در روزهای گذشته، چند تن از محکومان به اعدام با گذشت خانواده مقتول، از مرگ نجات پیدا کردند. نقطه اشتراک این بخشش‌ها، انصراف در پای چوبه دار است؛ در دو مورد حتی فرد اعدامی سه دقیقه در هوا معلق ماند و سپس مورد عفو خانواده مقتول قرار گرفت. بنا به گزارش خبرگزاری‌ها، دو محکوم به اعدام در کرمان و یک نفر در ایرانشهر، آخرین مورد از نجات یافتگان بوده‌اند که با گذشت اولیای دم –برخی از خانواده و اعضای فامیل که بر طبق قانون و شرع، صاحب اختیار عفو یا قصاص فرد مقتول هستند- به لیست پرشمار اعدامیان در ایران اضافه نشده‌اند.
از سیلی به متهم تا بخشش بعد از اجرای حکم
ابتدا بخشش یک اعدامی در شهرستان نور و در روزهای پایانی فروردین ماه، خبرساز شد و حتی در رسانه‌های خارجی بازتاب پیدا کرد. روز سه شنبه، ۲۶ فروردین ماه مقرر شده بود تا جوانی به نام بلال به جرم قتل جوانی دیگر به نام عبدالله حسین‌زاده بالای چوبه دار برود.
پدر مقتول یکی از فوتبالیست‌های قدیمی این شهرستان بود و همین موضوع باعث شده بود تا عادل فردوسی‌پور، در برنامه پرطرفدار ۹۰ از او خواستار بخشش و عفو شود. تعداد زیادی از شهروندان هم در خلال پخش برنامه اعلام آمادگی کرده بودند تا در تامین دیه مشارکت کنند. بر طبق قانون، خانواده مقتول می‌توانند به جای گرفتن جان قاتل، طلب مبلغی پول کنند که دیه نامیده می‌شود.
اما در نهایت و در مقابل چشمان مردم پرتعدادی که برای تماشای اعدام تجمع کرده بودند، مادر عبدالله در حالی که طناب دار دور گردن بلال قرار گرفته بود، به او سیلی زد و سپس اعلام بخشش کرد. گزارش تصویری ایسنا از این مراسم آن را جهانی کرد اما در همان روز در نیشابور هم یک جوان در روز مقرر شده برای اعدام، از مرگ نجات پیدا کرد که خبرش چند روز بعد توسط روزنامه شهروند منتشر شد. سعید بهرامی‌نیا، پنج سال پیش در یک نزاع گروهی در روستای “خرو”، جان هم محلی‌اش “مهران یوسفی‌مقدم” را گرفته و به مرگ با طناب دار محکوم شده بود.
سحرگاه ۳۱ فروردین ماه هم مقرر شده بود تا حکم سه نفر از محکومان به قصاص در محل زندان کرمان اجرا شود اما آن گونه که معاون دادستان عمومی و انقلاب کرمان خبر داده، دو نفر بخشیده و به یک نفر دیگر هم یک ماه مهلت داده شد.
به گفته این مقام قضایی در مورد یکی از اعدام‌ها، اولیای دم پس از دو ساعت تلاش “به حرمت میلاد پر برکت حضرت فاطمه زهرا(س)” اعلام رضایت کردند. در مورد دوم هم به شرط دریافت دیه، از اعدام صرف‌نظر شد.
بخشش دیگر در استان سیستان و بلوچستان رخ داد و یک فرد محکوم به اعدام پس از ۱۹ سال حبس، از زندان آزاد شد. او به اتهام قتل پدر همسرش محکوم به اعدام شده بود که در نهایت مورد بخشش اولیای دم قرار گرفت.
اما دو مورد عجیب بخشش، دقایقی پس از اجرای حکم صورت گرفت. ابتدا در آخرین روزهای فروردین ماه اولیای‌دم جوانی که ۱۴سال قبل در بندرعباس به دست پدر دختر مورد علاقه‌اش کشته شده بود، ۲دقیقه بعد از اجرای حکم از تصمیم‌شان منصرف شدند و پیکر نیمه‌جان مرد ۶۷ساله را از دار پایین کشیدند.
مورد بعدی در تبریز بود که دقایقی پس از حلق‌آویز شدن فرد اعدامی، خانواده مقتول از قصاص صرف‌نظر کردند. این محکوم به مرگ، هفت‌سال قبل وقتی که ۲۳ساله داشت در نزاعی در یکی از خیابان‌های اردبیل دست به چاقو برده و جوانی هم‌سن‌وسال خودش را با یک ضربه زخمی کرده بود که منجر به مرگ او شد. با وجود تلاش‌های بسیار برای کسب رضایت، خانواده مقتول خواهان قصاص بود تا در نهایت پنج‌شنبه هفته گذشته به عنوان موعد اعدام مشخص شد.
