روشنک تقوی
جدیدترین تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، سخت ترین تحریم هایی است که تا کنون علیه این کشور وضع شده است. هرچند نحوه گفتار علنی این کشورهمچنان جسورانه است، اما مسؤولان ایران در خفا به نگرانی های موجود در خصوص افزایش قیمت ها و دشواری های اداری بر سر راه شرکت های ایرانی اذعان دارند. آنها در عین حال به طور شتاب زده می گویند قطعنامه جدید نمی تواند بیش از قطعنامه های قبلی بر سر راه طرح های نفت و گاز کشور مانع ایجاد کند. قطعنامه اخیر شورای امنیت سبب کند شدن روند توسعه می شود اما صنعت انرژی ایران را از کار نمی اندازد.
آنچه مقامات و دست اندرکاران پشت صحنه سیستم پیچیده جمهوری اسلامی و نیز حوزه نفتی کشور را نگران کرده، تحریم ها نیست بلکه کاهشی است که اخیراً در فروش نفت ایران به برخی از قدیمی ترین مشتریان بین المللی کشور خصوصاً در آسیا رخ داده است.
به گفته یکی از مقامات ایرانی که نخواست نامش فاش شود، این کشور اکنون حدود 35 میلیون بشکه نفت خام را در تانکرهای نفتی در کرانه های آبی ذخیره کرده است.
البته اینکه سطح ذخایر ایران بالا باشد، اتفاق غیرعادی نیست. ایران معمولاً مقادیر زیادی از نفت را در بین ماه های مه و اوت، هنگامیکه دومین دوره فصلی تعمیر و نگهداری پالایشگاهی کشور انجام می شود و شاهد کاهش فروش است، در تأسیسات ذخیره ای ساحلی نگهداری می کند. این ذخایر در مه 2008، تا مقدار 60 میلیون بشکه افزایش یافته بود.
نفت ذخیره شده در این ذخایر معولاً پس از پایان عملیات نگهداری فصلی به فروش می رسد. اما آنچه امسال متفاوت است و موجبات نگرانی وزارت نفت ایران را فراهم آورده، تصمیم برخی از مشتریان «شرقی» مهم کشور شامل چین، هند و ژاپن برای کاهش رقم قرارداد با جمهوری اسلامی به دلیل کمتر بودن بهای نفت سایر تولید کنندگان و یا لغو کامل بخشی از قراردادهایشان است.
مشتریان نفت خام سنگین ایران معمولاً شرکت هایی از هند، ژاپن، کره جنوبی، چین و آسیای جنوبشرقی و نیز اسپانیا، ایتالیا هستند. به گفته مقام نفتی یاد شده چین، هند و ژاپن به طور خاص میزان خرید نفت خام خود از ایران را در طول دو تا سه ماه اخیر بیش از بقیه کاهش داده اند.
هرچند کاهش تقاضا و مناقشه بر سر بهای بالای نفت ایران مهمترین دلیل کاهش خرید نفت این کشور هستند، این اقدامات از دید مقامات نفتی ایران به عنوان شاهدی از تمایل شرکای تجاری قدیمی به تسلیم شدن در برابر فشار سیاسی آمریکا و کاهش مبادلات تجاری با جمهوری اسلامی تا زمان حل شدن معضل برنامه هسته ای تهران تفسیر شده است.
یک مقام مشاور در دولت ایران می گوید: “مازاد عرضه نفت وجود دارد و این بازار متعلق به مشتریان است. بنابراین وقتی شما می توانید از هر کس دیگری خرید کنید، قیمت کمتری طلب می کنید و جایگاه بهتری هم نزد ایالات متحده پیدا می کنید. این یک وضعیت برد- برد است”.
اگر کاهش فروش نفت خام ایران ادامه پیدا کند و مشتریان سنتی از رقم قرادادهایشان بکاهند، شرکت ملی نفت ایران مجبور به تجدید نظر در مورد چگونگی و نیز تعیین طرف های تجاری خود می شود. این درحالی است که مازاد عرضه سبب کاهش بهای نفت و تشویق اوپک به افزایش تولید نفت ظرف یکسال گذشته شده است.
این برای ایران اهمیت حیاتی دارد زیرا پالایشگاه های فرسوده آن نمی توانند نفت سنگین و گوگرد دار را به خوبی تصفیه کنند و این نوع نفت، قسمت عمده صادرات نفتی این کشور را تشکیل می دهد.
ایران سعی می کند با دو برابر کردن ظرفیت پالایشگاهی کشور، شکاف میان تولید ناکافی محصولات پالایشگاهی از یک سو، و مصرف بی رویه بنزین داخلی از سوی دیگر را پر کند. در حال حاضر، برای پاسخگویی به نیاز موجود می باید 40 درصد بنزین مصرفی از خارج تأمین شود.
در این میان، تصمیم واشنگتن به تحریم حوزه انرژی جمهوری اسلامی به فوریت نیاز کشوربرای توسعه و تأسیس پالایشگاه ها افزوده است. اعضای خانواده تجاری ایران که دارای روابطی با بخش نفتی کشور هستند، به طور خصوصی گفته اند تعدادی از طرح های توسعه پالایشگاهی کشور یا دچار آهسته شدن روند اجرایی شده اند و یا به دلیل کاهش سرمایه گذاری خارجی و دسترسی کم به بازار مالی دنیا به دلیل تحریم ها، با بن بست روبرو شده اند.
تنها یک پالایشگاه در بندرعباس وجود دارد که می تواند “نفت خام سنگین” ایران را تصفیه کند. اما این پالایشگاه هم از عهده تصفیه نفت های سنگین دیگر ایران نظیر فروزان بر نمی آید. این درحالی است که این محصول دارای بازار فروش کمی است و خریداران کمی قادر به پالایش این محصول هستند. هرچند ایران تلاش کرده نفت خام فروزان را در اوت 2008 در پالایشگاه بندر عباس تصفیه کند، اما معلوم نیست این تلاش موفقیت آمیز بوده و یا تا چه حد با موفقیت همراه بوده است.
شرکت نفت ایران از دو سو با مشکل روبرو شده است. از یک سو مجبور شده بخش عمده نفت گرانقیمت تر خود را به محصولات مصرفی داخل نظیر بنزین تبدیل کند که آن هم از طریق یارانه با بهای ارزانی در داخل فروخته می شود. از سوی دیگر باید نفت خام سنگین تر خود را به مشتریان بین المللی بفروشد که تمایل کمتری به خرید این نوع نفت دارند.
رویکرد مصلحت اندیشانه در صنعت نفت ایران با سیاست های دولت محمود احمدی نژاد در هزینه کرد بی مهابانه پول کشور در تضاد قرار گرفته است. دولت احمدی نژاد پول اندکی را برای قرض دادن به بخش خصوصی کشور باقی گذاشته و به نظر می رسد این بخش در ایران هرچه بیشتر از واقعیت های اقتصادی کشور دور می افتد.
کارشناس دولتی ایران می گوید: “رئیس جمهور دوست ندارد اخبار بد بشنود. به نظر می رسد وقتی مشکلی پیش می آید، افراد اطراف او چیزی به رئیس جمهور نمی گویند. دولت هنوز به هراس نیفتاده است، اما باید از این وضع هراسان باشد.”
منبع: گاردین- 27 ژوئن
