تفاهم یا توافق مقدماتی کشورهای غربی با ایران بر سر پرونده هسته‌ای برخی از مدافعان حقوق بشر و ناظران سیاسی را نگران کرده که در این مذاکرات و بعد از آن، وضعیت حقوق بشر نادیده گرفته شود. شیرین عبادی، حقوقدان و یکی از ناظران پرونده حقوق بشر ایران در سالهای اخیر، با استقبال از گشایش اقتصادی ناشی از رفع احتمالی تحریم‌ها، به روز می‌گوید در ادامه راه، فعالان حقوق بشر نباید اجازه دهند معاملاتی با ایران صورت بگیرد که مغایر با حقوق بشر و منافع مردم باشد.
در همین ارتباط پیشتر محمد ملکی، از بنیانگذاران کارزار لگام ـ لغو گام به گام مجازات مرگ در ایران ـ به روز گفته بود: “اگر کشورهای مذاکره‌کننده با ایران به توافق برسند من فکر نمی‌کنم علاقه‌مند باشند که به مساله حقوق بشر بپردازند. در مذاکرات از تعداد سانتریفیوژها تا رفع تحریم‌ها مفصل سخن گفته شد اما کسی سراغی از حقوق بشر نگرفت.”
در مورد سرنوشت تحریم‌ها، وضعیت حقوق‌بشر بعد از این تفاهم و پیامدهای آن در جامعه ایران این‌بار با شیرین عبادی، رئیس کانون مدافعان حقوق بشر و تنها برنده ایرانی جایزه صلح نوبل مصاحبه کرده و از او در مورد نگرانی‌های حقوق بشری در حاشیه مذاکرات هسته‌ای پرسیده‌ایم. این مصاحبه در پی می آید.
شما سالهاست ناظر وضعیت حقوق‌بشر در ایران هستید. طی این سالها بخشی از اختلافات ایران با غرب، مساله حقوق‌بشر بوده و تحریم‌هایی هم از این بابت علیه جمهوری اسلامی وضع شد. فکر می‌کنید با رسیدن ایران و غرب به توافق، توجه جهانی به موضوع حقوق بشر به حاشیه خواهد رفت؟
لازم می‌دانم ابتدا چند مساله را متذکر شوم. اول اینکه این توافق، هر چند از جهت حقوقی چیزی نصیب ایران نشده، اما از نظر سیاسی بسیار امر مثبتی است، زیرا باعث می‌شود تحریم‌ها کمتر و به تبع آن فشار اقتصادی نیز بر مردم کمتر شود. از جهت سیاسی امضای توافقنامه کار درستی بود، اما آیا این موضوع تاثیری در وضعیت حقوق بشر خواهد گذاشت یا خیر؟ باید بگویم که این مساله بستگی دارد به میزان فعالیت ما مدافعان حقوق بشر. ما باید از تمامی امکاناتمان استفاده کنیم که موارد نقض حقوق بشر را به رای العین و مستند به جهان نشان دهیم و از این جهت بر افکار عمومی جامعه جهانی و غرب تاثیر بگذاریم. در کشورهای غربی سیاستمداران برای انتخاب‌شدن نیاز به رای مردم دارند. بنابراین آگاه‌سازی مردم غرب از آنچه که در ایران می‌گذرد،وظیفه ماست. به ویژه بر عهده آندسته از فعالان حقوق‌بشر که خارج از کشور هستند، آزادی بیان دارند و از محدودیت‌هایی که در داخل ایران وجود دارد در رنج نیستند. مساله دیگر اینکه دولت‌های غربی نباید ارزش‌هایی را که ادعا می‌کنند و به آن پایبند هستند، فدای منافع اقتصادی کنند و این ارزش‌ها پای میز مذاکرات اقتصادی با ایران یا سایر کشورها قربانی شوند.
