مایکل اسلاکمن و حسن م. فتح
جده - عربستان سعودی - وجود سه جنگ داخلی که در منطقه جریان دارد و نقش ایران که به دنبال بهره برداری از همه آن هاست، باعث شده که عربستان سعودی سیاست پشت پرده خود را کنار گذاشته و نقش تهاجمی تری در شکل دادن به تعارضات منطقه به عهده گیرد.
روز سه شنبه مکه شاهد ملاقات رهبران حماس و سازمان الفتح، دو جناح رقیب فلسطینی بود. این ملاقات ممکن است به تشکیل دولت وحدت ملی و کاهش خون ریزی بیانجامد. پاییز گذشته مقامات سعودی بطور محرمانه با رهبران اسرائیل ملاقات کردند تا راه های استقرار یک دولت فلسطینی را بررسی کنند.
عربستان سعودی در ماه های اخیر حضور علنی خود در عراق و حمایت از دولت سنی لبنان را نیز افزایش داده است. این روند، بنا بر نظر تحلیل گران سیاسی و دیپلمات ها، با کوشش های ایران در تبدیل به قدرت منطقه تداخل پیدا خواهد کرد. بعضی حتی معتقدند کوشش های اخیر سعودی ها برای پایین نگاه داشتن قیمت نفت نیز برای تضعیف اقتصاد ایران صورت می گیرد. مقامات رسمی این خبر را تکذیب کرده اند.
یک مقام عالی رتبه سعودی، که خواست ناشناس بماند چون اجازه مصاحبه با مطبوعات را نداشت، گفت: “ما فهمیدیم که باید بیدار شویم. زنگ ها به صدا در آمده است و اتفاقاتی در حال وقوع است.”
این حرکت با تشویق بوش انجام می شود. هدف دولت وی به وجود آوردن ائتلافی از عربستان سعودی، اردن، لبنان و مصر با حمایت آمریکاست که همراه با دولت فلسطینی الفتح و اسرائیل بتواند به مقابله با ایران و سوریه بپردازد.
ولی سیاست های ریاض همواره با کاخ سفید در یک راستا نبوده است. کوشش سعودی ها همکاری با کشور های محدوده خلیج فارس و مصر و اردن بوده ولی در بر گیرنده تغییرات منطقه ای هم هست. یکی از این تغییرات سقوط صدام حسین و انتقال قدرت از مسلمانان سنی به مسلمانان شیعه است. تحلیل گران می گویند بخشی از این موضوع ریشه قدیمی در کاهش نفوذ مصر و از بین رفتن نهضت پان - عرب دارد.
محمد ال سکر، رئیس امور خارجی مجلس کویت می گوید: “سعودی ها احساس کردند نقش ایرانی ها در منطقه، خاصه در عراق، فلسطین و لبنان در حال افزایش است و این امر نفوذ آن ها کم خواهد کرد. سعودی ها معمولا در پشت صحنه عمل می کنند، ولی اخیرا آشکارتر شده اند.”
یکی از متخصصین مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک قاهره گفت: “این یک رهبری انتخابی نیست بلکه از ضرورت سرچشمه می گیرد. نوعی خلاء رهبری در منطقه وجود دارد؛ اگر سعودی ها جلو نیایند ایران خواهد آمد.”
ایالات متحده که عربستان را به سمت این نقش هدایت می کند، از افزایش نفوذ ایران در عراق و لبنان و فلسطین از طریق حماس نگران است. ولی دو کشور در عین داشتن اهداف مشترک در تعیین نقش طرفین درگیر تفاوت هایی دارند. به عنوان مثال دولت بوش تعارضات عراق را بین نیروهای متحد و تروریست ها می بیند، در حالی که سعودی ها آن را به صورت درگیری سنی ها و شیعه ها می نگرند و به این دلیل از سنی ها دفاع می کنند، در حالیکه آمریکایی ها از دولت شیعه عراق حمایت می کنند. از سوی دیگر عربستان سعی دارد حماس را از ایران جدا و به اعراب نزدیک کند، در حالی که آمریکا آن را اساسا یک سازمان تروریستی می داند.
