بلافاصله پس از اینکه خبر اظهارنظر حسن روحانی درباره منتقدان گفت‌وگوهای هسته‌ای در وبسایت‌ها منتشر شد، فضای مجازی تحت تاثیر قرار گرفت و موافقان و مخالفان به اظهارنظر پرداختند. از همان موقع حدس زدن اینکه روزنامه‌های سه‌شنبه 21 مرداد، به طور ویژه به این اظهارنظر و “جهنم” مورد استفاده رییس‌جمهوری خواهند پرداخت، سخت نبود. اما نکته جالب در واکنش رسانه‌ای به این گفتار و ادبیات این است که عموم رسانه‌های دو طیف، منتقد ادبیات و کلمات انتخاب شده بودند، هرچند که برخی با مفهوم آن موافقت داشتند.
بدتر از احمدی‌نژاد!
روزنامه وطن امروز، با مدیریت مهرداد بذرپاش از اصولگرایان نزدیک به محمود احمدی‌نژاد تاکنون چندین بار مدعی برخورد نامناسب با منتقدان از سوی دولت شده و نبود آزادی بیان در این حوزه را مورد انتقاد قرار داده است. یک بار توافق ژنو را “هولوکاست هسته‌ای” نامید و یک بار دیگر عکس فردی با چسب بر دهان را در صفحه یک منتشر کرد. یک انتقاد جدی دیگر حسن روحانی از منتقدان را هم با فونت خالی پوشش داد تا نشان بدهد که حرف توخالی و بی‌ارزش است. این بار اما وطن امروز، بدون تدبیر گرافیکی خاصی ترجیح داد کمی در جمله رییس‌جمهوری تغییر ایجاد کند و به جای “به جهنم” از قول او تیتر زد: “بروید به جهنم!” این روزنامه گزارشش را این گونه آغاز کرد که “همین چند وقت پیش بود که گفت نمی‌توان با زور و شلاق مردم را به بهشت برد. حالا حسن روحانی در یک سخنرانی، منتقدان خود را به جهنم دعوت کرده است!”
حسین قدیانی در سرمقاله وطن‌امروز ادبیات روحانی را با احمدی‌نژاد مقایسه کرد و حتی بدتر از آن دانست. او همچنین نوشت: “انصاف باید داد که هم از ادب حکمرانی به دور است، هم از آداب دولت‌نشینی. لیکن بعضی‌ها خیلی اگر تبحر دارند در طعنه‌پرانی، خوب است از این نبوغ خود استفاده بجا کنند، دمی هم جواب طرف آمریکایی مذاکرات هسته‌ای را بدهند که روز و شب می‌گوید؛ «قرار است غنی‌سازی در نطنز محدود بماند». پلنگ تیزدندان وحشی را جواب نمی‌دهند، بلکه «مؤدب و باهوش» خطاب می‌کنند، به محافظان حریم منافع ملی که می‌رسد، می‌گویند به جهنم!”
سرمقاله نویس این روزنامه تندرو تاکید کرد که “ما اصولگرا هستیم با افتخار. و «مقاومت بر منافع ملی» از مهم‌ترین اصول ما است. فلذا دولت محترم در راستای نفع ملت سخن بگوید که ما، نه به بهشت اعتدال منحرف می‌شویم، نه به جهنم اعتدال رهنمون.”
روزنامه کیهان هم تیتر یکی طولانی و درشت تدارک دید: “روحانی با دعوت منتقدان به جهنم از گفتمان اعتدال رونمایی کرد!” شروع گزارش کیهان هم کاملا مشابه وطن امروز بودو از شلاق و بهشت و جهنم سخن گفته بود.
در “یادداشت روز” کیهان هم که بدون نام نویسنده چاپ شد، از ورود ادبیاتی جدید توسط رییس‌جمهوری و برخی نزدیکان او سخن رفته که “بعضا تند و نابه‌جا به نظر می‌آید.” نویسنده کیهان همچنین نوشت: “آقای روحانی را باید فهمید. هم از آن جهت که بار سنگینی بر دوش دولت اوست و نیاز به یاری دارد؛ و هم از آن رو که برخی محاسبات استراتژیک وی در نسبت با گرگ‌های جهان درست از آب درنیامده است. در عین حال این درک و دریافت نیز باید در دولت پدید آید که شأن دولت پاسخگویی یا عذرآوری و اصلاح روند طی شده است نه خطابه‌های تبلیغاتی اهانت‌آمیز یا رجزخوانی‌های پیش انتخاباتی. البته اگر متلک و طعنه و اهانت به منتقدان می‌توانست موجب عمل به مثقالی از تعهدات دولتمردان شود، شاید این روش توجیه‌پذیربود اما اگر همین روش دولت را از وزانت و متانت بیاندازد و فقر استدلال را پیش بکشد، زیانبار است.”
در این یادداشت القا شده بود که دولت با خوش‌خیالی نسبت به آمریکا فریب خورده و حالا با لجاجت، نمی‌خواهد اشتباهش را بپذیرد.
روزنامه جوان، متعلق به سپاه پاسداران هم تیتر یک خود را این گونه انتخاب کرد: “روحانی: عده‌ای از مذاکرات می‌لرزند، به جهنم که می‌لرزند”.
