سید حسین هاشمی، استاندار تهران گفته است: “امروز با توجه به شرایط و فضای کنونی، نمی توان مانند گذشته با جوانان برخورد کرد، بلکه باید از راه های علمی و براساس شرایط زمانه با نسل جوان ارتباط برقرار کنیم.” او که در دومین جلسه ستاد ساماندهی امور جوانان استان تهران سخن می گفت، تاکید کرد: “دو چهره شدن جوانان آفتی برای کشور است. فشار بیش از اندازه بر جوانان اشتباه است، باید فضا را باز کنیم؛ فضای باز موجب رشد استعدادهاست و برگشت به تاریخ درخشان ملت ایران می تواند رشد دهنده کشور باشد.”
هاشمی همچنین خبر داد: “به دانشگاه ها اعلام کرده ایم برای برگزاری مراسم خود نیازی به اجازه استانداری ندارند، بلکه کمیته موجود در هر دانشگاه می تواند موضوع را بررسی کند و مجوز لازم را بدهد. تنها از دانشگاه ها درخواست کرده ایم که برای برگزاری مراسم ملی همانند ۲۲ بهمن یا ۱۳ آبان برنامه های خود را برای جلوگیری از تداخل، به استانداری اطلاع دهند.”
حجت الاسلام رحیم جعفری، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی کردستان نیز چند روز پیش گفته بود: “دولت تدبیر و امید با ایجاد فضای باز فرهنگی هنری در حال ایجاد تحول شگرفی در سطح کشور در قالب اجرای برنامه های فرهنگی هنری است.”
او افزوده بود: “از همین جا از همه هنرمندان و اصحاب فرهنگ و هنر دعوت می کنم از این فضای باز دولت تدبیر و امید، نهایت استفاده را جهت تولید آثار فرهنگی و هنری بنمایند.”
باز شدن فضای سیاسی کشور یکی از وعده های انتخاباتی حسن روحانی بود. او در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ گفت: “اگر رییس‌جمهور شوم منشور حقوق شهروندی را تبیین و تصویب می‌کنم. در این حقوق شهروندی هر ایرانی با سایرین برابر خواهد بود و برای من مهم است که فضای امنیتی از بین برود.” روحانی در همان روزها طی سخنانی دیگر در دانشگاه تهران تاکید داشت: “بسیاری از این مشکلاتی که برشمرده می‌شود، مربوط به فضای امنیتی در کشور است، در حالی که فضای حاکم در جامعه باید فضای فرهنگی و سیاسی و نه امنیتی باشد. […] من در محضر شما اعلام می‌کنم یکی از اهداف اصلی دولت تدبیر و امید، خارج کردن فضای کشور از فضای امنیتی است. همه امید من این است که فضای انتخابات چنین بحث‌هایی را از بین ببرد اما می‌بینیم که لحن روزهای اخیر موجب شده که شکاف زیادی در جامعه ایجاد شود.”
روحانی اضافه کرده بود: “اینجا دانشگاه تهران است و قطعا پادگان نیست. مگر دانشجو چه می‌کند و اگر فضا آزاد باشد دانشجو چه خواهد کرد؟ مگر دانشجوی عزیز ما سرمایه ملی ما نیست؟ مگر او مدیر فردا نیست؟ بگذاریم نقد کند.”
پس از انتخابات ریاست جمهوری نیز تلاش برای باز شدن فضای سیاسی کشور به یکی ازبرنامه های دولت تبدیل شد. اواخر دی ماه سال گذشته، حسن روحانی طی سخنانی اعلام کرد: “نباید بگذاریم فضای جامعه به نحوی باشد که پرسشی، اندیشه ای و نقدی زیرزمینی شود. پرسش و نقد از بین نمی رود؛ اگر نگذاریم که ظهور و بروز یابد، به ناچار زیرزمینی می شود و این به نفع جامعه و کشور نیست؛ بگذارید فضا باز باشد تا هر کسی که پرسش و نقد دارد مطرح کند.”
این سیاست مورد حمایت متحدان دولت روحانی هم بود. هاشمی رفسنجانی چندی پیش فضای باز را اساس برنامه‌های دولت در سیاست داخلی دانست و گفت: “موافقان و مخالفان ابراز عقیده می‌کنند و دولت با ثبات سیاسی و بر اساس اصل قرآنی همه حرف‌ها را می‌شنود و بهترین‌ها را انتخاب می‌نماید.”
