ایران تنها بر روی نقشه جغرافیا با افغانستان همسایه نیست؛ ایران و افغانستان در جدول اعتبار گذرنامه های کشورهای مختلف جهان نیز همسایه هستند؛ گذرنامه هر دو این کشورها تقریبا بی اعتبارترین گذرنامه های جهان است؛موضوعی که شرکت بین المللی “هنلی و شرکا” آن را در گزارش سال ۲۰۱۲ خود درباره “محدودیت های بین المللی روادید” مورد تأکید قرار داده است. “مورد تأکید” قرار داده چون در گزارش سال ۲۰۱۱ این شرکت نیز ایران و افغانستان در انتهای جدول اعتبار گذرنامه قرار داشتند.
سعید پیوندی، استاد جامعه شناسی در دانشگاه پاریس به “روز” می گوید که این مسئله “تنها بخشی از حس تحقیر جمعی است که ایرانیان در سرتاسر جهان با آن روبرو هستند”.
شرکت “هنلی و شرکا” با سابقه ۴۰ ساله خود از معتبر‌ترین شرکت‌های جهان در زمینه تحقیق درباره حقوق شهروندان ملت‌های مختلف جهان است و گزارش مربوط به آن را به طور سالانه منتشر می‌کند. این فهرست بعنوان نمادی از میزان اعتبار و شخصیت بین المللی اتباع کشورهای مختلف جهان مورد توجه قرار می‌گیرد.
ایران در رتبه ۹۶ این شرکت از میان ۱۰۳ کشور بررسی شده در سال جاری قرار دارد. پاسپورت جمهوری اسلامی برای سفر تنها به ۳۷ کشور جهان نیازی به ویزا ندارد. این کشورها هم اکثرا در آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی قرار دارند. فقط پاسپورت نپال، لبنان، پاکستان و افغانستان، بی اعتبارتر از پاسپورت ایرانی است.
گذرنامه کشورهایی مانند آنگولا، اتیوپی، جیبوتی، لیبی، بنگلادش، بوسنی و هرزگووین، مصر، تایلند، امارات متحده عربی، ویتنام و مالزی، همگی از ایران وضعیت بهتری دارند.
“موقعی که انقلاب کردیم، فکرش را می‌کردیم”
“هنلی و شرکا” در گزارش سال ۲۰۱۲ خود تأکید کرده که اعتبار گذرنامه ملی هر کشور، معیاری برای سنجش میزان حیثیت و اعتبار بین المللی شهروندان آن کشور در جامعه جهانی است اما سیدمهدی موسوی نژاد از رهبران جریان حزب الله در مشهد به “روز” می گوید که چنین گزارش هایی “هیچ ارزش و اعتباری برای ملت مسلمان و انقلابی ایران” ندارد.
حجت الاسلام موسوی نژاد که در میان مسئولان حکومتی و طرفداران جمهوری اسلامی، تنها فردی بود که راضی به گفت و گو با من شد، می افزاید: “اولا که مردم مسلمان ایران موقعی که به پیروی از قاعد اعظم خود خمینی کبیر، بزرگترین انقلاب تاریخ را برپا کردند به فکر امروز بودند که تمام قدرت های شیطانی جهان به مقابله با آنها بپردازند. ثانیا آنچه اهمیت دارد نه گزارش چند موسسه صهیونیستی وابسته به دولت های امپریالیستی بلکه دل های ملت های مسلمان و انقلابی جهان است که همه با انقلاب اسلامی هستند.”
اما سعید پیوندی می گوید: “نقش نمادین این موضوع بسیار مهم است. ایرانیان وقتی می بینند که اعتبارشان تا این حد در جامعه بین المللی پایین است، دچار حس تفاوت با دیگران و تحقیر جمعی می شوند. به همین خاطر است که مسئولان حکومتی و حامیانشان خیلی تلاش می کنند تا این حس را تسکین دهند و بگویند درست است که دولت ها با ما خوب نیستند ولی ما در نزد افکار عمومی کشورها محبوب هستیم.”
پیش از انقلاب
اوضاع برای پاسپورت ایرانی همیشه هم به این بدی نبود. پیش از انقلاب ۱۳۵۷ و در دوران حکومت محمدرضاشاه پهلوی، شهروندان ایرانی می توانستند بدون ویزا به بسیاری از کشورهای جهان از جمله اکثر کشورهای اروپایی سفر کنند.
در آن هنگام کشورهایی مانند فرانسه، آلمان غربی، بریتانیا، ایتالیا، سوئد، ژاپن، کره جنوبی و… از ایرانیان بدون ویزا پذیرایی می کردند. اما اکنون سال هاست که شهروندان ایرانی مجبورند برای وارد شدن به سفارتخانه های این کشورها در تهران، ساعت ها در صف های طولانی بایستند و از چند ماه قبل وقت سفارت بگیرند.
