به دستور نخست وزیر ترکیه
یک تلویزیون فارسی جدید در راه
شهرام رفیع زاده
واحد مرکزی خبر وابسته به صدا و سیما روز گذشته از آنکارا گزارش داد که ترکیه در صدد راه اندازی کانال تلویزیونی جدیدی به زبان های فارسی، عربی و کردی است.
روزنامه بوگون در شماره روز چهارشنبه خود با اشاره به دستور رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه برای راه اندازی این کانال تلویزیونی نوشته: “هدف از تاسیس این تلویزیونی تقویت روابط اقتصادی و فرهنگی با کشورهای همسایه و منطقه است”. در خبر انتشار یافته تاکید شده که موزیک، برنامه های ورزشی و فرهنگی و خبر بخش عمده کانال تازه تلویزیون ترکیه را تشکیل خواهند داد.
به نوشته این روزنامه تلویزیون فارسی یکی از بخش های تلویزیون دولتی ترکیه تی آر تی خواهد بود. فعالیت تلویزیون های خصوصی در ترکیه و در همسایگی ایران آزاد است و گفته می شود که بیش از 110 شبلکه تلویزیونی خصوصی در این کشور فعالیت می کنند.
همزمان نشریه یالثارات وابسته به انصار حزب الله در تهران در شماره اخیر خود خبر داد که اسرائیل نیز قصد دارد از “یک شبکه 24 ساعته آذری- فارسی برای مقابله با جمهوری اسلامی استفاده کند”. این هفته نامه توضیح نداده که آیا منظورش همان تلویزیونی فارسی است که دستور تاسیس آن از سوی رجب طیب اردوغان رهبر حزب اسلامگرای عدالت و توسعه صادر شده یا نه.
این اخبار در حالی منتشر می شود که دو سال پیش پس از اعتراضات گسترده ای که در مناطق آذری نشین ایران رخ داد، دولت ایران پس از مذاکراتی با مقامات ترکیه، آن ها را واداشت تا پخش برنامه های شبکه تلویزیونی “گوناز تی وی” را از شبکه ماهواره ای ترک ست متوقف کنند. گوناز تی وی شبکه ای است که از شیکاگو برای آذری زبان های ایران برنامه پخش می کند، اما مقام های جمهوری اسلامی از آن به عنوان یکی از عوامل تحریک مردم در اعتراضات خرداد سال 85 در مناطق آذری نشین ایران یاد می کنند.
تلویزیون خصوصی
راه اندازی تلویزیون خصوصی در ایران طی سه دهه گذشته با مخالفت مقامات ارشد جمهوری اسلامی مواجه بوده است.
اگر چه پس از دوم خرداد و پیروزی محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری دوم خرداد 76، با صدور مجوز برای مطبوعات مستقل و نیمه مستقل، جریانی از روزنامه‌های غیر دولتی در ایران به راه افتاد، اما اندکی بعد مخالفان اصلاحات با راه اندازی توفانی از توقیف ها و بازداشت ها به مقابله با چنین جریانی برخاستند.
راه‌اندازی تلویزیون خصوصی و مستقل از حکومت اما در همه این سال ها دور از دسترس اصلاح طلبان باقی ماند. آنها چند بار و در مقاطع مختلف لزوم راه‌اندازی تلویزیون خصوصی را در این سال‌ها در دستور کار خود قرار دادند، اما هیچ گاه با اقبالی از جانب ارکان محافظه کار نظام مواجه نشدند.
نخستین تجربه آن ها در این ارتباط، بعد از وقایع کوی دانشگاه تهران و 18 تیر 78 به صورت راه‌اندازی شبکه تلیویزیونی مداربسته ای صورت گرفت که در کوی دانشگاه برای دانشجویان برنامه پخش می‌کرد. عمر این شبکه مداربسته اما بسیار کوتاه بود و با اعتراض رسمی صدا و سیما که در آن هنگام علی لاریجانی رییس آن همزمان نماینده رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی نیز بود، به پایان رسید.
پس از آن تا پایان دوره اصلاحات امکان راه اندازی تلویزیونی مستقل برای اصلاح طلبان فراهم نشد، اما در واپسین ماه های دوره هشت ساله ریاست جموری خاتمی اخباری در مورد راه اندازی یک شبکه تلویزیونی نزدیک به اصلاح طلبان انتشار یافت. پس از آن مهدی کروبی نامزد معترض انتخابات ریاست جمهوری سال 84 رسما مسئولیت تاسیس چنین تلویزیونی را بر عهده گرفت و بهروز افخمی نیز مدیر یت شبکه تلویزیونی “صبا” را که قرار بود از دوبی برای ایرانیان برنامه پخش کند بر عهده گرفت.
این تلویزیون نیز که قرار بود از شب یلدای سال 84 پخش برنامه های خود را آغاز کند، با مخالفت علی لاریجانی مواجه شد. مهدی کروبی در جریان گشایش فتر مرکزی حزب اعتماد ملی در تهران گفت: “مسئولان جمهوری اسلامی فعالیت تلویزیون صبا را مشروط به دریافت مجوز از وزارت ارشاد کرده اند”. وی در عین حال خبر داد که جلوگیری از فعالیت تلویزیون صبا براساس نامه علی لاریجانی در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی به شورای نگهبان صورت گرفته است؛ نامه ای که در آن لاریجانی خواستار تفسیر اصل 175 قانون اساسی شده بود.
