وقتی یکی از خبرنگاران با اشاره به پیام رئیس جمهور به همتای الجزایری‌اش مبنی بر اینکه کشورهای باید با فشارهای اقتصادی اسرائیل را تنبیه کنند تا حملات علیه مردم غزه متوقف شود، از قشقاوی سؤال کرد که چه نوع فشار اقتصادی مدنظر احمدی‌نژاد بوده است؟ سخنگوی وزارتخارجه ایران گفت: “ ملت‌ها پیشتاز دولت‌ها هستند.”
حسن قشقاوی سخنگوی وزارت خارجه خواستار آن شد که “ کیفرخواستی که افکار عمومی علیه رژیم صهیونیستی صادر کرده، منجر به محاکمه اسرائیل در دادگاه‌های دولت‌ها شود.” سخنگوی وزارتخارجه ایران علت مواضع خود را چنین اعلام کرد که “ نظر آقای احمدی‌نژاد این است که ما از قافله ملت‌ها عقب نمانیم. این نمی‌شود که دولت‌ها عقب بمانند. این نمی‌شود که دولت‌ها به تعطیلات تاریخی بروند و در درون هتل‌های گرم و نرم فقط فیلم جنایات صهیونیست‌ها را به تماشا بنشینند. دیدن نمایش فیلم باید تبدیل به یک اقدام اجرایی شود.” مواضع هفته گذشته سخنگوی وزارت خارجه ایران پیش از این که ریاست جمهور طی پیامی سربازان اسرائیل را دعوت به نافرمانی مدنی علیه دولت این کشور کند، اعلام شد و همگان را متوجه شیوه ای نو در دیپلماسی کرد. در این میان نقش سخنگوی وزارت خارجه، اهمیت ویژه ای داشت.
سخنگوی وزارت امور خارجه “حسن قشقاوی” 51 سال دارد و دارای تحصیلات حقوقی است. او نزدیک به هجده سال است که در وزارت امور خارجه مشغول به کار بوده و سابقه دو دوره نمایندگی مجلس و تصدی دو سفارتخانه ایران در خارج از کشور را در کارنامه خود دارد. قشقاوی با توجه به نوع و سابقه خدمات اش از جمله نمایندگی مجلس از لحاظ فعالیتهای سیاسی و نیز شرکت در بحث های سیاسی و اجتماعی به علت شغل اش “دیپلمات” فعال بوده، و نظراتش در رسانه های مختلف منعکس شده است، هرچند که تا پیش از انتخاب وی به عنوان سخنگوی وزارت خارجه در داخل کشور چهره ای ناشناس بود، اما در اروپا و مخصوصا سوئد او چهره ای آشنا است.
حسن قشقاوی کیست؟
حسن قشقاوی متولد 1336 در روستای سلطان محمد طاهر بابل است. وی پس از اخذ دیپلم برای تحصیل در رشته حقوق دانشگاه ملی به تهران آمد. هرچند او در خانواده ای مذهبی رشد کرده بود، اما در جوانی با مبارزین سیاسی چپ و راست آن زمان در ارتباط بود. وی پس از انقلاب ابتدا جذب جهاد سازندگی و سپس مشغول کار در وزارت امور خارجه شد. وی پس از تعطیل دانشگاهها و انقلاب فرهنگی در دهه شصت دوباره به دانشگاه شهید بهشتی بازگشت و مدرک لیسانس حقوق خود را از این دانشگاه اخذ کرد. به موازات کار در وزارت امور خارجه تحصیلات عالی را در رشته روابط بین الملل ادامه داده و در این رشته دکترا گرفت. وی پیش از ورود به وزارت خارجه، کارشناس حقوقی جهاد سازندگی در استان تهران بود و در سال 1370 جذب وزارتخانه شد.
