اسکات پیترسون
تمایل به برقراری مصالحه ای احتمالی میان ایران و ایالات متحده رو به افزایش است. در راه حل جدید ایران می تواند به فعالیت هسته ای درخاک ایران خود ادامه دهد ضمن آنکه خطرات تکثیر را بکاهد و ایران را نیز از انزوا خلاص کند.
علیرغم تحریم های اعمال شده از سوی سازمان ملل به منظور توقف غنی سازی اورانیوم توسط ایران، این کشور توانسته است به پیشرفت های خود ادامه دهد. شمار فزاینده ای از مقامات و تحلیلگران ایران و غربی نیز معتقدند بازگرداندن زمان به عقب غیر ممکن است. آنها خواستار تنظیم چهارچوب جدیدی برای حصول اطمینان از صلح آمیز بودن - و نه نظامی گری - برنامه هسته ای ایران هستند.
یکی از گزینه ها، پیشنهاد تبدیل برنامه غنی سازی اورانیم ایران به یک کنسرسیوم چند جانبه در خاک این کشور است که با نظارت مستقیم غربی ها و حضور کارشناسانشان، خطر بالقوه تسلیحاتی را به حداقل برساند. در مقابل، غربی ها هم به انزوای ایران پایان دهند.
منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران، در جریان کنفرانس مسایل هسته ای به کریستین ساینس مانیتور گفت: ”حالا ما در نقطه احقاق حق غنی سازی اورانیوم در خاک خودمان و توسط مردم خودمان هستیم. اگر هرگونه پیشنهادی برای ملحق شدن به این فعالیت وجود داشته باشد، می توانیم آنرا منظور کنیم.“
پیشنهاد تلاش های چند جانبه برای اولین بار در حدود دو سال و نیم پیش از سوی محمود احمدی نژاد در جریان سخنرانی در سازمان ملل ارایه شد. اما توان فنی ایران از آن زمان تا کنون، از حدابتدایی بر روی چند دستگاه سانتریفوژ، به 3000 دستگاه در حال فعالیت توسعه یافته است. در این فاصله، واحدها پیشرفته شده اند و این چیزی است که احتمالاً از اشتیاق ایران برای قبول همکاری خواهد کاست.
سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران، در این کنفرانس گفت: “ما در سال 2005 به آنها گفتیم مشکل شما اعتماد سازی است… بیایید و مستقیماً در برنامه های هسته ای ما مشارکت کنید، اما غرب از این پیشنهاد استقبال نکرد.” او گفت دولت دستورالعمل های اجرایی را برای مشارکت “هر کشوری” تصویب کرده بود. به گفته او: “به هرحال ملت ما منتظر کسی نماند؛ دیدید که آنها نیامدند و ما کارمان را شروع کردیم.“
تحلیلگران معتقدند تلاقی رویدادهای اخیر ممکن است شانس رسیدن به یک مصالحه را زیاد می کند. از یک سو به نظر نمی رسد سیاست منزوی ساختن ایران از سوی ایالات متحده آسیبی به تلاش های ایران برساند. از سوی دیگر ایران ممکن است بدست آوردن امنیت بیشتر را در ازای خاطر جمع کردن غرب در مورد عدم تولید بمب هسته ای بدست آورد.
مایکل لوی، فیزیکدان هسته ای و کارشناس عدم تکثیر سلاح های هسته ای از شورای روابط خارجی، می گوید: “گزینه توقف کامل غنی سازی احتمالاً به کنار رفته است، بنابراین ما باید ببینیم بهترین گزینه بعدی چیست. در شرایط فعلی خیلی بعید به نظر می رسد که به هیچ توافقی دست پیدا کنیم.“
آقای لوی گفت: “در حال حاضر، کارت ها دست ایران است. شانس اینکه ما بدون حمله نظامی، غنی سازی را متوقف کنیم کم است… اگر موفق به اعمال فشارهای خیلی بیشتری نشویم، من هیچ توافقی که حداقلی از غنی سازی را دربر نداشته باشد دور از دسترس می بینم. و اگر قرار است ما به آن تن بدهیم، باید تا جاییکه می شود، تنگنا و محدودیت در نظر بگیریم.“
صاحبنظران اعتقاد دارند کارایی هر گونه برنامه مشترک مورد توافق، به این بستگی دارد که علاوه بر سایر محدودیت ها الزامی، ایران پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاح های کشتار جمعی را نیز بپذیرد، که اجازه بازرسی های سرزده یا با اطلاع قبلی کوتاه مدت را به مامورین آژانس می دهد.
