امیل لاهود، رییس جمهور سابق لبنان، هیچ گاه عقیده خود را مبنی بر اینکه رییس جمهور سوریه بقای خود را حفظ خواهد کرد مخفی نساخت. او معتقد بود که رییس جمهور سوریه جایگاه خود را نگاه می دارد و درنهایت این غرب است که مجدداً با او به بهانه مبارزه علیه تروریسم ارتباط برقرار خواهد کرد. زمانی که از او پرسیده شد چه زمانی این تحول در سیاست کشورهای غربی روی خواهد داد، این جمله غیرقابل درک را بیان کرد: “زمانی که بریتانیایی ها به شکلی آشکار از تهدید تکفیری ها در کشورشان سخن بگویند زمانی است که تحولات درحال آغاز شدن است.”
امروز این تحولات آغاز شده. نخست وزیر بریتانیا، دیوید کامرون، آشکار اعلام کرده که اقدامات جهادگرایان دولت اسلامی تهدیدی برای لندن است. آیا این بدین معنی است که غرب به واقع رفتار خود را در قبال حکومت سوریه تغییر داده؟ نظرات و تحلیل های بسیاری دراین مورد مطرح شده. برخی تحلیلگران براین عقیده اند که حملات اخیر حکومت سوریه علیه پیکارجویان دولت اسلامی در منطقه رقه که بسیار هدفمندتر و کارآمدتر از حد معمول بود، ثمره همکاری میان دستگاه های اطلاعاتی آمریکا و سوریه بوده است. برخی دیگر از سفر یک شخصیت مهم فرانسوی به دمشق در ماه سپتامبر خبر می دهند که درواقع نشان از برقراری مجدد روابط به شکلی غیررسمی است. ولی جدا از رویکرد تغییر یافته در نزد رسانه های غربی درخصوص وضعیت سوریه، هنوز با قاطعیت نمی توان گفت که تحولات دراین زمینه آغاز شده و رسمیت یافته. بی شک تلاش هایی برای گشایش وجود داشته؛ به مانند دیدار بثینه شعبان، سیاستمدار سوری، و جفری فلتمن، دیپلمات ارشد آمریکایی، در اسلو. به علاوه، رسانه های غربی هر روز کمتر از روز قبل نسبت به ارتش آزاد سوریه سخن می گویند و بیشتر گزارشات شان درخصوص دولت اسلامی و اقدامات خشونت بارش است. ولی فعلاً مسایل در صحنه رسمی فراتر از این نمی رود.
با این حال، یک منبع دیپلماتیک عرب معتقد است که یک سازش بزرگ درحال شکل گیری در منطقه و در سطح بین المللی است. اتحاد ناگهانی ملک عبدالله با مبارزه علیه تروریسم که از این پس قصد کرده یکی از پایه های آن باشد، گواه این مسأله است. اظهارات اخیرا مفتی عربستان که دولت اسلامی و القاعده را دشمنان اسلام نامیده، در همین راستا می گنجد. به علاوه، این رفتار جدید سعودی در زمانی روی داده که حکومت ایران نخست وزیر عراق، نوری المالکی را رها کرده و این درحالی است که موضع گیری کنونی ایران از مدت ها پیش مدنظر عربستان بود. ازسوی دیگر، سعودی ها خود درحال بسط یک فضای مثبت در رابطه با گفتمان احتمالی میان پادشاهی وهابی و جمهوری اسلامی هستند تا علیه جهادگرایان به مبارزه بپردازند.
با این حال، در جناح ایران، پنهان کاری به اوج خود رسیده. منابع نزدیک به حاکمیت جمهوری اسلامی خاطرنشان می سازند که اگر ایران مالکی را رها کرده، دلیل آن این بوده که وی به یک مشکل تبدیل شده بود و هیچ “برگ برنده”ای دراختیار نداشت. او در نزد جامعه تشیع، به ویژه ازسوی آیت الله سیستانی و مقتدا صدر، رهبر جیش المهدی، مورد انتقاد قرار گرفته بود. به علاوه، هیأت اعزام شده حزب الله به محل که عازم عراق شده بود تا شرایط را پس از قدرت نمایی دولت اسلامی در موصل مورد ارزیابی قرار دهد، به این نتیجه دست یافت که عراقی ها به نیرو و تسلیحات نیاز ندارند. آنها فقط به کمی انگیزه و هدف نیاز دارند که بخاطرش بجنگند، زیرا هیچ کس انگیزه ای برای مبارزه بخاطر مالکی را نداشت. درواقع او موفق نشد در نزد مردم ایجاد همبستگی کند و حتی نتوانست اصلاحاتی را رقم بزند یا ارتش را به تحرک وادارد.
به علاوه، او نه تنها سنی ها را از صحنه به در کرد، بلکه باعث موضع گیری شدید کردها شد؛ تا حدی که طی هفته های اخیر، مسعود بارزانی، رهبر منطقه خود مختار کردستان، تهدید کرد که در صورتی که نخست وزیر به منصب خود ادامه دهد، اعلام استقلال می کند. بنا به تمامی این دلایل، مقامات ایرانی به این باور رسیدند که زمان رها کردن نوری المالکی فرا رسیده. به گفته منابع نزدیک به حکومت تهران، بهتر این خواهد بود که آنها توانسته باشند سعودی ها و غربی ها را به یک مصالحه بزرگ ترغیب سازند. درعین حال، آیت الله خامنه ای، محمد علی شمخانی را که بخاطر روابط خوب اش با مقامات سعودی شناخته شده است به عنوان یکی از مشاوران خود برگزیده.
ولی واقعیت کمی ظریف تر است. برخی متفکران و نظریه پردازان به این نتیجه رسیده اند که ایران، همان طور که مالکی را رها کرد، می تواند رییس جمهور سوریه را نیز در گام بعدی رها سازد. منابع نزدیک به حکومت تهران دراین رابطه معتقدند که مالکی به یک وزنه تبدیل شده بود، ولی رییس جمهور سوریه به همراه ارتش خود درحال به دست آوردن امتیاز نسبت به رقبایش و رسیدن به پیروزی است. حضور او امروز بیش از هر زمان دیگری احساس می شود، زیرا فقط او می تواند اتحاد میان ارتش و آحاد مردم کشور را حفظ کند. به علاوه، او روند ایجاد سازش را براساس مدل ارائه شده توسط حزب الله، پس از عقب نشینی اسراییل از لبنان در سال ۲۰۰۰، در چندین منطقه کشور آغاز کرده.
پس ایران تصمیمی برای رها کردن اسد ندارد و باز هم به گفته منابع نزدیک به جمهوری اسلامی، هیچ گفتمانی با عربستان سعودی آغاز نشده. به گفته این منابع، هنوز خیلی زود است که بتوان از یک مصالحه بزرگ در سطح منطقه ای و بین المللی سخن گفت، چرا که آتش غزه همچنان شعله ور است. ولی درعین حال، نکته مسلم آن است که شرایط به طور کلی درحال تحول است، ولی روند اجرای آن هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و به گفته این منابع، زمان لازم است تا تحولات جابجا شود.
در مورد لبنان نیز می توان اذعان داشت که این کشور در اولویت قرار ندارد و اگر مسلم باشد که این مصالحات پیامدهای مثبتی برای وضعیت داخلی این کشور به همراه خواهد داشت، فعلاً دورنمای خاصی برای زمینه سازی دراین راستا قابل رؤیت نیست.
لوریان لوژور، ۲۱ اوت