او سپس، کارشناس سیاسی وزارت امور خارجه شد و مراحل پیشرفت کاری را به سرعت گذراند. قشقاوی سپس مسئولیت میز انگلیس، آلمان، ایرلند وزارت خارجه را بر عهده گرفت. او در سال 71 به عنوان نماینده تهران وارد مجلس شورای اسلامی شد و 4 سال عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس بود. وی همزمان سمت مشاورت وزارت امور خارجه را عهده دار بود. قشقاوی سپس به عنوان سفیر ایران به قزاقستان اعزام شد و پس از نزدیک به چهار سال، به ایران بازگشت و در انتخابات مجلس ششم شرکت کرد. او در این انتخابات به عنوان نماینده مردم رباط کریم و شهریار عضو فراکسیون اقلیت وارد مجلس ششم شد. وی در این باره می گوید: “با بیش از 30 رقیب سیاسی رقابت کردم و با کسب بیش از هفتاد هزار رأی وارد مجلس شدم.” او در این مجلس عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بود. قشقاوی سابقه استادی دانشگاه را در کارنامه خود دارد و آنچنان که در معرفی چهره های معروف مازندرانی آمده، به چهار زبان انگلیسی، عربی، روسی و آلمانی مسلط است. هرچند شایانفر، تحلیل گر روزنامه کیهان در این باره می گوید: “وی مسلط به زبان های انگلیسی، عربی، فرانسه و ترکی است.”
قشقاوی به موزارت تحصیلات دانشگاهی و کار در وزارت خارجه، تحصیلات فقهی خود را نیز ادامه داد و تا سطح خارج فقه در مدارس علمیه تحصیل کرد. وی از نمایندگان پر سر و صدای مجلس ششم بود، علت آن بود که هرچند تحصیلات مرتبط با سیاست خارجی داشت و در این زمینه دارای تجربه بود، اما اکثریت مجلس در ابتدا از ورود او به کمیسیون امنیت ملی جلوگیری کرده بودند. او سرانجام به مدد تجربه گذشته و همچنین مشاورت دوره های مختلف کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به این کمیسیون راه یافت. پس از پایان دوره ششم مجلس، او لباس نمایندگی را از تن به در آورد و برای مدتی معاونت پارلمانی وزارت امور خارجه را برعهده گرفت، چندی نگذشته بود که از سوی کمال خرازی وزارت خارجه وقت به عنوان سفیر ایران در سوئد به استکهلم اعزام شد. مدتی بعد به عنوان سفیر آکرودیته ایران در لتونی منصوب شد. وی در آخرین روز تیرماه سال جاری از سوی منوچهر متکی، وزیر امور خارجه به عنوان دستیار ویژه وزیر و سخنگوی این وزارتخانه منصوب شد. قشقاوی متأهل است و دو فرزند دارد.
از جهاد سازندگی تا سخنگویی وزارت خارجه
دولت احمدی نژاد مملو از چهره هایی است که در دهه شصت از نیروهای جهاد سازندگی بوده اند. به تعبیری اسم شب ورود به کابینه دولت احمدی نژاد، “جهاد سازندگی” است. مشغله اصلی این دولت برطرف کردن مشکل معیشت و مستضعفین است، همان آرمانی که سرلوحه کار جهادی ها بود، اما آنکه چقدر در این کار موفق بوده اند، سئوالی است با پاسخی روشن که آمارهای اقتصادی و اجتماعی بیانگر آن است. همچون دیگر جهادی ها، قشقاوی سعی می کرده با رسانه ها و مردم ارتباط صمیمانه برقرار کند. او در هر منصبی که بوده شماره تلفن و آدرس پستی اش را در اختیار مردم و رسانه ها قرار داده، اما اینکه این آدرس ها تا چه میزان پاسخگو هستند، پرسشی است که پیش از این در مورد وزیر کشاورزی یعنی اسکندری به آن پاسخ داده شد.
