انتخابات در ایران مجالی است برای طرح موضوعات و انتقاداتی که در دیگر مقاطع زمانی، چندان نمی‌توان به آنها پرداخت. انتخابات ریاست جمهوری دهم نیز مجالی برای طرح پاره‌ای مواضع غیرمنتظره و پرداختن به موضوعاتی نه چندان معمولی شده است. شیخ مهدی کروبی که درفضای انتخاباتی، تاکنون مواضع شفاف و چه بسا تندی اتخاذ کرده، با نقد موضوع “حکم حکومتی” گامی فراتر گذاشته است.
مستقل از علل و دلایل پرداختن دبیرکل حزب اعتمادملی به مسئله‌ی مهمی چون “حکم حکومتی”؛ ورود شفاف و منتقدانه‌ی کروبی به این عرصه، بسیار مهم است. او در دیدار اخیرش با دانشجویان در زنجان، تصریح کرده است که کشور را نمی‌توان با حکم حکومتی اداره کرد. وی همچنین گفته است: “در صورت احراز سمت ریاست جمهوری، از حکم حکومتی استفاده نخواهم کرد مگر آنکه به نفع ملت باشد.“
تا اینجای بحث‌های انتخابات، کروبی رادیکال‌ترین مواضع را در میان نامزدهای مطرح، عنوان کرده است. از نامه‌ی صریح و نقد تند او به فیروزآبادی تا اعتراض‌اش به جنتی، و… و تا این موضع اخیر، کروبی به‌قدر لازم، کوشیده است ”متفاوت” باشد. آشکار است که او برای جلب هرچه بیشتر آرای جمعیت خاموش و به‌وپژه کسانی که با انصراف خاتمی، دچار تردید هستند، گریزی جز روآوردن به صراحت و شفافیت هرچه بیشتر ندارد. تجربه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری نهم و پیشی گرفتن وی از دکتر معین، نامزد اصلاح‌طلبان پیش‌رو، به‌قدر لازم برای کروبی واجد انگیزه است. از این منظر، وی و حامیانش به طرح این پرسش رو می‌آورند که: “چه کسی گفته است میرحسین آرایی بیشتری از کروبی خواهد داشت؟”
یاران کروبی در ستادش، گفتمان او را “حقوق بشری‌تر” و پیش‌روتر می‌سازند؛ کسانی که حضور آنان در ستاد خاتمی، می‌توانست موجب حملات گسترده‌ای از اردوگاه تمامیت‌خواهان شود. اینان (چهره‌هایی چون عباس عبدی و عمادالدین باقی) و خود کروبی قطعا” هیچ دغدغه‌ای از ردصلاحیت دبیرکل اعتمادملی در انتخابات خردادماه ندارند. حضور وی موجب افزایش میزان مشارکت مردم در انتخابات و برگزاری هرچه پرشورتر رقابت آتی خواهد شد؛ امری که پیوسته مورد توجه و تاکید سیاست‌گزاران و مجریان و ناظران انتخابات در ایران و نیز مقام‌های ارشد نظام بوده است. این‌گونه، کروبی می‌تواند بدون نگرانی جدی، تندترین مواضع را بیان کند و شفاف و بی‌پروا به عرصه‌های چه بسا خطرخیز، گام نهد.
”حکم حکومتی” یکی از این عرصه‌هاست. بحث مزبور، ازجمله موضوعاتی است که با نقد اپوزیسیون همراه شده است، اما اصلاح‌طلبان و شبه‌اپوزیسیون کمتر به اعلام موضع صریح و شفاف در مورد آن، اقدام کرده‌اند. انصاف آنکه دکتر معین و حامیانش در دوره‌ی پیشین، موضعی مشابه و صریح را اتخاذ و بیان کردند. اینک و در این دوره، این کروبی است که ضمن تلاش برای اصلاح نوع نگاه رای‌دهندگان مردد و خاموش به نحوه‌ی مواجهه‌ی وی با حکم حکومتی در دوران ریاست‌اش بر مجلس ششم (طرح اصلاح قانون مطبوعات)، به بازخوانی آن ماجرا و بیان قرائت و گزارش خود می‌پردازد: “در ابتدای جریان تصویب قانون مطبوعات، مذاکراتی صورت گرفت و رهبر انقلاب پیامی صمیمانه خطاب به من و آقای نبوی فرستادند و خواستار تغییر در تصویب این قانون شدند. در آن زمان هنوز کمیسیون‌های مجلس نیز شکل نگرفته بودند اما متاسفانه در مجلس عده‌ای به‌جای تعامل در پی تقابل برآمدند که نتیجه هم آن شد که دیدیم.“
روزنامه‌ی اعتمادملی، ارگان حزب، سخنان مهم کروبی را درباره‌ی حکم حکومتی، تیتر می‌کند: “کشور را نمی‌توان با حکم حکومتی اداره کرد.” جالب آن که کروبی با اشاره به مواردی چون ماجرای کاندیداتوری دکتر معین در انتخابات84 و ممانعت از استیضاح حاجی، تصریح می‌کند: “در صورت احراز سمت ریاست جمهوری، از حکم حکومتی استفاده نخواهم کرد مگر آنکه به نفع ملت باشد.” روی دیگر این سخن، واجد این مضمون است که -به عقیده‌ی کروبی و از منظر وی- حکم حکومتی الزاما” و همیشه، به نفع ملت نیست. این سخن، مغایرتی با روح و تصریحات قانون اساسی ندارد، اما آشکار است که سخنی و نقدی معمولی نیست. این سخنان و بحث‌ها در ارگان اعتمادملی تیتر و منتشر می‌شود. ظاهرا” کسی نیز باکی از توقیف احتمالی روزنامه ندارد. چنان که ذکر شد، بسیار بعید به‌نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین عناصر ایجاد شور و افزایش مشارکت مردم در انتخابات، از عرصه‌ی رقابت حذف شود، یا با تنگناهایی چون توقیف تریبون‌اش مواجه گردد.
این تحلیل محتمل سیاست‌گزاران کلان انتخابات از ضرورت حضور کروبی و لوازم و پیامدهای نامزدی او، علاوه شده است به تحلیل احتمالی ایشان از میزان آرای دبیرکل حزب اعتمادملی. به بیان دیگر، کروبی از آن رو که -در ارزیابی سیاست‌گزاران- تهدید و خطری جدی برای محافظه‌کاران و اقتدارگرایان نیست، می‌تواند -و این فضا را دراختیار دارد- که بازتر و شفاف‌تر سخن بگوید و تبلیغ کند. اجازه و امکانی که قطعا” در مورد خاتمی، منتفی و دور از ذهن بود.
مستقل از نتیجه‌ی نهایی انتخابات، طرح بحث‌هایی نظیر آنچه که کروبی این روزها مطرح و تبلیغ می‌کند، واجد تاثیرات اجتماعی است؛ مطالباتی که نامزد پیروز در انتخابات آتی با خواسته‌ها و شعارهایی نظیر آن، مورد داوری و ارزیابی قرار خواهد گرفت؛ چه رییس‌جمهور منتخب از اردوگاه اصلاح‌طلبان باشد یا از طیف محافظه‌کاران و اقتدارگرایان.
عرض و طول و ارتفاع مقوله‌ی به‌نام انتخابات در ایران به‌قدر لازم برای همه‌ی ناظران مطلع و کنشگران آگاه، مشخص است. در این “حجم” معین، طرح سخنانی نظیر آنچه کروبی در مورد حکم حکومتی به آن پرداخته است، به‌قدر لازم، قابل توجه است و دریچه‌های جدیدی بر این فضا، می‌گشاید.