همزمان با تشکیل کمیسیونی برای بررسی برنامه جامع اقدام مشترک، یک عضو تندرو جبهه پایداری و روزنامه کیهان از مواضع اخیر معاون رئیس دولت در خصوص غیرقانونی بودن ارائه لایحه برجام به پارلمان انتقاد کرده اند. در سوی مقابل اما ارگان دولت با انتشار سرمقاله ای متذکر شده که الزامی برای ارائه لایحه به مجلس در خصوص یک “تفاهم دیپلماتیک” وجود ندارد. در چنین شرایطی ارتش اسرائیل با انتشار بیانیه ای از توافق وین دفاع کرده هرچند در واشنگتن یک سناتور دموکرات دیگر به صف مخالفان این توافق پیوسته است.
مجلس اصولگرایان دیروز در تصمیمی که می تواند اولین اقدام عملی برای بررسی توافق هسته ای تیرماه میان جمهوری اسلامی و ۶ ابرقدرت جهان در وین باشد، با رای گیری، اعضای کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون ویژه برجام را انتخاب کردند که وظیفه بررسی برنامه جامع اقدام مشترک را خواهند داشت.
حسین نقوی حسینی ، اسماعیل کوثری ، محمدحسن ابوترابی‌فرد ، ابراهیم کارخانه‌ای ، حسین نجابت ، محمدمهدی زاهدی ، علیرضا زاکانی ، مهرداد بذرپاش ، علاالدین بروجردی ، محمود نبویان ، مسعود پزشکیان ، منصور حقیقت‌پور ، غلامرضا تاجگردون ، عباسعلی منصوری آرانی و وحید احمدی اعضای این کمیسیون هستند.
کوثری، زاکانی و کارخانه ای از جمله اصولگرایان منتقد توافق اخیر بوده اند؛ به ویژه اسماعیل کوثری از فرماندهان سابق سپاه که به بخش های مربوط به محدود شدن فعالیت های موشکی جمهوری اسلامی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت معترض است.
بذرپاش، زاهدی و نبویان نیز از جمله اعضای جبهه پایداری هستند که اصلی ترین گروه مخالف توافق در کشور محسوب می شود و در فضای سیاسی کشور به “دلواپسان ” مشهورند.
هنوز مشخص نیست این کمیسیون قرار است چگونه توافق را بررسی کند و بر اساس چه ساز و کاری در خصوص آن نظر بدهد، همچنین اعلام نشده نظر کمیسیون برجام به لحاظ حقوقی چه معنایی خواهد داشت.
در حالی که نمایندگان مجلس قرار است از هفته دیگر وارد دور دوم تعطیلات تابستانی شوند مهرداد بذرپاش اعلام کرده اعضای این کمیسیون قصد دارند وارد بررسی جزئیات توافق شوند: “ طبیعتاً باید ابتدا جزئیات را بررسی کنیم تا در نهایت در مورد کلیات نظر دهیم.”
تذکر “حقوقی” رسایی و کیهان به روحانی
همزمان دیروز حمید رسایی، نماینده تهران و تندرو ترین عضو جبهه پایداری در بهارستان در تذکری کتبی خطاب به حسن روحانی - رئیس دولت یازدهم - از آنچه “سخنان عجیب، غیرقانونی و بدون وجه معاون رئیس‌جمهور مبنی بر اینکه ارائه لایحه برای توافق هسته‌ای برخلاف قانون اساسی” خوانده، انتقاد کرده است.
رسایی با انتقاد از مواضع روز سه شنبه محمد باقر نوبخت در خصوص قانونی نبودن ارائه لایحه برجام به مجلس، به اظهارات “غیر قانونی” مسئولان دولت اشاره کرده و خطاب به روحانی متذکر شده است: “از آنجا که نوبخت روز گذشته در ادعای عجیب، ارائه لایحه قانونی در خصوص برجام و جمع‌بندی هسته‌ای را برخلاف قانون اساسی دانسته است، لطفاً با توجه به اینکه حضرتعالی «حقوقدان» هستید، معاونین خود را نسبت به «قانون» توجیه کنید تا اظهارات آنان موجب تعجب «حقوقدانان» نشود.”
نوبخت که سخنگوی دولت است دو روز پیش با بیان اینکه درخواست برخی نمایندگان برای ارائه برجام در قالب لایحه به مجلس “بر خلاف قانون اساسی” است، تصریح کرده بود: “از آنجا که هیچ امضایی از سوی رئیس‌جمهور در توافق صورت نمی‌گیرد، طبق قانون نباید این توافق به مجلس ارسال شود.”
