مهلت دستگاه قضایی به دولت برای فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی به پایان رسید و با اعلام وزیر ارتباطات مشخص شد که فیلترینگ هوشمند به جای فیلترینگ موردی در دستور کار قرار گرفته است. او از مردم هم درخواست کرده تا در مورد حضور در شبکه‌های اجتماعی “مراعات کنند”. گویا در کنار فیلترینگ هوشمند که هنوز جزییات فنی و ساز و کار آن مشخص نیست، “احراز هویت” کاربران اینترنت هم به طور موازی مدنظر قرار گرفته است؛ همان طرحی که در دولت احمدی‌نژاد در دستور کار بود اما اجرایی نشد.
فاز اول فیلترینگ هوشمند تا یک ماه دیگر
سخنگوی قوه‌قضاییه در روز دوشنبه نوزدهم آبان ماه، عنوان کرد که وزارت ارتباطات قول داده بدون مسدود کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، از “فضای مجرمانه و فساد” جلوگیری کند. محسنی‌اژه‌ای اما امکان ورود مجدد دستگاه قضایی را هم یادآور شد: “کارگروه مصادیق مجرمانه با ریاست دادستان کل کشور در ظرف 7-8 روز اخیر دو جلسه برگزار کرد که امروز نیز جلسه فوق العاده ای داشت و قول دادند که ظرف مدت کوتاهی در آینده بخشی از این جرایم را حل کنند. این اقدام دارد صورت می‌گیرد. همچنین دادستان تهران نیز اظهار کردند که اگر وزارت ارتباطات به هر دلیلی نتواند به قول‌هایی که داده عمل کند دادستان ورود پیدا می‌کند و جلوی این موضوع را می‌گیرد.”
محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چهاردهم آبان ماه اعلام کرده بود: “ شبکه‌های اجتماعی ابزاری برای استفاده مردم هستند و ما گرچه می‌دانیم از نظر اقتصادی برای وزارت ارتباطات مناسب نیست اما با توجه به اقبال جوانان به این شبکه‌ها بنا داریم استفاده از آن آزاد باشد اما توصیه می‌کنیم نکات اخلاقی در استفاده از این شبکه‌ها رعایت شود.”
او چند روز بعد راه حل دولت برای کنترل فضای مجازی در عین پرهیز از مسدود کردن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را معرفی کرد؛ فیلترینگ هوشمند. به گفته واعظی، فیلترینگ هوشمند در سه مرحله و ظرف مدت شش ماه اجرایی خواهد شد که مرحله اول آن تا ماه آینده انجام می‌شود.
وزیر ارتباطات گفته: “ فیلترینگ هوشمند یکی از موضوعات بسیار مهمی است که مورد توجه ما و درخواست مردم و خانواده‌ها قرار دارد و لازم است سایت های مستهجن و ضد اخلاقی حتما فیلتر شوند اما در دنیا شرکت های مختلفی که تولیدکننده این نوع محتوا هستند نیز به طور دائم خود را از نظر فنی ارتقا می دهند و به همین دلیل لازم است ما به طور مداوم بر روی این موضوع کار کنیم.”
به اعتقاد او، “بحث سایت‌های مستهجن و فیلترشکن‌ها قطعا یک کار مقطعی نخواهد بود و لازم است در این زمینه به صورت مداوم تلاش‌هایی صورت بگیرد”.
پیش از این در خبرها آمده بود که شرکت ارتباطات زیرساخت با پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده اما در زمان امضا هیچ خبری به رسانه‌ها داده نشد. در نهایت شرکت زیرساخت، که یکی از چهار شرکت اصلی زیرمجموعه وزارت ارتباطات به شمار می‌رود اخباری در این زمینه را برروی سایت خود اعلام کرد. بنا بر اعلام شرکت ارتباطات زیرساخت، این تفاهم‌نامه پس از طرح و تصویب مدل مفهومی پالایش هوشمند در کمیسیون امنیت شورای عالی فضای مجازی به منظور توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی بر اساس اصول و ضوابط فرهنگی و اجتماعی کشور به مرحله اجرا در آمده و مقرر شده است که فاز اول سامانه پالایش هوشمند فضای مجازی تا پایان خرداد سال ۱۳۹۴ به بهره برداری برسد.
همچنین عنوان شد که با بهره‌گیری از این سامانه که به صورت هوشمند طراحی و اجرایی می‌شود امکان تفکیک، ممیزی و پالایش صفحات زیر مجموعه سایت های اینترنتی فراهم شده و این سایت‌ها به صورت کامل مسدود نمی‌شوند.
ممنوعیت ورود به اینترنت بدون هویت محرز
اما گویا این همه تلاش وزارت ارتباطات برای رفع دغدغه مسوولان دستگاه قضایی و مراجع تقلید و چهره‌های مذهبی نیست. نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات و اطلاعات روز ۱۸ آبان ماه، از ممنوعیت ورود به اینترنت و موبایل بدون هویت محرز خبر داد.
او توضیح داد: “ کلا در فضای اینترنت در دنیا روال به این شکل است که دسترسی به هر شبکه‌ای باید با هویت معلوم صورت بگیرد و جلوی ورود هویت‌های نامعلوم گرفته شود. در ایران نیز چه در فضای اینترنت و چه در فضای موبایل باید افراد با هویت مشخص وارد شوند که این موضوع در گذر از IPV۴ به IPV۶ قرار خواهد گرفت.”
“احراز هویت” پیش از استفاده از اینترنت، آخرین راهکاری بود که تابستان سال گذشته به منظور فیلترینگ هوشمند، در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار داشت. هم‌زمان، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت احمدی‌نژاد از راه‌اندازی ایمیل ملی خبر داده بود؛ ایمیلی که فرد متقاضی استفاده از آن ابتدا باید “احراز هویت” شود. آن زمان این گونه تصور می‌شد که متولیان و متصدیان کنترل اینترنت در ایران که تاکنون قطع اینترنت و کندی سرعت در مواقع خاص را در کنار فیلترینگ گسترده در دستور کار داشتند، اکنون به روش “احراز هویت” متمایل شده‌اند؛ روشی که به شکلی گسترده در کشور کره شمالی انجام می‌شود و تنها عده خاصی پس از کسب صلاحیت، اجازه دسترسی به اینترنت دارند. دست برقضا، محمدحسن نامی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات آن زمان هم مدرک دکترای خود را از این کشور دریافت کرده بود.
اما با روی کار آمدن دولت روحانی و وعده‌های مکرر در مورد آزادی دستیابی به اطلاعات جهانی، به نظر می‌رسید فیلترینگ هوشمند لااقل از روش‌هایی متفاوت با روش‌های مدنظر دولت گذشته صورت بگیرد. دولت تاکنون به روش‌های مختلف در برابر فیلتر شدن برخی شبکه‌های اجتماعی مانند وایبر و واتس‌آپ مقاومت کرده اما هنوز مشخص نیست که ایده فیلترینگ هوشمند در نهایت رضایت شهروندان ایرانی را فراهم می‌کند که از سرعت پایین اینترنت و فیلترینگ گسترده گله‌مندند و یا این که در خدمت محدودیت‌های بیشتر برای آزادی بیان و جلوگیری از گسترش آزاد اطلاعات قرار می‌گیرد.