رییس زندان مرکزی تبریز در توضیح چگونگی لغو این اعدام گفته است: “طناب کشیده شد ولی من باز هم به صحبت با اولیای‌دم ادامه دادم. به آنها گفتم اگر او بمیرد دیگر هیچ‌چیز را نمی‌توان تغییر داد. گفتم الان ثانیه‌ها مهم است و بهتر است متهم را ببخشید. در همین موقع بود که اولیای‌دم اعلام کردند به‌خاطر خدا گذشت می‌کنند.” فرد حلق‌آویز شده نیز به بیمارستان انتقال پیدا کرد و مشخص شد که شانس آورده و هیچ مشکلی پیدا نکرده است.
یک اتفاق هیجان‌انگیز با پایانی مبهم؟
چندین و چند بخشش در ابتدای سال جدید، با استقبال رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های مجازی روبرو شده است. برخی نجات این چند محکوم به مرگ را ناشی از گسترش میل عمومی به کاهش خشونت و پاسخی منفی به نمایش عمومی اعدام در معابر عمومی ارزیابی کرده‌اند. در مقابل اما عده‌ای با استناد به جمعیت‌های زیاد مشتاق به تماشای اعدام و شمار بالای احکام اجرا شده در سالیان اخیر، موارد اخیر را تصادفی و غیرقابل تعمیم می‌دانند. حتی سیلی زدن مادر مقتول به قاتل و سپس اعلام بخشش هم مورد انتقاد قرار گرفت. این انتقادات در مورد بخشش محکوم به اعدام پس از حلق‌آویز شدن، بیشتر شد و به رسانه‌های رسمی هم راه پیدا کرد.
خبرآنلاین در مطلبی با عنوان “گذشت پس از اعدام؛ خطرناک‌ترین شکل بخشش” نوشت: “بخشش بعد از اجرای حکم اتفاق تازه‌ای است که دوبار تکرار شدنش، احتمال سومین و چهارمین و دهمین تکرار آن را قوی‌تر می‌کند. احتمال باب شدن بخشش در وقت اضافه و شانس تماشای همزمان لبخند جامعه و آرامش انتقام […] بخشش بعد از اعدام، تصمیمی است که اگرچه سخت گرفته شده اما دیر گرفته شدنش توالی خطرناکی را از جریحه‌دار شدن احساسات جامعه تا آسیب‌های جسمی و روحی متهمی که یک بار مرگ را به چشم دیده و ناباورانه از آن گریخته رقم می‌زند.”
در ادامه عنوان شده است که “چنین بخششی شاید برای جماعتی که در چند قدمی چوبه دار موبایل به دست جان دادن متهم را ثبت می‌کنند روایت هیجان انگیزی با پایان مبهم و دراماتیک در پی داشته باشد، اما برای عموم مردم قضاوت سردرگمی را به بار خواهد آورد که ارزش‌های اخلاقی را از تعریف‌های اصیل خود دور می‌کند و جا می اندازد که قرار گرفتن در جایگاه ولی دم به معنای فرصتی است که می‌توان همه جوره در آن برنده بود. می‌شود انتقام گرفت، متهمی را ادب کرد، بخشید و تحسین اجتماعی را جلب کرد، و در نهایت از معامله‌ای (عموما مادی) در ازای این گذشت بهره برد.”
جمهوری اسلامی و اعدام
بر اساس گزارش نهادهای مدافع حقوق بشر، بارز‌ترین مورد نقض حقوق بشر در ایران طی سال گذشته، نقض حق حیات از طریق اجرای شیوه‌های مختلف مجازات مرگ بود.
احمد شهید در گزارش اخیر خود که در اواخر اسفند منتشر شد، از افزایش سرسام آور اعدام‌ها در ایران خبر داد و اعلام کرد که تنها در سال گذشته میلادی (۲۰۱۳) ۶۸۷ نفر در ایران به دار آویخته شده‌اند که ۱۶۵ مورد بیشتر از سال ۲۰۱۲ میلادی است.
به دنبال انتشار این گزارش بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد نیز با اشاره به اعدام “زندانیان سیاسی و اقلیت‌های قومی” در سال گذشته گفت دولت تازه در اجرای مجازات اعدام پیرو ساز و کارهای دولت سابق است و این مجازات حتی در دولت فعلی افزایش یافته است.(گزارش کامل روزآنلاین)
در مقابل، مقامات جمهوری اسلامی بارها از اعدام دفاع کرده‌اند. از جمله محمد جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه به تازگی اعلام کرده است: “ما از رجم[سنگسار] و هیچ یک از احکام اسلامی خجالت نمی‌کشیم بلکه پشت‌سر احکام اسلامی مانند کوه هم باید بایستیم؛ از این‌رو هیچکس حق ندارد به قاضی بگوید که به برخی از احکام به دلیل اینکه سازمان ملل ناراحت می‌شود، نزدیک نشود؛ ولی خود قاضی باید به حد و مرتبه‌ای برسد که در صدور احکام، شأن نظام و رعایت عدالت را به صورت توأم مدنظر داشته باشد.”
او همچنین توضیح داده که “مشکل اینجاست که غرب نمی‌فهمد که قصاص با اعدام فرق می‌کند؛ حکم قصاص، متعلق به شاکی است که می‌تواند اجرا کند یا محکوم را مورد بخشش قرار دهد تا قصاص نشود.”
