بر اساس گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های داخلی، وزیر نفت هند به زودی سفری به ایران خواهد کرد. پس از توافق نهایی جمهوری اسلامی و غرب بر سر پرونده هسته ای و قوی شدن احتمال رفع تحریم‌های اقتصادی ایران، برخی از شرکای تجاری ایران در دوران تحریم نگران از دست دادن جایگاه پیشین خود هستند و به نظر می‌رسد که هند نیز از جمله این کشورها است.
خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، درگزارشی با اشاره به سفر هفته آینده وزیر نفت هند “برای بررسی فرصت‌های موجود در بخش نفت و گاز” نوشت: “وزیر نفت هند امیدوار است بتواند ایران را متقاعد کند که امتیاز توسعه میدان گازی فرزاد ب را به هندی‌ها واگذار کند. این میدان، یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی ایران است که توسط هندی‌ها اکتشاف شده است. با این حال، این کشور قبلا به علت تحریم‌ها از سرمایه‌گذاری نزدیک ۷ میلیارد دلاری در این پروژه کناره‌گیری کرده بود. همچنین هند تمایل دارد تا پروژه خط لوله صلح را دوباره احیا کند و حتی براساس آخرین مذاکراتی که با شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران کرده‌اند حاضرند تا در توسعه بندر چابهار مشارکت داشته باشند.” در این گزارش تاکید شده که هند قبلا به “بهانه تحریم‌ها” تعهداتش را انجام نداده و اکنون نگران واگذاری “این پروژه‌های پرسود” به “چین یا کشورهای اروپایی” است.
اوایل این هفته نیز خبرگزاری ایسنا به نقل از رسانه‌های هندی با اشاره به سفر یک هیات این کشور به ایران برای مذاکره درباره مسائل نفتی از تعیین تکلیف پرداخت بدهی هند به ایران تا ۱۰ روز دیگر و اقساطی بودن نحوه پرداخت خبر داده بود. ایسنا نوشته بود: “میزان واردات نفت هند از ایران در سال‌های ۲۰۰۹ رقم ۲/۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ معادل ۵/۱۸ میلیون تن، در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۱/۱۸ میلیون تن و در سال ۲۰۱۲ معادل ۱۴/۱۳ میلیون تن بود. دهلی برخی از صورتحساب‌های خرید خود از ایران را به وسیله صادرات کالاهای خود به ایران از جمله برنج باسماتی تسویه کرد. دو کشور همچنین مکانیزم پرداختی را بر پایه روپیه از آوریل ۲۰۱۲ برای دورزدن تحریم‌های آمریکا و اروپا راه‌اندازی کردند.”
با اینهمه بدهی نفتی هنگفت هند به ایران با وارد کردن برنج باسماتی تسویه نشد و بخش بزرگی از پول‌ها در هند بلوکه شد. چند روز پیش وزیر خزانه داری امریکا که برای دفاع از توافق با ایران در کنگره امریکا حاضر شده بود، درباره اموال بلوکه شده ایران گفته بود: “ایران تنها به ۵۶ میلیارد دلار یعنی نیمی از دارایی‌های بلوکه شده خود دست خواهد یافت.” او تاکید کرده بود: “همه پول‌های بلوکه شده ایران در آمریکا و کشورهای اروپایی نیست و قسمتی از آن در اختیار چین و هند است.”
گفته می‌شود حداقل شش و نیم میلیارد دلار از اموال بلوکه شده ایران در هند است. سفیر ایران در هند بعد از توافق هسته‌ای گفته بود که قرار است ظرف هفته‌های آتی هیات ایرانی برای مذاکره درباره تسویه بدهی ۵/۶ میلیاردی به ایران به دهلی سفر کند. اما در همان زمان یک مقام هندی معتقد بود که تسویه این بدهی چندین ماه بطول خواهد انجامید. او گفته بود: “توافق هسته‌ای نهایی بین ایران و شش قدرت جهانی چند ماه طول می‌کشد تا اجرایی شود. تا آن زمان هند به دنبال ایجاد مکانیزمی برای پرداخت بدهی خود به ایران خواهد بود. ما منتظر پاسخ تهران هستیم.”
با اینهمه به نظر می‌رسد که بدهی هند به ایران بیش از این مقدار باشد. چند روز پیش بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در یک گفت و گوی تلویزیونی اموال بلوکه شده ایرانی را به چند دسته تقسیم کرد و گفتد: “پول های بلوکه شده چند دسته هستند. بخشی از این حساب‌ها مربوط به بانک مرکزی است که از فروش نفت حاصل شده است و در ژاپن و کره جنوبی و مقداری در هند از این حساب‌ها داریم. بخش دیگری از این حساب‌ها به حساب‌های بانک مرکزی واریز نشده است. مانند حساب شش میلیارد دلار در حساب‌های یورویی در هند است و با رفع تحریم به خزانه واریز می‌شود.”
اما وزیر نفت در اردیبهشت ماه گذشته رقم دیگری از بدهی های هند به ایران را مطرح کرده بود. در آن زمان زنگنه بدهی نفتی هندی‌ها به ایران را شامل دو بخش روپیه و یورو دانسته و بدون اشاره به مبلغ بدهی روپیه‌ای هندی‌ها، گفته بود: “مجموع بدهی یورویی نفت هند به ایران هفت میلیارد یورو است که آماده‌ایم پس از لغو تحریم‌ها این بدهی را دریافت کنیم.”
با اینحساب بر اساس آمار اردیبهشت‌ماه وزیر نفت، حتی اگر تنها بدهی یورویی هندی‌ها به ایران در نظر گرفته شود، بیش از شش میلیارد دلاری است امروز گفته می‌شود. از سوی دیگر خبرگزاری دولتی ایرنا، اوایل فروردین‌ماه امسال از قول وزیر تجارت هند، بدهی هند به ایران را ۸/۸ میلیارد دلار تخمین زده بود. ایرنا از قول خبرگزاری رویترز نوشته بود: “نیرمالا سیثارامان وزیر تجارت هند روز جمعه در پارلمان هند گفت این کشور ۸/۸ میلیارد دلار بدهی نفتی به ایران دارد.”
با توجه به اینکه در این مدت فروش نفت ایران به هند ادامه داشته، چنانچه فرض شود با توجه به شرایط تحریم، معاملاتی هم میان دو کشور صورت گرفته باشد، بعید است که بدهی هند به ایران در طول چهار ماه به ۶ میلیارددلار کاهش یافته باشد.
اواخر سال ۱۳۹۰ تخمین بدهی نفتی هند به ایران در حدود یازده میلیارد دلار بود. در آن زمان تصمیم گرفته شد که برای بازپرداخت این بدهی “صادرات گندم و چای” به ایران افزایش یابد. قبل از آن هم واردات برنج باسماتی از هند گسترش یافته بود. ماجرای واردات برنج آلوده از هند که مدتها به خبری جنجال‌برانگیز در رسانه های ایران تبدیل شد، در همان دوره اتفاق افتاد.