به گفته کروبی، سؤالات لاریجانی در نامه به شورای نگهبان “بسیار هوشمندانه و جوابهای شورای نگهبان هم عین همان سؤالها بوده است” و مهمترین نکته این که “در جواب شورای نگهبان به یکی از سؤال های نامه آمده که به هیچ وجه نمی توان هیچ نوع شبکه کابلی، فیبری، نوری و… غیردولتی در داخل و خارج کشور تأسیس کرد”.
مدتی بعد از این ماجرا حزب الله ایران نیز اعلام کرد که قصد راه اندازی تلویزیون را دارد، اما ظاهرا این گروه نیز نتوانست اجازه راه اندازی تلویزیون ماهواره ای را کسب کند.
تلویزیون های فارسی در خارج
مخالفت مقام های جمهوری اسلامی با راه اندازی هر گونه تلویزیونی که خارج از نظارت حکومت باشد، مانع از آن نشده که ده ها شبکه تلویزیونی فارسی در خارج از کشور فعالیت کنند.
تعداد این شبکه ها هر سال بیشتر شده و از 10 شبکه در سال 83 به نزدیک 30 شبکه در حال حاضر رسیده است.
در سال های اخیر تعدادی از کشورها نیز بودجه هایی را برای راه اندازی تلویزیون هایی فارسی زبان اختصاص داده اند.
اولین کشور در این زمینه امریکاست که از سال 2003 پخش برنامه ماهواره ای فارسی را با نام تلویزیون صدای امریکا آغاز کرده. کنت تاملینسون، رئیس هیات مدیره پخش رادیو تلویزیونی آمریکا که بر “وی او ای” نظارت دارد در سال 2003 به روزنامه واشینگتن پست گفت که هدف از راه اندازی این تلویزیون “آن است که مردم ایران از گزینه ای غیر از برنامه های خبری کنترل شده توسط دولت ایران برخوردار شوند”.
این شبکه تلویزیونی در 4 سال گذشته پس از تصویب بودجه “75 میلیون دلاری” معروف وزارت خارجه امریکا در ارتباط با ایران، گسترش بیشتری یافته و روزانه چندین ساعت برنامه به فارسی پخش می کند.
دومین مورد از این گونه تلویزیون ها پس از آن مطرح شد که پارلمان هلند به پیشنهاد فرح کریمی نماینده حزب سبز هلند و فان بالن از حزب لیبرال طرحی را از تصویب پارلمان هلند گذراند که براساس آن، این کشور بودجه ای را برای راه اندازی یک شبکه تلویزیونی فارسی اختصاص می داد؛ تلویزیونی که قرار بود با همکاری روزنامه نگاران ایرانی که اخیرا ایران را ترک کرده بودند راه اندازی شود. راه اندازی این تلویزیون اما پس از مقاومت حکومت ایران سرانجام متوقف شد.
سومین تلویزیون فارسی که خبر تاسیس قریب الوقوع آن طی یک سال و نیم گذشته مورد توجه قرار گرفته تلویزیون شبکه جهانی بی بی سی است.
در این ارتباط، نایچل چپمن مدیر سرویس جهانی بی بی سی در مهر 85 اعلام کرده: “در درجه اول به این علت که تقاضا برای این تلویزیون وجود دارد، ما بررسی های گسترده ای در این باره در ایران انجام داده ایم و می دانیم که شمار قابل توجهی از مردم ایران دارای دیش یا آنتن ماهواره اند و به اخبار و مسائل سیاسی روز علاقمندند، می خواهند سرویس جهانی بی بی سی چنین امکاناتی عرضه کند”.
وی با اشاره به سابقه 65 ساله بی بی سی در پخش برنامه رادیویی فارسی گفته: “شمار شنوندگان این برنامه قابل توجه است و تقاضا برای رسانه ای جدید وجود دارد ولی واقعیت این است که اگر قرار باشد این رسانه تأثیر زیاد داشته باشد لازم است تلویزیون نیز در کنار آن قرار داشته باشد، به همین جهت است که امروز تصمیم گرفتیم قصد به راه انداختن تلویزیون فارسی را اعلام کنیم”.
بی بی سی اعلام کرده که این تلویزیون از اوایل سال 2008 کار خود را آغاز خواهد کرد.
خبر آغاز به کار یک شبکه تلویزیون فارسی از سوی ترکیه، در شرایطی اعلا می شود که واکنش مقامات جمهوری اسلامی به این تصمم، غیر قابل پیش بینی نیست. این مقامات در موارد مختلف کوشیده اند تا از ابزارهای خود برای فشار بر کشورهای همسایه برای عدم همکاری با پروژه های تلویزیونی فارسی استفاده کنند و به نظر می رسد که دولت های همسایه نیز تا حد ممکن مطابق نظر دولت جمهوری اسلامی را در این زمینه تامین کرده اند. در نتیجه، ناظران معتقدند شبکه جدید یا باید در چارچوب خط قرمزهای تهران حرکت کند و یا با مخالفت جدی مسوولان ایرانی رو به رو خواهد شد.
این در حالی است که صدا و سیمای رسمی جمهوری اسلامی، خود رادیو ها و تلویزیون های تعددی را به زبان کشورهای همسایه راه اندازی کرده است.