صادق خرازی، سفیر سابق ایران در پاریس، می گوید: “حالا ایران از تکنولوژی لازم آگاهی دارد. وقتی کشوری اساس کار را داشته باشد، دیگر شما نمی توانید همه چیز را تغییر دهید- شما باید با او معامله کنید.”
او با اشاره به جدیت ایران در حل و فصل شش مورد از ابهامات مورد نظر آژانس هسته ای که سال گذشته مطرح شده بودند، می گوید: “حالا رهبری ایران آماده تصمیم گیری است – یک تصمیم جامع و فراگیر.” ممکن است بعد از انتشار برآوردهای امنیتی ایالات متحده که به توقف برنامه تسلیحتی ایران در سال 2003 اشاره می کرد، اکنون دریچه جدیدی به مسایل باز شده باشد.
پیشنهادات منتشر شده در مرور کتاب های نیویورک در اواخر فوریه، که سه تن از دیپلمات ها و سیاست گذاران ایالات متحده در آن به مساله غنی سازی چند جانبه در خاک ایران به عنوان “راه ضمانت بهتر در مقایسه با وضعیت بلاتکلیف” پرداخته بودند، بر همین اساس است. به اعتقاد آنها، “شفافیت فراگیر… و حضور مداوم ناظران خارجی در ایران”، امکان مخفی نگهداشتن انحراف از برنامه را به مراتب مشکلتر می سازد.
از سوی دیگر، دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت بین المللی(ISIS ) در واشنگتن، می گوید “برای تسلیم شدن و پیدا کردن یک راه حل آبرومندانه” هنوز خیلی زود است زیرا انزوای بیشتر ممکن است نتیجه داشته باشد.
آقای آلبرایت که از نزدیک برنامه ایران را دنبال می کند، می گوید: “در حال حاضر سوال این است که چه کسی در حال پیروز شدن است. آیا غرب و هم پیمانانش در شورای امنیت سازمان ملل، فشارهای کافی را اعمال خواهند کرد؟ یا اینکه ایران قادر خواهد بود آنها را دور بزند و با تشکیل یک ترکیب جدید وارد معامله با آنها شود؟”
آلبرایت با اشاره به مدارک ارایه شده از سوی آژانس هسته ای اضافه می کند: “ایران وقتی در گوشه ای گیر بیفتند، هرگز به غرب – و یا هیچ کس دیگر- این فرصت را نمی دهد که بفهمند واقعاً جریان چیست.” این در واقع “واکنش به تردیدهایی است که ایران بالاخره، پس ازآسودگی خیال از فعالیت هزاران دستگاه سانتریفوژ، تصمیم به ساخت سلاح هسته ای خواهد گرفت.“
تحلیلگران می گویند، برنامه هسته ای ایران به بخشی از هویت رژیم اسلامی تبدیل شده است. آیت الله سید علی خامنه ای ماه گذشته اعلام کرد برنامه هسته ای مورد پشتیبانی الهی است. “مردم ایران آشکارا اعلام کرده اند از حقوق خود (برای در اختیار داشتن تکنولوژی هسته ای) دفاع خواهند کرد. اگر اینکار را نکنند، خداوند آنها را نخواهد بخشید.“
برخی از مسایل در ایران از حساسیت بالایی برخوردار شده اند. شورای امنیت ملی ایران به سردبیران روزنامه ها دستور داده هیچ خبر منفی را درباره برنامه هسته ای- از جمله اثرات تحریم ها- درج نکنند.
یک کارشناس سیاسی در تهران که نخواست نامش فاش شود گفت: “طرز تفکر ایرانی ها همیشه تحت فشارهای فوق العاده شکل گرفته است، زیرا آنها با یک ابرقدرت روبرو هستند. آنها باید بگویند: بیایید بنشینید و درباره مدیریت جهانی برنامه غنی سازی اورانیوم حرف بزنیم، و سپس یک تاکتیک تاخیری یکساله را در پیش بگیرند.“
از سوی دیگر، برخی معتقدند ایران آماده گفتگو است. یک تحلیلگر سیاسی دیگر ایرانی می گوید: “هر سازشی که از ایران چهره یک پیروز را به نمایش بگذارد، مورد قبول واقع خواهد شد. آنها در این نقطه، (با قبول یک کنسرسیوم) چیزی برای از دست دادن ندارند. غیر ممکن نیست که بتوان ایران را به زانو درآورد، اما برای اینکار تقریباً خیلی دیر شده است.“
منبع: کریستین ساینس مانیتور – 10 مارس