مشاجرات دولت روحانی و اصولگرایان در مجلس بر سر اینکه آیا بهارستان باید به مساله توافق وارد شود یا خیر از حدود یک ماه پیش آغاز شد. اوایل مرداد معاون پارلمانی رئیس دولت یازدهم در خصوص اینکه اساسا دولت اجازه می دهد این طرح در بهارستان تصویب یا رد شود اظهار تردید کرد. الهام امین زاده در یک کنفرانس مطبوعاتی گفته بود دولت در حال مصلحت سنجی در خصوص این موضوع است: “اینکه به مصلحت باشد و یا نباشد که مجلس شورای اسلامی به عنوان مجلس قانون‌گذار مهر تأیید پای توافقنامه بگذارد، در حال حاضر در شورای عالی امنیت ملی و همچنین در معاونت حقوقی ریاست جمهوری در حال بررسی است.”
مجلس اوایل ماه تیر طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن دولت می بایست متن توافق هسته ای را به پارلمان ارائه کند تا این نهاد آن را با “خط قرمزها”ی نظام که توسط آیت الله خامنه ای ـ رهبر جمهوری اسلامی ـ تعیین شده تطبیق دهد. رهبر جمهوری اسلامی در ۳ اظهارنظری که در خصوص توافق وین داشته ـ مراسم افطاری با کابینه دولت، پاسخ به پیام روحانی و سخنرانی عید فطر ـ حرفی در خصوص رعایت نشدن خط قرمزهایش نزده اما گفته است این توافق باید “مسیری قانونی” طی کند. وی البته اشاره ای نکرده کدام نهاد ها وظیفه بررسی قانونی توافق را دارند اما در افکار عمومی، از مجلس و شورای عالی امنیت ملی به عنوان دو نهادی یاد شده که می توانند این توافق را تصویب کنند.
اینک به نظر می رسد تشکیل کمیسیون برجام تلاشی تازه از سوی اصولگرایان مجلس است تا هر طور شده وزن خود در فضای سیاسی و یا حقوقی پس از توافق را حفظ کنند.حقیقت پور که از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و عضو کمیسیون برجام است دیروز در مصاحبه با فارس گفته است که بررسی این توافق ۲ ماه طول خواهد کشید :“نتیجه بررسی برجام در کمیسیون ویژه قطعاً نتیجه بسزایی در مسائل سیاسی، امنیتی، دفاعی، اقتصادی و اجتماعی ما خواهد داشت و در این مدت دو ماهه ما باید بتوانیم کار فوق‌آلعاده‌ای را برای بررسی برجام صورت دهیم.”
در حالی که در داخل کشور نه دولت روحانی و نه هیچ یک از ارکان دیگر حاکمیت از جمله آیت الله خامنه ای، و سرداران سپاه تاکنون تاکیدی مستقیم بر نقش مجلس برای بررسی برجام نداشته اند، مشخص نیست “نتایج بسزایی” که حقیقت پور از آن یاد کرده دقیقا چه خواهد بود.
در همین حال روزنامه کیهان نیز که از منتقدان اصلی مذاکرات هسته ای در ۲ سال گذشته و حالا توافق هسته ای در یک ماه اخیر بوده است در سرمقاله روز چهارشنبه خود با تیتر “اول حقوقدان ها بخوانند“، همسو با رسایی از “دور زدن قانون” توسط دولت روحانی انتقاد کرده و نوشته است :“ظاهرا قرار نیست دولتی ها متن تهیه شده هسته ای را به مجلس ارائه کرده و در تدارک دور زدن قانون اساسی هستند. “
محمدصادق فقفوری با ردیف کردن بندها و اصل هایی از قانون اساسی در پایان مقاله متذکر شده است :“بدیهیات حقوقی پیشگفته را هر حقوق‌خوانده‌ای هم می‌داند. رئیس جمهور محترم هم که خود را حقوقدان خطاب کرده‌اند، حتماً از این بدیهیات حقوقی مطلع‌اند. رهبر معظم انقلاب نیز در جواب نامه تبریک رئیس جمهور و هم در بیانات دو روز پیش و هم چند بار دیگر به «طی مراحل قانونی» و «تصویب» متن تهیه شده هسته‌ای اشاره فرموده‌اند.”