ولی طرف آمریکایی می‌گوید مباحثی مانند حقوق‌بشر و توان موشکی موضوعاتی هستند که در مورد آن به توافق نرسیده‌اند و بعدا در توافقنامه نهایی ژوئن نهایی خواهد شد. و این یعنی احتمالا حقوق بشر هم در مذاکرات مطرح بوده یا مطرح خواهد شد. شما چقدر امیدوارید که این موضوع در مذاکرات با ایران به بحث گذاشته شود؟
تا کنون چند تحریم در مورد حقوق بشر وضع و اجرا شده است. از جمله تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا. در همین راستا فهرستی تحریمی از ناقضان حقوق بشر ایران منتشر و بر اساس آن مقرر شد ورود این افراد به کشورهای تحریم‌گذار ممنوع و دارایی‌های آنها نیز مصادره شود. در توافقنامه هیچ صحبتی از برداشته شدن این تحریم‌ها نیست. در این لیست افرادی مانند قاضی صلواتی، پیرعباسی، مقیسه و مرتضوی، دادستان سابق تهران وجود دارند. کشورهای تحریم‌گذار بایستی توجه داشته باشند که در ایران هر کدام از این افراد و مخصوصا کسانی که به وزارت اطلاعات وصل هستند، چندین نام، چندین شناسنامه و چندین گذرنامه دارند. بنابراین آقای مرتضوی می‌تواند با گذرنامه‌ای به نام دیگری که برایش صادر شده اموال فراوانی در کشورهای اروپایی داشته باشد. مساله مهم این است که اراده سیاسی برای اجرای تحریم علیه افرادی که مرتکب نقض حقوق‌بشر شده‌اند وجود داشته باشد. آمریکا و کشورهای غربی باید به مردم ایران نشان دهند که کار کردن با یک حکومت غیر دمکراتیک که مرتکب نقض حقوق بشر می‌شود برای افرادی که کارمند این رژیم هستند کم‌هزینه نیست.
فارغ از آنچه حاکمیت و دولت می‌خواهد به لحاظ سیاسی و مدنی پیامد این بیانیه یا تفاهم و به دنبال آن توافق نهایی برای جامعه ایران چه خواهد بود؟
طبیعتا در پی این توافق ـ-اگر اجرایی شود ـ- کمی از التهابات اقتصادی کاسته خواهد شد. در فراغت اندکی که برای مردم به دست می‌آید آنها امکان پرداختن به مسائل مهمتری از قبیل آزادی، سانسور، رفع تبعیض و سایر مسائل این چنینی را خواهند داشت. تا زمانی که ملتی گرسنه باشد و در غم نان، و رئیس خانواده برای تامین زندگی اعضا مجبور باشد در سه شیفت کار کند، طبیعتا صحبت از آزادی بیان و حقوق فرهنگی مساله زائدی خواهد بود. بنابراین امیدوارم گشایش اقتصادی حاصل شود تا مردم بتوانند به مسائل مهمتر بپردازند.
دراین میان فعالان حقوق بشر چه وظیفه‌ای به عهده دارند؟
فعالان حقوق بشر در ایران باید بیش از پیش کار کنند. مخصوصا در بخش گزارش‌دهی نقض حقوق بشر باید بیش از گذشته فعال شوند. باید رابطه خود را با مردم جامعه بیش از پیش نزدیک کنند. و با دقت معاملاتی را رصد کنند که دولت ایران با کشورهای دیگر انجام می‌دهد. اجازه ندهند معاملاتی سر بگیرد که با حقوق بشر مغایر است. یادآور می‌شوم که در ابتدای جنبش سبز تعدادی از خبرنگاران از جمله آقای عیسی سحرخیز اعلام کردند که به خاطر استفاده از موبایل نوکیا و رصد شدن از طریق این دستگاه مکان‌یابی و دستگیر شده اند. با پیگیری‌هایی که صورت گرفت مشخص شد شرکت نوکیا زیمنس ابزارهایی را به دولت ایران فروخته که از طریق آن امکان رد یابی و مکان‌یابی دارندگان این گوشی فراهم می‌شود. به دنبال اعتراض شدیدی که ما و مدافعان حقوق‌بشر انجام دادیم و بعد از ملاقاتی که هیات مدیره نوکیا با من داشتند، در بیانیه‌ای به صورت رسمی اعلام شد که چون دولت ایران از تکنولوژی سوء‌استفاده می‌کند قراردادشان را با دولت ایران تمدید نخواهند کرد. بنابراین وقتی می‌گویم نباید منافع اقتصادی بر حقوق بشر سایه بیافکند منظور اقداماتی از این دست است. اگر رفع تحریم عملی شود نباید اجازه بدهیم معاملاتی با دولت ایران صورت بگیرد که منافع مردم را به خطر بیاندازد.