تلفن و آدرس هایی که اغلب یا در دسترس نیستند و یا آنقدر زنگ می خورند که لقای مکالمه با مسئولین به عطایش می بخشند. قشقاوی سپس وارد وزارت امور خارجه شد و چون بسیاری از شاغلین در این وزارتخانه با دور تند درجه های اداری، دبیری و کارداری را طی کرد و به عنوان سفیر منصوب شد. وی در کارنامه اش دو بار نمایندگی را ثبت کرده، که دومین دور آن جنجالی ترین مجلس پس از انقلاب یعنی مجلس ششم است. به سبب اصولگرایی او در این مجلس در فراکسیون اقلیت قرار گرفت و به سختی به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی راه پیدا کرد. نظرات او نیز در همان دوره مجلس جالب توجه بود، به طور مثال وی در موردی که تجربه اش را داشت [سیاست خارجی] در سوم آذرماه سال 82 گفته بود: “پرونده ایران به شورای امنیت نخواهد رفت اما باید انتظار هر مسئله ای دیگر را در نظر گرفت چون آمریکا و لابی صهیونیست به راحتی از کنار این مسئله نخواهند گذشت.”
پس از نمایندگی مجلس ششم، وی به عنوان سفیر به سوئد رفت، آنطور که گفته می شود آنچنان فعال بود که نمایندگی آکرودیته ایران در لتونی نیز به وی سپرده شد. او در این دوران سعی کرد تا هر آنچه می تواند خود را با جامعه ایرانی خارج از کشور نزدیک کند. سایت ایرانیان سوئد در دوره سفارت وی در آن کشور نوشته بود: “در حالی که پس از انقلاب اسلامی کمتر ایرانی حتی نام سفیران حکومت اسلامی در کشورهای خارجی را می داند، اما در مورد سفیر فعلی در استکهلم قضیه کاملا برعکس است. در سوئد کمتر ایرانی است که نام حسن قشقاوی را نشنیده باشد و چهره او را نشناسد. حسن قشقاوی را باید بدون شک فعالترین سفیر پس از انقلاب اسلامی در استکهلم و سوئد قلمداد نمود.“ علت آن بود که وی وقت زیادی را با ایرانیان می گذراند، از دعوت هنرمندان ایرانی به سوئد تا برگزاری مراسم شادی و عزاداری به مناسبت ولادت و وفات امامان شیعه.
او همچنین اولین نماینده ایران در کشورهای خارجی بود که قانون شورای امنیت ملی کشور را نقض کرد و با رسانه های ایرانی در خصوص مسائل مختلف به گفت و گو نشست. قشقاوی در گفت و گو با رسانه ها اظهار کرده بود: “ در هر کجایی که از من دعوت کنند حضور خواهم یافت و بصورت باز با هر فردی مناظره خواهم کرد.” در زمستان وی با رادیو فردا در خصوص اعتصاب کارگران شرکت واحد گفت و گو کرد و تاکید کرده بود که مشکلات کارگران شرکت واحد را درک می کند و با آنها آشناست. اما جالبترین مصاحبه وی مربوط به بهمن سال 84 است که وی در گفت و گویی با رادیو سلام سوئد، در پاسخ به بسیاری از سوالات تند شنوندگان که وی را بعنوان نماینده جمهوری اسلامی غیر قابل اطمینان می خواندند گفته بود که شخصیت حقوقی و حقیقی افراد را نمی بایست با یکدیگر مخلوط کرد.
وی ضمن تاکید بر احترام به دموکراسی در مورد خود یادآور شده بود: “که از “نسل سوم” است، “نسلی جدید که نه شکنجه دیده و نه شکنجه کرده است”. قشقاوی در پاسخ به انتقاد یکی از شنوندگان که وی را شکنجه گر نامیده و محل سفارت ایران را مکان جاسوسی نامیده بود، گفت: “هیچگاه نه شکنجه گر بوده و نه کسی را شکنجه کرده ام. نه مامور امنیتی بوده و نه نظامی و از قبیل آن بوده ام. به نظرم یک سفارتخانه نیز محل جاسوسی نیست بلکه خانه ملت است و درهای آن نیز بسوی همه ایرانیان باز است.” او در ادامه این مصاحبه در پاسخ به این پرسش که آیا گفت و گو با یک رادیو اپوزیسیون برای وی دردسری نخواهد شد، گفته بود: “بنده که دارم صحبت می کنم میدانم صحبت هایم پخش و ضبط میشود. و حتما دارم با مسئولیت اینطور قاطع صحبت میکنم. خیر! هیچ مشکلی من در مرکز ندارم. این کار روتین و عادی من است. من با ده ها اپوزیسیون نشستم. قبل از انقلاب با دوستان مختلف، گرایشات چپ و راست. اصلا بنده اینکاره ام! یعنی کار من اصلا دی بیت و مناظره است.”