نویسنده کیهان همچنین وعده داده است که در آینده به عاقبت برنامه اقدام مشترک در صورت عدم همکاری دولت با پارلمان بپردازد:“معلوم نیست چرا و به چه دلیلی برجام برای بررسی و تصویب به مجلس فرستاده نمی‌شود و حتی با وجود تصریح قانون اساسی از تصویب آن در هیات وزیران هم تا کنون خودداری شده است! درباره فرجام برجام در صورت استنکاف دولت از ارائه آن به مجلس و استمرار نقض صریح قانون اساسی گفتنی‌های دیگری هم هست که به آن خواهیم پرداخت.”
روزنامه دولت: الزامی به ارائه لایحه به مجلس نیست
در نقطه مقابل روزنامه ایران –ـ ارگان رسمی دولت ـ– در سرمقاله روز گذشته خود خواستار آن شد که قدرت مجلس در “پرسشگری” با “الزام دولت به ارائه لایحه” در خصوص توافق اخیر اشتباه گرفته نشود: “اختیار مجلس در امر پرسشگری و پاسخگویی دولتمردان مجوزی نیست برای آن که دولت ملزم به ارائه لایحه ای در باره یک تفاهم دیپلماتیک شود.” آفرین چیت ساز ادامه داده است: “در این باره اعضای ارشد تیم مذاکره کننده برای اصلاح ذهنیت نمایندگان پاره ای از مثال های تاریخی را یادآور شده اند. از جمله قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت و توافق هایی که بین ایران و رژیم سابق عراق صورت گرفت یا قرارداد الجزیره در مورد آزادی گروگان های آمریکایی که هیچ یک از این موارد به مجلس احاله نشد.”
در سطوری که نشان دهنده علاقه دولت به بررسی برجام در شورای عالی امنیت ملی و نه پارلمان است، نویسنده روزنامه ایران تصریح کرده: “برنامه جامع اقدام مشترک در جلسات متعدد شورای عالی امنیت ملی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته و در نهایت مصوبات شورا به تایید رهبر معظم انقلاب خواهد رسید.”
ارتش اسرائیل حامی توافق
مشاجرات بر سر توافق هسته ای وین تنها در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی انجام نمی شود، در اسرائیل که حاکمیت فعلی در ایران را مهمترین دشمن خود معرفی می کند نیز اختلاف های سیاسی بر سر معنای توافق اخیر گروه ۵+۱ با تهران به اوج رسیده است.
در گزارشی که به تازگی بخش پژوهشی اطلاعات ارتش اسرائیل منتشر کرده ارزیابی عالی ترین نهاد نظامی اسرائیل در خصوص توافق یک ارزیابی مثبت است و اعلام شده برجام “احتمالا در جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح های هسته ای موثر خواهد بود.”
این گزارش همچنین پیش بینی کرده که برجام نه تنها جلوی گسترش سلاح های هسته ای در منطقه را می گیرد بلکه تهران و واشنگتن را نیز برای حل دیگر مسائل خاورمیانه به هم نزدیک خواهد کرد.
این گزارش وقتی با اظهارات بنیامین نتانیاهو – نخست وزیر دولت اتئلافی و دست راستی اسرائیل- مقایسه شود از شکافی عمیق میان نهادهای نظامی و سیاسی تل آویو خبر می دهد. نتانیاهو توافق وین را یک “اشتباه تاریخی” توصیف کرده و از کنگره ایالات متحده خواسته بود تا جلو اجرایی شدن این توافقنامه را بگیرد.
یک سناتور دموکرات دیگر در جمع مخالفان توافق
با این حال به نظر می آید دموکرات ها در خانه نمایندگان و سنا در روزهای آتی تبلیغات پر سر و صدایی بر روی بیانیه اخیر ارتش اسرائیل انجام دهند تا موضع جمهوری خواهانی که می گویند به خاطر منافع اسرائیل به توافق هسته ای غرب با تهران رای منفی خواهند داد را تضعیف کنند.
این رویکرد از آن جهت حائز اهمیت است که روز سه شنبه سناتور باب منندز، از حزب دموکرات، اعلام کرد به توافق واشنگتن با تهران رای منفی خواهد داد، پیشتر سناتور چاک شومر نیز از حزب دموکرات با این توافق مخالفت کرده بود، این مخالفت های رسمی به معنای وجود شکاف در حزب دموکرات در خصوص توافقی است که به شدت مورد دفاع باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده از همین حزب قرار دارد.
قرار است کنگره تا تاریخ ۱۷ سپتامبر (۲۶ شهریوور) توافق هسته ای وین را به رای بگذارد.