گزارش های متعددی هم از رفتار توهین آمیز کارکنان سفارتخانه های خارجی در تهران با اتباع ایرانی در سال های اخیر منتشر شده است.
سعید پیوندی می گوید که “اعتبار پاسپورت یک کشور بازتاب اعتبار آن کشور در جامعه بین الملل و نقشی است که در نظم جهانی ایفا می کند. کشورهایی که گذرنامه آنها بیشترین اعتبار را دارند، دارای بیشترین اعتبار و احترام در جامعه جهانی هستند”.
به گفته این استاد دانشگاه، به جز این مسئله “برخی ضوابط خاص” نیز در مورد تعدادی از کشورها اعمال می شود که این به علت “مشکلات احتمالی” است که آن کشور می تواند ایجاد کند.
پیوندی در توضیح این موضوع می گوید: “به عنوان مثال کشوری که مشهور است در درون خاک خود پذیرای گروه های تروریستی متعددی است، حتی اگر دوست خانواده کشورهای قدرتمند جهان باشد، ایجاد محدودیت روادید برای شهروندان آن کشور به دلایل امنیتی طبیعی است”.
او از “مهاجرت فزاینده” به عنوان عاملی دیگر در ایجاد این محدودیت ها نام می برد و تأکید می کند که درباره ایران مجموعه ای از این عوامل دخیل هستند که باعث “بی اعتباری گذرنامه آن در نظام جهانی” شده است.
او می افزاید: “ما هم یک کشور بسیار منزوی در جهان هستیم که این مسئله به دلیل تصویری است که جمهوری اسلامی از خود در دنیا ترسیم کرده و هم تعداد ایرانیانی که تمایل دارند از ایران به دیگر نقاط جهان مهاجرت کنند به دلایل مختلف بسیار زیاد است”.
آمار سردار نقدی، آمار هنلی و شرکا
علیرغم این مسائل، سردار محمدرضا نقدی، رئیس سازمان بسیج مستضعفین در آبان ماه ۱۳۸۹گفته بود: “شما [ایرانیان] به هر کجای دنیا که سفر می‌کنید، فقط کافی است پاسپورت خود را نشان دهید تا ببینید چقدر مردم دنیا به شما عشق و علاقه دارند”.
نکته ای که توسط حجت الاسلام موسوی نژاد هم مورد تأکید قرار می گیرد: “شما [خطاب به من] نگاه نکنید که چهار تا کشور اروپایی اطرافتان چی بلغور می کنند. شما همین الان پاشو برو لبنان، برو فلسطین، برو افغانستان، برو ونزوئلا ببین مردم تا بفهمند ایرانی هستی، چطور برایت سر و دست می شکنند”.
شرکت “هنلی و شرکا” در گزارش سال ۲۰۱۲ خود آورده که دانمارک، کشور دموکراتیک و ثروتمند شمال اروپا، معتبر‌ترین گذرنامه را در میان تمام کشورهای جهان دارد. شهروندان دانمارک در سال گذشته می‌توانستند بدون دریافت روادید یا ویزا به ۱۶۹ کشور جهان سفر کنند.
رتبه دوم به طور مشترک به سه کشور سوئد، فنلاند و آلمان اختصاص دارد که باز هر سه از کشورهای دموکراتیک و توسعه یافته شمال و مرکز اروپا هستند. شهروندان این کشورها در سال ۲۰۱۲ امکان مسافرت بدون ویزا به ۱۶۸ کشور جهان را داشته‌اند.
بریتانیا، فرانسه، هلند و بلژیک، چهار کشور دیگر اروپایی هستند که شهروندان آنها امکان سفر بدون ویزا به ۱۶۷ کشور جهان در سال ۲۰۱۲ را داشتند و بدین ترتیب دارای سومین پاسپورت معتبر در تمام دنیا بوده‌اند.
رتبه چهارم به دوک نشین لوکزامبورگ از ثروتمند‌ترین و کوچک‌ترین کشورهای جهان رسیده که شهروندان آن توانسته‌اند به ۱۶۶ کشور بدون ویزا سفر کنند. ایتالیا دیگر کشور اروپایی نیز در کنار لوکزامبورگ قرار دارد و تازه در اینجاست که پای کشوری به جز کشورهای اروپایی به میان می‌آید: ایالات متحده آمریکا که شهروندانش در سال گذشته می‌توانستند به ۱۶۶ کشور بدون روادید سفر کنند.
سعید پیوندی می گوید: “وقتی یک ایرانی قصد مسافرت به خارج از کشور را دارد با حس کمتر بودن و تحقیر مواجه می شود. به همین خاطر است که می بینیم حتی در فرودگاه های کشورهایی مانند امارات، عربستان یا مالزی که هر سه کشور مسلمان هستند، بعضا با ایرانی ها با بی احترامی و خشونت رفتار می شود.”
