاطر نوشتن مقالاتی در حوزه حقوق زنان از دانشگاه اخراج شده است بر این باور است “چگونه می توان گفت که طلاق در بخش های جنوبی کشور برای یک زن چاره ساز خواهد بود در حالیکه پس از طلاق زندگی ناخوشایندتری در خانه پدر انتظارش را می کشد؟”
ژانت آفاری استاد مطالعات زنان و بخش خاورمیانه دانشگاه پوردیو و نویسنده کتاب “سیاست های جنسی در ایران امروزی” می گوید کشور به سوی یک “انقلاب جنسی” پیش می رود. وی در کتاب خود گفته است “قوانین ایران حقوق زنان در امر ازدواج و طلاق را نادیده گرفته است”.
دولت برای جداسازی جنسیتی، مدارس و دانشگاه های مخصوص بانوان را تاسیس کرده و سیستم حمل و نقل را توسعه داده تا زنان راحت تر بتوانند به شهرهای بزرگ رفت و آمد کنند.
خانم آفاری می گوید برنامه های اجباری قبل از ازدواج برای آموزش مسایل جنسی و پیشگیری از بارداری که در سال 1993 برای کنترل جمعیت آغاز شد، به زنان کمک کرده تا بارداری خود را به تعویق بیاندازند و دیدگاهشان را نسبت به ازدواج تغییر دهند. به گفته وی در اواخر دهه 1990 افراد جوان به دنبال سازگاری روحی و اجتماعی و نزدیکی دوطرفه در ازدواج بودند.
علی رغم همه دستاوردهای زنان طی این سال ها، کماکان موانع بسیاری بر سر راه آنان وجود دارد. از جمله این که می توان به صورت قانونی یک دختر سیزده ساله را مجبور به ازدواج کرد. مردها حق طلاق دادن همسرانشان را در هر زمانی که اراده کنند دارند و سرپرستی فرزندان بالای هفت سال به پدر سپرده می شود. مردها می توانند مانع کار کردن همسرانشان در خارج از منزل شوند و نیز می توانند چند همسر اختیار کنند.
از لحاظ قانونی، زنان تنها وارث نصف سهم برادر خود از ارث والدین شان هستند. ارزش شهادت یک زن در دادگاه نصف ارزش شهادت یک مرد است. با وجود اینکه دولت اقداماتی را در راستای توقف حکم سنگسار انجام داده است، حکم سنگسار کماکان در قوانین جزایی ایران دارد. زنی که مویش را نپوشاند به زندان و 80 ضربه شلاق محکوم می شود.
فعالان زن در ایران برای تغییر قانون با مقاومت شدیدی روبرو هستند. الهام بخش کمپین یک میلیون امضا که در سال 2005 آغاز شد ، جنبشی در مراکش بود که برای تغییر قوانین ضدزن مبارزه می کرد. هدف، جمع آوری یک میلیون امضا برای بدست آوردن حق یکسان در قوانین مربوط به ازدواج، طلاق، زنا و چند همسری بود.
اما دولت ایران به این گروه سخت گرفت و تابحال بسیاری از پایه گذاران این جنبش را به براندازی دولت متهم کرده و 46 تن از اعضای کمپین را بازداشت کرده است که سه تن از آنان در اواخر ماه گذشته به زندان رفته اند. شش تن از اعضای این گروه ممنوع الخروج شده اند. یکی از اعضا به نام عالیه اقدام دوست ماه گذشته دوران محکومیت سه ساله اش را آغاز کرده، جرم او شرکت در تجمع زنان در سال 2006 عنوان شده است. وب سایت گروه www.we-change.org نیز از سوی مقامات 18 بار مسدود شده است.
سوسن طهماسبی یکی از بنیان گذاران کمپین یک میلیون امضا که به خاطر اقداماتش ممنوع الخروج شده است می گوید “با وجود این که با اتهامات امنیتی روبرو شده ایم، احساس می کنیم که کار بزرگی انجام داده ایم. هیچ کس ما را متهم به ضدیت با اسلام نکرده است و دیگر کسی از سخن گفتن درباره حقوق زنان هراسی ندارد و این موفقیت بسیار بزرگی است”.
فعالان زن بر این باورند که فاصله بین زنان مذهبی و غیر مذهبی در حال کم شدن است. برای مثال زهرا اشراقی نوه آیت الله خمینی از امضاکنندگان کمپین بوده است.
به دلیل سرکوب دولت، روند جمع آوری امضا اخیرا کند شده است و بسیاری از زنان نمی خواهند در حضور اعضای کمپین دیده شوند، چه رسد به این که آن را امضا کنند. اکنون بسیاری از فعالان زن تنها از طریق اینترنت به فعالیت خود ادامه می دهند.
در حالی که کمپین با مشکل روبرو شده است، زنان موفقیت های قابل توجهی کسب کرده اند. گروه “میدان” به خاطر فشار بر دولت برای توقف اجرای حکم سنگسار وجهه بین المللی بدست آورده است.
گزارش این گروه درباره سنگسار و اعدام در وب سایت www.meydaan.net موجب شد تا مقامات از صدورحکم سنگسار امتناع کنند. با این حال این حکم هرچند به میزان کمتر، همچنان در ایران اجرا می شود، زیرا فقط مجلس قدرت حذف کردن این حکم را از احکام جزایی دارد.
منبع: نیویورک تایمز، 12 فوریه