اما هر دو کشور معتقدند یکی از راه های مهم متوقف کردن ایران و فرونشاندن نزاع در منطقه حل تعارض اسرائیل و فلسطین یا حداقل تظاهر به آن است.
در ظاهر کوشش عربستان برای مقابله با ایران مبارزه بین گروه های اسلامی یعنی سنی و شیعه به نظر می آید. ایران فارس است و از شیعیان حمایت می کند در حالی که عربستان سعودی زادگاه اسلام است. گفته می شود پادشاهی سعودی به منظور کاهش نفوذ ایران از اختلافات قومی حمایت می کند؛ مقامات عربستان این موضوع را تکذیب می کنند.
در مصاحبه ای که در تاریخ 27 ژانویه در روزنامه السیاست منتشر شد، از پادشاه عربستان در مورد شایعات کوشش شیعیان به تغییر مذهب سنی ها سوال شد. مقامات ایران این گزارشات را تکذیب کرده و گفتند هدف این تبلیغات دامن زدن به تنش های قومی و فرقه ای است.
پادشاه سعودی گفت: “ما از ترغیب شیعیان برای تغییر مذهب سنی ها خبر داریم. یک اکثریت هیچ گاه عقاید خود را تغییر نمی دهد. در آخر نظر اکثریت مسلمان است که ملاک خواهد بود. گروه های اقلیت نمی توانند به اکثریت سنی نفوذ کرده و حاکمیت تاریخی آن را نفی کنند.”
از مسائل فرقه که بگذریم مساله اصلی قدرت سیاسی است. ریاض و متحدانش ایران را به عنوان رقیب قدرت خود در منطقه می بینند. این مساله همراه با برنامه های هسته ای ایران و حمایت این کشور از حزب الله و گروه های مسلح شیعه لبنان باعث تشدید این نگرانی ها شده است.
تغییر مسیر عربستان از تابستان گذشته و عدم توانایی اسرائیل در نابود کردن حزب الله لبنان آغاز شد. پادشاه عربستان در مصاحبه خود به رهبران ایران گفت: “حد خود را بدانند”.
نقطه عطف دیگر زمانی فرا رسید که جمهوری خواهان در کنگره آمریکا دارای اکثریت شدند. سعودی ها با این حرکت احساس کردند آمریکا شاید به زودی از عراق بیرون برود و صحنه را به ایرانیان بسپارد. مفسران معتقد بودند: “دیگر نمی توان به آمریکاییان اطمینان کرد.”
در ماه ژانویه پادشاه سعودی برای مذاکره در مورد وضعیت لبنان با مقامات ایران تماس گرفت و به دنبال آن ملاقات غیر مترقبه ای با رهبر حزب الله لبنان داشت.
عربستان سعودی طی ماه های اخیر محل ملاقات های متعدد رهبران سنی و شیعه بوده و سعی کرده است نقش خود را به عنوان متولی اماکن متبرکه اسلامی دوباره بازیابد. گرد هم آیی آینده اتحادیه عرب نیز در ریاض خواهد بود.
مقامات سعودی امیدوار هستند این گردهم آیی به بهبود روابط سعودی ها و سوریه بیانجامد. آن ها معتقدند سوریه به دلیل انزوا از دنیای عرب به ایران نزدیک شده است. این خود با سیاست آمریکا در به انزوا کشاندن بیشتر سوریه تناقض دارد.
پادشاه سعودی در مورد ضعف کشورهای عربی در اتحاد با یکدیگرو بهره برداری ایران از این وضع گفت: “ما نمی خواهیم هیچ نیروی سومی اهداف ما را تغییر دهد یا از این شرایط سو استفاده کند و یا از این موقعیت برای تقویت موضع خود استفاده کند.”
نیویورک تایمز، 6 فوریه 2007