پیشنهاد ایران: کنسرسیوم بین المللی

نویسنده

mottakki670.jpg

اسکات پیترسون ‏

تمایل به برقراری مصالحه ای احتمالی میان ایران و ایالات متحده رو به افزایش است. در راه حل جدید ایران ‏می تواند به فعالیت هسته ای درخاک ایران خود ادامه دهد ضمن آنکه خطرات تکثیر را بکاهد و ایران را نیز ‏از انزوا خلاص کند. ‏

علیرغم تحریم های اعمال شده از سوی سازمان ملل به منظور توقف غنی سازی اورانیوم توسط ایران، این ‏کشور توانسته است به پیشرفت های خود ادامه دهد. شمار فزاینده ای از مقامات و تحلیلگران ایران و غربی ‏نیز معتقدند بازگرداندن زمان به عقب غیر ممکن است. آنها خواستار تنظیم چهارچوب جدیدی برای حصول ‏اطمینان از صلح آمیز بودن - و نه نظامی گری - برنامه هسته ای ایران هستند.‏

یکی از گزینه ها، پیشنهاد تبدیل برنامه غنی سازی اورانیم ایران به یک کنسرسیوم چند جانبه در خاک این ‏کشور است که با نظارت مستقیم غربی ها و حضور کارشناسانشان، خطر بالقوه تسلیحاتی را به حداقل ‏برساند. در مقابل، غربی ها هم به انزوای ایران پایان دهند.‏

منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران، در جریان کنفرانس مسایل هسته ای به کریستین ساینس مانیتور گفت: ‏‏”حالا ما در نقطه احقاق حق غنی سازی اورانیوم در خاک خودمان و توسط مردم خودمان هستیم. اگر هرگونه ‏پیشنهادی برای ملحق شدن به این فعالیت وجود داشته باشد، می توانیم آنرا منظور کنیم.“‏

پیشنهاد تلاش های چند جانبه برای اولین بار در حدود دو سال و نیم پیش از سوی محمود احمدی نژاد در ‏جریان سخنرانی در سازمان ملل ارایه شد. اما توان فنی ایران از آن زمان تا کنون، از حدابتدایی بر روی چند ‏دستگاه سانتریفوژ، به 3000 دستگاه در حال فعالیت توسعه یافته است. در این فاصله، واحدها پیشرفته شده اند ‏و این چیزی است که احتمالاً از اشتیاق ایران برای قبول همکاری خواهد کاست. ‏

سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران، در این کنفرانس گفت: “ما در سال 2005 به آنها گفتیم مشکل ‏شما اعتماد سازی است… بیایید و مستقیماً در برنامه های هسته ای ما مشارکت کنید، اما غرب از این پیشنهاد ‏استقبال نکرد.” او گفت دولت دستورالعمل های اجرایی را برای مشارکت “هر کشوری” تصویب کرده بود. ‏به گفته او: “به هرحال ملت ما منتظر کسی نماند؛ دیدید که آنها نیامدند و ما کارمان را شروع کردیم.“‏

تحلیلگران معتقدند تلاقی رویدادهای اخیر ممکن است شانس رسیدن به یک مصالحه را زیاد می کند. از یک ‏سو به نظر نمی رسد سیاست منزوی ساختن ایران از سوی ایالات متحده آسیبی به تلاش های ایران برساند. از ‏سوی دیگر ایران ممکن است بدست آوردن امنیت بیشتر را در ازای خاطر جمع کردن غرب در مورد عدم ‏تولید بمب هسته ای بدست آورد.‏

مایکل لوی، فیزیکدان هسته ای و کارشناس عدم تکثیر سلاح های هسته ای از شورای روابط خارجی، می ‏گوید: “گزینه توقف کامل غنی سازی احتمالاً به کنار رفته است، بنابراین ما باید ببینیم بهترین گزینه بعدی ‏چیست. در شرایط فعلی خیلی بعید به نظر می رسد که به هیچ توافقی دست پیدا کنیم.“‏

آقای لوی گفت: “در حال حاضر، کارت ها دست ایران است. شانس اینکه ما بدون حمله نظامی، غنی سازی ‏را متوقف کنیم کم است… اگر موفق به اعمال فشارهای خیلی بیشتری نشویم، من هیچ توافقی که حداقلی از ‏غنی سازی را دربر نداشته باشد دور از دسترس می بینم. و اگر قرار است ما به آن تن بدهیم، باید تا جاییکه ‏می شود، تنگنا و محدودیت در نظر بگیریم.“‏

صاحبنظران اعتقاد دارند کارایی هر گونه برنامه مشترک مورد توافق، به این بستگی دارد که علاوه بر سایر ‏محدودیت ها الزامی، ایران پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاح های کشتار جمعی را نیز بپذیرد، که ‏اجازه بازرسی های سرزده یا با اطلاع قبلی کوتاه مدت را به مامورین آژانس می دهد. ‏

