رامون شاک
میزان زاد و ولد در ایران بسیار کاهش یافته. درحال حاضر این کشور در میان کشورهای اسلامی پایین ترین نرخ تولد را داراست. به علاوه، طی چند دهه اخیر کاهش نرخ زاد و ولد در منطقه بین دریای خزر و خلیج فارس بسیار سریع بوده.
بلافاصله پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، نرخ تولد در ایران یکی از بالاترین ها در جهان بود. این توسعه جمعیت درعین حال شگفت انگیز بود، زیرا حکومت جمهوری اسلامی از ابتدای تأسیس اش برنامه ریزی برای بچه دار شدن را امری غیراسلامی قلمداد کرد. تازه پس از جنگ ایران و عراق بود که تحولی در نوع دیدگاه به وجود آمد. علی رغم اصول عقیدتی حکومت، لزوم جلوگیری از رشد سریع جمعیت احساس می شد، شاید به این دلیل که چند سال قبل از آن، جمهوری اسلامی خود نیز به دنبال نارضایتی نسل جوان شکل گرفته بود. حکومت تهران با سرمایه گذاری های قابل توجه در زمینه آموزش های پست مدرن و سیاست های بهداشتی تلاش کرد تا نرخ افزایش جمعیت در جهان اسلام را پایین آورد.
در اوایل قرن بیست و یکم، میزان زاد و ولد برای هر زن به زیر ۲ ممیز ۱ رسید که میانگین عجیبی بود، به ویژه برای جمعیتی که تشویق به انجام زاد و ولد شده بود. در طی این مدت شرایط زندگی به شکلی چشمگیر بهبود یافت. درآمد سرانه بین سال های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۱ [قبل از تحریم های شدید بین المللی] از ۴۵۰۰ دلار به ۱۱۵۰۰ دلار رسید.
این رشد را تنها با توجه به تدابیر حکومتی نمی توان توضیح داد، چرا که روند مدرن سازی در جامعه ایران سرعت گرفته بود. با این حال، جمعیت همچنان افزایش خواهد یافت و دلیل آن این است که بخش اعظم جمعیت را جوانان تشکیل می دهند، ولی آنها بسیار کمتر از والدین خود فرزند خواهند داشت. امروز بیش از نیمی از جمعیت ایران را جوانان زیر ۳۵ سال تشکیل می دهند.
تحول در رشد جمعیت همچنین با افزایش مشارکت در آموزش و تحصیل همراه بوده، به ویژه اینکه حضور دختران و زنان جوان در این زمینه نیز افزایش بسیار قابل توجهی داشته. براساس مطالعات جمعیت شناسان ایرانی و استرالیایی، ۶۲ درصد از دانشجویان پذیرفته شده در دانشگاه های ایران را زنان و دختران تشکیل می دهند. این یکی از ارزش هایی است که مایه غرور فمینیست ها در غرب شده است.
اما درعین حال به نظر می رسد که حکومت تهران از زنان روشنفکر واهمه دارد؛ به همان میزان که قبلاً از افزایش نرخ تولد و ظهور جوانان انقلابی واهمه داشت. خیزش سال ۲۰۰۹ ابتدا توسط جوانان تحصیلکرده آغاز شد. علی خامنه ای و محمود احمدی نژاد اغلب از پایین آمدن نرخ تولد می گویند که می تواند مشکلاتی را برای امنیت ملی به وجود آورد.
این حقیقت که اقلیت های قومی و مذهبی، ازجمله اعراب خوزستان و سنی های بلوچستان، دارای نرخ زاد و ولد بیشتری هستند، به شدت باعث نگرانی حکومت شده؛ به ویژه اینکه آنها مواضع جدایی طلبانه دارند. خامنه ای اخیراً به طور آشکار از این طرح حمایت کرد که جمعیت کشور باید از ۷۵ میلیون به ۱۵۰ میلیون نفر افزایش پیدا کند. ولی این درحالی است که ایران طی دهه های آینده با کمبود جمعیت، که پیری نیز یکی از دلایل آن است، روبرو خواهد شد. نرخ تولد در ایران هنوز افزایش نیافته.
به همین دلیل است که از نظر حاکمیت جمهوری اسلامی، زنان باید کمتر تحصیل کنند، ولی بیشتر و در سنین پایین تر بچه دار شوند. سال گذشته اکثر دانشگاه ها به دستور وزارت علوم از پذیرش زنان به ۷۷ رشته دانشگاهی جلوگیری کردند.
با توجه به سطح بالای آموزش در میان زنان ایرانی، اینکه این پروژه با موفقیت همراه خواهد شد یا خیر جای بحث دارد. با نگاهی به سرمایه های انسانی مردم این سرزمین پراستعداد که قدمت آن تقریباً به اندازه تمدن بشری است، موفقیت این پروژه حکومتی غیرممکن به نظر می رسد.
منبع: هایزه، ۲۳ فوریه