سید محمد خاتمی نیز در پیامی به شاخه جوانان بنیاد باران که در اردیبهشت ماه منتشر شد، نوشت: “امیدوارم روز به روز شاهد بازتر شدن فضا و ایجاد امنیت بیشتربرای فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشیم.”
اما در حالی که دولت روحانی و متحدان داخلی آن از سیاست باز شدن فضای سیاسی و فرهنگی کشور حمایت می کنند، راستگرایان بیشترین مقاومت را در برابر این تغییرات داشته اند. گفته می شود که دولت حسن روحانی تنها برای حل بحران خارجی اجازه لازم را دریافت کرده و برای وضعیت داخل کشور، از قدرت کافی برخوردار نیست.
در طول یکسال فعالیت دولت جدید، وزارت علوم و وزارت ارشاد به مهمترین بخش برای نمایش تحولات جدید تبدیل شد و در اولین پاسخ جدی راست گرایان، تحولات در دانشگاه های ایران به استیضاح وزیر علوم انجامید. علی مطهری علت اصلی این استیضاح را باز شدن فضای دانشگاه توصیف کرده و گفته بود: “ریشه استیضاح همین ترسی است که این آقایان از باز شدن فضای دانشگاه و به قول خودشان بازگشت به دوران اصلاحات دارند، که این یک توهم است.”
هرچند که هنوز هم گفته می شود سیاستهای وزیر سابق علوم ادامه خواهد یافت، اما کناره گیری معاونان وزیر علوم سابق این نگرانی را ایجاد کرده است که دولت ناچار به عقب نشینی شده باشد.
از طرفی دیگر، وزیر ارشاد نیز تحت فشار راستگرایان قرار گرفته و حتی شایعاتی درباره احتمال استیضاح او منتشر شده است. پس از استیضاح وزیر علوم، مرتضی نبوی، مدیر مسئول روزنامه رسالت، درباره وضعیت وزارت ارشاد گفت: “انتقادهای من همان انتقادهای مقام معظم رهبری به فرهنگ است و مسائل امروز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور همان مسائل جریان اصلاحات است و یک رهاشدگی در آن مشهود است.”
نگرانی از باز شدن فضای فرهنگی کشور بارها به عنوان نگرانی اصلی راستگرایان مطرح شده است.
با اینهمه، علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، تلاش کرده است که سیاست فضای باز دولت را پیگیری کند. او تیر ماه گذشته در سخنانی تاکید کرد: “فضای باز فرهنگی یکی از سیاستهای در حال پیگیری است. فضای باز فرهنگی به معنای این است که همه کسانی که دارای فکر و اندیشه نظر هستند بتوانند سخن بگویند آزادانه بنویسند و آزادانه نظراتشان را به دیگران منتقل کنند.”
او در عین حال اضافه کرد: “بایستی فضا را برای افراد دارای فکر و اندیشه هستند و سخن حق می زنند باز کرد، به همان اندازه که انسان ها در شکل و ظاهر متفاوت هستند از نظر فکر و سلیقه هم متفاوت هستند البته موضوع مهم این است که همدیگر را قبول کنیم و فکر دیگران را بپذیریم.”
سیاست باز کردن فضای سیاسی و فرهنگی کشور با مقاومت سخت راستگرایان ایران مواجه است. اواخر اردیبهشت ماه گذشته، آیت الله موحدی کرمانی، امام جمعه موقت تهران در مراسم نماز جمعه گفت: “به وزارت ارشاد، علوم و رسانه‌ها هشدار می‌دهم مبادا نظام ما به انحطاط اخلاقی و فرهنگی زمان اصلاحات بازگردد؛ مراقب باشید. مبادا اباحه‌گری در رسانه‌ها ترویج شود و دولت تماشاگر باشد؛ مبادا مبانی دینی در رسانه‌‌هایی که از بیت‌المال تغذیه می‌شود زیر سئوال برود. مبادا مدیرانی که در فتنه ۸۸ نقش اساسی داشته و ساختارشکنی کردند به کار گرفته شوند.”
این هشدارها در واقع به معنی یاداوری سرنوشت اصلاح طلبان نیز هست. راست گرایان هشدار می دهند که اگر نمی خواهید به عاقبت اصلاح طلبان دچار شوید، مسیر خود را تغییر دهید.