از سوی دیگر روزنامه‌های اصولگرایی مثل جمهوری اسلامی و رسالت با اینکه سخنان حسن روحانی را در حد تیتر یک دانسته بودند، اما بخش‌های دیگری از سخنان او را مورد توجه قرار دادند. روزنامه قدس هم از کنار این “جهنم” جنجالی گذشت و آن را پوشش نداد.
این روحانی، آن روحانی نبود
سخنان روحانی در میان روزنامه‌های منتسب به اصلاح‌طلبان و حامی دولت هم بازتاب گسترده‌ای داشت. روزنامه شرق از سخنان روحانی به “انتقاد تند” تعبیر کرد و در سرمقاله آن را “سخنان استثنایی” نامید. سردبیر روزنامه شرق با انتقادی ملایم از انتخاب واژگان در بخشی از سخنان روحانی نوشت: “واقع‌بینانه باید پذیرفت؛ هجمه بی‌محابا و مانع‌تراشی‌های تندروهای منتقد دولت، می‌تواند فشار طاقت‌فرسایی به هر فعال سیاسی وارد کند و آرامش و تمرکز را از آنان سلب کند؛ اما منادی «اعتدال»- سوای دو استثنای کم‌سواد‌خواندن منتقدان و بخشی از سخنان دیروز- نشان داده که ظرفیت لازم برای موضع‌گیری محکم و منطقی در قبال منتقدان را دارد.”
او معتقد بود که “این احساس به وجود آمده که روحانی هم مسوولیت راهبری کابینه و هم دفاع از سیاست‌های دولت را یک تنه، بر دوش می‌کشد. پاسخگویی، وظیفه هر رییس‌جمهوری است اما بخشی از روشنگری‌ها و پاسخ به منتقدان و به‌ویژه تندروها را باید دولتمردان بر دوش کشند.”
موضع روزنامه اعتماد اما انتقاد صریح‌تری بود، هرچند در گزارش این روزنامه سخنان رییس‌جمهوری اسلامی، “متفاوت، صریح و بی‌پرده” توصیف شده و آن را ادبیاتی برای پاسخگویی به منتقدانی دانسته که روحانی و دولتمردانش را “ترسو” و “لرزان” در مقابل ۱+۵ خوانده بودند: “او هم آنان را بزدلان سیاسی خواند که تنها شعار می‌دهند، آن هم در روزهایی که به جای شعار به شعور نیاز است.”
اما سردبیر اعتماد در یادداشتی با عنوان “آقای روحانی ما را به یاد احمدی‌نژاد نیندازید” نوشت: “در سال‌های دولت محمود احمدی‌نژاد یکی از انتقادهای همیشگی ما به رییس دولت این بود که چرا رییس‌جمهور از ادبیات فاخر و محترمانه استفاده نمی‌کند و هنوز آن جملات در یاد ما هست! «آنقدر قطعنامه دهید تا قطعنامه‌دان‌تان پر شود»، «آن ممه را لولو برد»، «گردن کلفت‌تر از تو هم نتوانست غلطی بکند» یا «آب را جایی که می‌سوزد بریز». آیا این جملات با سخنان دیروز شما تفاوتی دارد؟هنوز یادمان نرفته که روزی که در کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری وارد شدید، یکی از دغدغه‌های شخص شما آن بود که «دولت ادبیات درستی برای سخن گفتن با مردم به کار می‌برد»، حال به کار بردن این ادبیات از جنابعالی حداقل برای نگارنده جای تردید و شگفتی دارد!”
جواد دلیری همچنین خطاب به روحانی نوشت: “روزی که بر مسند ریاست‌جمهوری نشستید، آنچه هواداران‌تان و رای‌دهندگان به شما و مطمئنا تمامی آحاد ملت ایران را خشنود کرد، ادبیات فاخر شما بود، هنوز یادمان نرفته در مناظره‌های تلویزیونی و مراسم تنفیذ و تحلیف و رای اعتماد چگونه سخن راندید. آن روزها، در همین روزنامه نوشتیم که سخنان شما آرامش را به کشور بازگرداند، اما امروز در آستانه یک سالگی دولت اعتدال، سخنان دیروز شما پیرو مشی اعتدال نبود و صادقانه بگوییم«این روحانی»، «آن روحانی» نبود.”
روزنامه شهروند هم از تیتر “پاسخ قاطع” استفاده کرده بود و روزنامه دولتی ایران هم از “هشدار شدید روحانی به جبهه مخالفان تعامل هسته‌ای” خبر داد.
“ادب مرد به ز دولت است”
در فضای مجازی همچنان بحث بر سر درست یا نادرست بودن ادبیات انتخاب شده توسط حسن روحانی ادامه دارد. عده‌ای با یادآوری شعار هواداران میرحسین موسوی “ادب مرد به ز دولت است” -که طعنه به محمود احمدی‌نژاد بود- روحانی را سرزنش کرده و ادبیات و رویه او را مشابه احمدی‌نژاد دانسته‌اند. در مقابل اما برخی می‌گویند که تنها این گونه می‌شود از پس مخالفان دولت برآمد و شدت عمل و شدت گفتار لازم است. مثل همیشه تحلیل‌های کاربران ایرانی در فضای مجازی پرشمار است و بحث‌ها داغ.