قشقاوی در ادامه ضمن یادآوری این نکته که طبیعتا جمهوری اسلامی اپوزیسیون دارد و ما قصدی برای آسیب زدن به آنها نداریم، تأکید کرده بود: “حتما معتقدم که دمکراسی باید تقویت شود، حتما معتقدم به حقوق بشر.” این در حالی است که سه سال بعد از سخنان فوق و پس از اعلام اهدای جایزه سالانه آزادی مطبوعات به عدنان حسن پور در سوئد، وی در نامه ای به گونل ورنر، رئیس سازمان گزارشگران بدون مرز، نسبت به اهدای این جایزه به این روزنامه نگار زندانی اعتراض کرده بود. همچنین ماجرای اخراج دو دیپلمات ایرانی به دلیل جاسوسی در امور پناهندگان ایرانی در سوئد در سال 86، ارتباط مشکوک سفارت با یک مجری رسانه ای فارسی زبان در سوئد، موضوع جاسوسی پناهنده ای به نام م-ص و … از دیگر نمره های منفی در کارنامه وی محسوب می شود، گرچه بعدتر قشقاوی گفت که ارتباط با سفارت ایران جرم نیست و برخی بنا به مشکلاتی که دارند از قبیل مشکلات مادی به این سفارتخانه مراجعه کرده اند!
قشقاوی در خردادماه سال جاری سفارتخانه را به دست “رسول اسلامی” سپرد تا او سکان هدایت نمایندگی ایران در استکلهم را بر عهده گیرد. چندی از آمدن او به ایران نگذشته بود، که سخنانی مبنی بر تغییر سخنگوی وزارت خارجه در محافل سیاسی شنیده شد. سرانجام منوچهر متکی 23 تیر 87، در حاشیه جلسه هیئت دولت و در جمع خبرنگاران از تعیین قریب‌الوقوع سخنگوی جدید وزارت خارجه خبر داد. این اقدام در حالی صورت گرفت که پیش از این “محمدعلی حسینی” از برکناری خود ابراز بی اطلاعی کرده بود اما وقتی به عنوان “حامل پیام رییس جمهوری” به چین رفت، منوچهر متکی خبر از تغییر وی داد. گمانه زنی ها بیشتر حول نام “محمود محمدی” اولین سخنگوی وزارت خارجه بود، و “محمد مهدی آخوند زاده”، سفیر پیشین ایران در آلمان. اما در نهایت این “حسن قشقاوی” بود که به عنوان دستیار ویژه وزیر منصوب شد.
سخنگویان وزارت خارجه
سابقه منصب “سخنگویی” در وزارت امور خارجه ایران بعد از انقلاب 57 به دولت دوم هاشمی رفسنجانی بازمی گردد که برای اولین بار “محمود محمدی” در این پست قرار گرفت. محمدی بعدها سفیر ایران در تونس شد و در مجلس هفتم نمایندگی مردم فارس را بر عهده داشت. او اکنون از اعضای پنل سازمان بین المجالس است. در دوران هشت ساله دولت اصلاحات و یک سال از دولت احمدی نژاد هم “حمیدرضا آصفی” این سمت را برعهده داشت که اکنون سفیر ایران در امارات است.
در دوسال ابتدایی دولت نهم نیز “سیدمحمدعلی حسینی” عهده دار این سمت بود، حسینی که 19 شهریور 1385 طی حکمی از سوی منوچهر متکی و به جای آصفی به این سمت منصوب شد پیش از این در حوزه‌های مختلف سیاسی، خاورمیانه عربی، شمال آفریقا، آسیای مرکزی و خلیج فارس فعالیت کرده همچنین کاردار ایران در امان، دمشق و تاشکند نیز بوده و دبیری شورای مشاوران وزیر امور خارجه را هم بر عهده داشته و آخرین سمت حسینی قبل از سخنگویی مدیر کل ارزیابی و نظارت وزارت خارجه بوده است. او همزمان سرپرستی معاونت آسیا و اقیانوسیه را بر عهده گرفت، همان مشکلی که از زبان وی سبب شد، تا کار سخنگویی را ترک کند، او هم اینک معاونت حقوقی و بین الملل این وزارت خانه منصوب شد. سی و یکم تیرماه 1387 “حسن قشقاوی” دومین سخنگوی وزارت خارجه در کابینه نهم شد.
