گفت وگوی روزنامه نویس حرفه ای با روشنفکر خلاق
فرج سرکوهی
جدال با جهل، گفت و گوی نوشابه امیری، روزنامه نویس سرشناس ایرانی با بهرام بیضایی که در ماههای اخیر در تهران منتشر شد، نمونه ای ارزنده از کار حرفه ای روزنامه نویسی متبحر و آگاه و ژرفای نگرش نقاد نمایشنامه نویس و فیلم سازی خلاق و روشنفکری نوآور را ارائه می دهد.
عنوان کتاب که با دقتی حرفه ای انتخاب شده است یکی از درون مایه های مهم آثار و از شاخصه های اصلی زندگی فرهنگی خلاق بیضایی را با فشردگی، اما به جامعیت و گویایی، تصویر می کند.
گفت وگوی نوشابه امیری با بهرام بیضایی چند سال پیش در ایران و به زمانی ضبط شده است که فیلم «سگ کشی» بیضایی اکران شده بود، اما روال و ساختار مصاحبه، آگاهی و پرسش های حرفه ای روزنامه نویسی که بر زندگی فرهنگی و آثار مصاحبه شونده آگاهی دارد و هوش مندی بیضایی در پاسخ ها کتاب را به نمونه ای درخشان از یک مصاحبه موفق حرفه ای تبدیل کرده اند.
بهرام بیضایی نه فقط از خلاق ترین و نوآورترین نمایش نامه نویسان، فیلم نامه نویسان، کارگردانان تئاتر و سینمای ایران و از معتبرترین پژوهندگان تاریخ تئاتر ایران است، که در بیش از نیم قرن زندگی فرهنگی و اجتماعی خود به تجسم شاخصه های روشنفکری، از جمله نقد هنجارها و ارزش های مسلط بر جامعه، اعتراض و ایستادگی در برابر قدرت و اتوریته بدل شده است و بخش هایی از کتاب «جدال با جهل» گزارش و تحلیل این شاخصه هاست.
“غریبه” از درون مایه های اصلی و مکرر آثار بیضایی است و نوشابه امیری در مقاله زیبای خود در فصل دهم کتاب جدال با جهل درباره چهار مولفه «زن، جامعه، تاریخ و غریبه» در آثار بیضائی، «غریبه» بیضایی را هوش مندانه چون نماد روشنفکری نقاد و معترض و نوآور و البته تنها در جامعه ایرانی تحلیل می کند. مقاله نوشابه امیری در این فصل کتاب از بهترین تحلیل هایی است که درباره آثار بیضایی نوشته شده است.
نوشابه امیری که علاوه بر روزنامه نویسی از تجربه عملی و دانش نظری در سینما نیز برخوردار است، در ۱۰ فصل کتاب جدال با جهل، زندگی هنری، اجتماعی و فرهنگی بیضایی را از کودکی، جوانی و نخستین دوره خلاقیت هنری بیضایی در دهه چهل در تئاتر ایران آغاز می کند و در فصل «اندیشه ها و کشف سینما» به برخی از فیلم های بیضایی در دوران پیش از انقلاب می پردازد.
نوشابه امیری و بهرام بیضایی در فصل چهارم کتاب چگونگی حضور هنری «مردم» را در آثار بیضایی و نگرش او را نسبت به «مردم» تحلیل می کنند و بیضایی در این عرصه نیز نگاه نقاد خود را با ایجازی درخشان فرموله می کند.
بخش پنجم کتاب به تحلیل نسبت و تفاوت های سینما و تئاتر هوش مندانه و روشن فکرانه بیضایی با سینمای پوپولیستی، نیمه مذهبی و عامه پسند دهه چهل و پنجاه اختصاص یافته و دو فیلم «رگبار» بیضایی و «قیصر» مسعود کیمیایی از این منظر نقد شده اند.
فصل های هفتم و هشتم کتاب به تحلیل عنصر «آینه» و چگونگی حضور «زن در آثار» بیضایی اختصاص یافته و نوشابه امیری، در بستر پرسش های خود، نگاه بیضایی را به زن در سه مقوله ارزیابی می کند.
بهرام بیضایی در سال ۱۳۱۷ در تهران چشم به جهان گشود و در دهه های چهل و پنجاه با نوشتن و کارگردانی نمایش نامه هایی چون غروب در دیاری غریب، قصهٔ ماه پنهان، پهلوان اکبر می میرد، چهار صندوق و دیوان بلخ، با دراماتیزه و معاصر کردن زبان کلاسیک فارسی در تئاتر، با کشف و خلق چشم اندازهای تازه در زبان و فرم و ساختار و با آفریدن فرم های تازه در صحنه، در تحول نمایش نامه نویسی و کارگردانی تئاتر ایران نقشی مهم ایفا کرد و هم در این دو دهه با خلق فیلم هایی چون رگبار، غریبه در مه و چریکه تارا و با نوشتن کتاب هایی درباره تاریخ تئاتر در ایران به عنوان سینماگری خلاق و مولف و محققی معتبر تثبیت شد.
بهرام بیضایی در نخستین سال انقلاب اسلامی نمایش نامه ماندگار «مرگ یزدگرد» را خلق کرد، در انقلاب فرهنگی از استادی دانشگاه برکنار شد و در سه دهه گذشته نیز، به رغم رودررویی مدام با سانسور و حذف فرهنگی، برخی از بهترین فیلم های سینمایی ایران را خلق و ده ها فیلم نامه و نمایش نامه باارزش منتشر و برخی آثار خود را با موفقیت در صحنه اجرا کرده است.
نوشابه امیری در سال ۱۳۳۱ در تهران متولد شد. در کودکی و نوجوانی از گویندگان برنامه کودک رادیو بود. تحصیلات دانشگاهی خود را در روزنامه نویسی و جامعه شناسی در تهران به پایان برد. از سال ۱۳۵۱ با کار در موسسات مطبوعاتی از جمله کیهان، چون روزنامه نویسی حرفه ای و معتبر تثبیت شد.
نوشابه امیری پیش از انقلاب از دوبلورهای معروف ایران در عرصه فیلم کودک و نوجوان بود و یکی دو نسل از کودکان و نوجوانان ایرانی با صدای گرم و جذاب او نخستین رویاهای خلاق خود را تجربه کردند.
خانم امیری پس از انقلاب چون دیگر روزنامه نویسان مستقل ایرانی سانسور شد. در سال ۱۳۷۰ کتاب «دره شاپرک ها» را منتشر کرد و در دهه های اخیر یکی از اعضای هیات تحریریه مجله معتبر «گزارش فیلم» و عضو شورای سردبیری آن بود و حدود پنج سال پیش، در موج سرکوبی دیگر علیه روزنامه نویسان مستقل ایران، به ناچار در اروپا اقامت گزید و اکنون کار حرفه ای خود را در غربت ادامه می دهد.
منبع : رادیو فردا