صادق خرازی، سفیر سابق ایران در پاریس، می گوید: “حالا ایران از تکنولوژی لازم آگاهی دارد. وقتی ‏کشوری اساس کار را داشته باشد، دیگر شما نمی توانید همه چیز را تغییر دهید- شما باید با او معامله کنید.” ‏

او با اشاره به جدیت ایران در حل و فصل شش مورد از ابهامات مورد نظر آژانس هسته ای که سال گذشته ‏مطرح شده بودند، می گوید: “حالا رهبری ایران آماده تصمیم گیری است – یک تصمیم جامع و فراگیر.” ‏ممکن است بعد از انتشار برآوردهای امنیتی ایالات متحده که به توقف برنامه تسلیحتی ایران در سال 2003 ‏اشاره می کرد، اکنون دریچه جدیدی به مسایل باز شده باشد. ‏

پیشنهادات منتشر شده در مرور کتاب های نیویورک در اواخر فوریه، که سه تن از دیپلمات ها و سیاست ‏گذاران ایالات متحده در آن به مساله غنی سازی چند جانبه در خاک ایران به عنوان “راه ضمانت بهتر در ‏مقایسه با وضعیت بلاتکلیف” پرداخته بودند، بر همین اساس است. به اعتقاد آنها، “شفافیت فراگیر… و ‏حضور مداوم ناظران خارجی در ایران”، امکان مخفی نگهداشتن انحراف از برنامه را به مراتب مشکلتر می ‏سازد.‏

از سوی دیگر، دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت بین المللی(‏ISIS‏ ) در واشنگتن، می گوید “برای ‏تسلیم شدن و پیدا کردن یک راه حل آبرومندانه” هنوز خیلی زود است زیرا انزوای بیشتر ممکن است نتیجه ‏داشته باشد.‏

آقای آلبرایت که از نزدیک برنامه ایران را دنبال می کند، می گوید: “در حال حاضر سوال این است که چه ‏کسی در حال پیروز شدن است. آیا غرب و هم پیمانانش در شورای امنیت سازمان ملل، فشارهای کافی را ‏اعمال خواهند کرد؟ یا اینکه ایران قادر خواهد بود آنها را دور بزند و با تشکیل یک ترکیب جدید وارد معامله ‏با آنها شود؟”‏

آلبرایت با اشاره به مدارک ارایه شده از سوی آژانس هسته ای اضافه می کند: “ایران وقتی در گوشه ای گیر ‏بیفتند، هرگز به غرب – و یا هیچ کس دیگر- این فرصت را نمی دهد که بفهمند واقعاً جریان چیست.” این در ‏واقع “واکنش به تردیدهایی است که ایران بالاخره، پس ازآسودگی خیال از فعالیت هزاران دستگاه سانتریفوژ، ‏تصمیم به ساخت سلاح هسته ای خواهد گرفت.“‏

تحلیلگران می گویند، برنامه هسته ای ایران به بخشی از هویت رژیم اسلامی تبدیل شده است. آیت الله سید ‏علی خامنه ای ماه گذشته اعلام کرد برنامه هسته ای مورد پشتیبانی الهی است. “مردم ایران آشکارا اعلام ‏کرده اند از حقوق خود (برای در اختیار داشتن تکنولوژی هسته ای) دفاع خواهند کرد. اگر اینکار را نکنند، ‏خداوند آنها را نخواهد بخشید.“‏

برخی از مسایل در ایران از حساسیت بالایی برخوردار شده اند. شورای امنیت ملی ایران به سردبیران ‏روزنامه ها دستور داده هیچ خبر منفی را درباره برنامه هسته ای- از جمله اثرات تحریم ها- درج نکنند. ‏

یک کارشناس سیاسی در تهران که نخواست نامش فاش شود گفت: “طرز تفکر ایرانی ها همیشه تحت ‏فشارهای فوق العاده شکل گرفته است، زیرا آنها با یک ابرقدرت روبرو هستند. آنها باید بگویند: بیایید بنشینید ‏و درباره مدیریت جهانی برنامه غنی سازی اورانیوم حرف بزنیم، و سپس یک تاکتیک تاخیری یکساله را در ‏پیش بگیرند.“‏

از سوی دیگر، برخی معتقدند ایران آماده گفتگو است. یک تحلیلگر سیاسی دیگر ایرانی می گوید: “هر ‏سازشی که از ایران چهره یک پیروز را به نمایش بگذارد، مورد قبول واقع خواهد شد. آنها در این نقطه، (با ‏قبول یک کنسرسیوم) چیزی برای از دست دادن ندارند. غیر ممکن نیست که بتوان ایران را به زانو درآورد، ‏اما برای اینکار تقریباً خیلی دیر شده است.“‏

منبع: کریستین ساینس مانیتور – 10 مارس ‏