تودیع و معارفه سخنگوی وزارت خارجه
با شروع به کار دولت نهم، بسیاری از مدیران میانی و سطوح کلان تغییر کردند. وزارت خارجه از این قاعده مستثنی نبود. طی حدود چهار سال گذشته در وزارتخارجه بیش از 700 نفر با استناد به ماده 89 اساسنامه این وزارتخانه و به اتهام مبادرت یا عضویت در گروه‌های سیاسی [!] مورد تعدیل قرار گرفته و جمعی بیش از این میزان از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر در این وزارتخانه مشغول به کار شده اند. هنوز حسینی به سخنگویی وزارت خارجه منصوب نشده بود، که آصفی در گفت و گو با رسانه ها در سخنانی که خالی از کنایه نبود، در خصوص تغییرات ناگهانی در سطوح وزارت خارجه علی الخصوص سفرا گفته بود؛ معمولا هر ساله 10-20 نفر از سفرا ماموریت شان تمام می شود، 10-20 نفر دیگر هم تغییر می کنند. الان هم 70 نفر تغییر کردند.
سخنان وی در حالی بود که طی کمتر از یکسال بیش از 70 سفیر در 130 نمایندگی ایران در خارج از کشور تغییر کرده بودند. آصفی هم البته با این بهانه که؛ هشت سال سخنگوی وزارت امور خارجه بودم و این امر در هیچ جای جهان معمول نیست، منصب سخنگویی را رها کرد و به امارات رفت، تا سیاست را به گونه ای دیگر پیگیری کند.
روز 23 تیرماه، در حاشیه جلسه هیئت دولت، ناگهان متکی خبر از تغییر حسینی داد. هیچ کس علت برکناری معقول ترین چهره شاخص وزارت خارجه را درک نکرد، اما برخی گفتند اختلافات موجود میان احمدی نژاد و متکی از یک سو و متکی و حسینی از سوی دیگر سبب این امر شده است. روز 31 تیرماه 87 در جلسه تودیع و معارفه سخنگوی جدید، متکی ضمن تشکر از خدمات 20 ساله حسینی درباره قشقاوی گفته بود: “ایشان به تعبیر مقام معظم رهبری که دیپلماسی را شکار فرصت‌ها می‌دانند سعی کرده از فرصت‌ها در خدمتگزاری به نظام استفاده کند. و من از ایشان درخواست کردم در این سنگر با ما همکاری کند.”
متکی با بیان اینکه به ظرفیت قشقاوی امیدوار است، خاطرنشان کرد: “اطمینان دارم این جایگاه جدید به عنوان سنگر جدیدی برای خدمت خواهد بود. مناسبات آقای قشقاوی با خانواده رسانه‌ای تداوم و مناسبات صمیمانه خواهد بود و برای رسانه‌های ما امکان خوبی جهت انجام رسالتشان برای اطلاع رسانی به افکار عمومی ایجاد خواهد شد.” متکی اما با کنایه به قشقاوی یادآور شد که دولت فعلی، دولت گذشته نیست و او نمی تواند با رسانه ها گفت و گوی دلبخواه انجام دهد. وزیر خارجه در بخشی از سخنانش خاطرنشان کرد: “البته ابنا بشر موظفند بر گفته‌های خود و نگفته‌های خود دقت کنند. باید دیپلمات‌ها را ببخشید که در جایی حرف نمی‌زنند.”[!] قشقاوی نیز در سخنان خود خبر از تعامل با رسانه ها داد. او ایمیل و شماره تلفن اش را در اختیار رسانه ها قرار داد تا در صورت نیاز برای پاسخگویی با او تماس بگیرند. ای میل هایی که معلوم نیست چقدر پاسخ داده شد و تلفن هایی که معلوم نیست چقدر پیام ضبط کرد.
پس از سخنگویی
سخنگوی تازه وزارت خارجه نیز چون روسایش گام های اولیه اش را بلند برداشت و با هدف تغییر بنیان های جهانی، ضمن تاکید بر ایفای نقش رسانه های کشورمان در عرصه بین المللی، تاکید کرده بود: “با توجه به فضای مذکور، بدون شک رسانه های جمهوری اسلامی ایران که شرایطی بهتر از رسانه های بسیاری از کشورهای مدعی را دارند، می توانند با ارائه پیشنهاداتی جهت طراحی مکانیزمی عملی برای تحقق آزادی در فضای رسانه ای جهان، اقداماتی اساسی به عمل آورند.”
او همچنین از برنامه های آتی اش از جمله ارتباط مستمر با رسانه ها، رسیدگی به امور ایرانیان خارج از کشور گفته بود و وی با تاکید بر لزوم غنی سازی گفتمان و گنجینه لغات سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشور، یادآور شد: “یکی از برنامه های اصلی بنده در حوزه کاری جدیدم تلاش در همین زمینه است؛ به کار گیری لغات تمام فارسی، استفاده از اصطلاحات ظریف، تولید کلمات جدید و مواردی از این دست از جمله امور سنگین و محتوایی کار سخنگویی است که امیدوارم در دوره جدید با یاری دوستان رسانه ای پیگیری شود.”
وی نظرات جالبی ابراز داشت، برای مثال اوایل شهریورماه سال جاری ضمن تاکید بر اینکه به کار رسانه [به دلیل آنکه خود متولی نشریه ای بوده] آشناست، افزوده بود: “به رغم ادعاهایی که برخی از رسانه های معلوم الحال درباره فضای آزادی بیان در کشور ما دارند، به اعتقاد من به عنوان فردی که سوابق رسانه ای را نیز در پرونده کاری خود ثبت کرده ام، نشاط خبری فعلی در جامعه رسانه ای کشور ما بی نظیر بوده است.” البته سخنگوی وزارت خارجه نگفت علت بستن روزنامه های مخالف دولت، زندانی کردن برخی از روزنامه نگاران و تهدید ایشان مصداق چه نوع جامعه خبری است.
وی آذرماه سال جاری نیز از کنش گران حقوق بشری دعوت کرده بود تا کارزار جمع آوری 75 میلیون امضا را علیه تحریم صنایع هوایی غیر نظامی ایران که از موارد نقض حقوق بشر است، آغاز کنند. در جای دیگری وی برای توجیه نوشتن نامه از سوی احمدی نژاد به اوباما گفته بود، این اقدام در پاسخ به درخواست مردم آمریکا بوده است. قشقاوی در یکی از آخرین اظهار نظرهایش در اواخر آذرماه سال جاری، دیپلماسی جمهوری اسلامی را بسیار موفق خواند و دلیل آن را تاثیرگذاری این دیپلماسی عنوان کرد و افزود: “دیپلماسی اعمال قدرت نرم است. میزان موفقیت و ملاکش تاثیرگذاری است و چطور ممکن است یک دیپلماسی ضعیف دیپلماسی موثری باشد؟ اگر بپذیریم وضعیت امروز خاورمیانه، عراق، افغانستان، آمریکای لاتین و … تاثیر دیپلماسی جمهوری اسلامی است، پس حتما باید به این دیپلماسی گفت که کاملاً موفق بوده است.”
سوابق شغلی
کارشناس حقوقی جهاد سازندگی در استان تهران
کارشناس سیاسی وزارت امور خارجه
مسئول میز انگلیس - آلمان - ایرلند وزارت خارجه
مشاور وزیر امور خارجه
نماینده دوره چهارم و ششم مجلس شورای اسلامی
سفیر ایران در قزاقستان
سفیر ایران در سوئد
سفیر آکرودیته ایران در لتونی