پس از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که بودن فیلترینگ فیسبوک را “مضحک” دانسته بود، رییس‌جمهوری اسلامی ایران هم با تحسین امکانات و تحولات فضای مجازی، دعوت به مشارکت بیشتر در فضای مجازی کرد. احتمالا این نخستین بار است که یک مقام ارشد کشور از فیسبوک و یوتوب و لایک و دانلود سخن می‌گوید اما آن را تقبیح نکرده و خواستار برخورد و محدودیت بیشتر با آن نیست. سخنان حسن روحانی منطبق با وعده‌های پیشین او در زمینه آزادی دسترسی به اطلاعات جهانی است اما گویا آن قدر غیرمنتظره بوده که متن سخنان او در وبسایت رسمی ریاست جمهوری اسلامی ایران، با حذف بخشی از قسمت‌ها منتشر شده است.
شبکه‌های اجتماعی را به تصرف درآورید
چهارمین جشنواره ارتباطات و فناوری اطلاعات همزمان با روز جهانی ارتباطات، روز شنبه 27 اردیبهشت در تهران برگزار شد و حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی ایران در آن سخنرانی داشت. او از حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی استقبال کرد و از وزارت ارتباطات خواست تا پهنای باند و سرعت اینترنت را افزایش دهد. روحانی گفت: “من از شرایط پهنای باند اینترنت کشور راضی نیستم و قرار ما با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این است که هرچه سریعتر به نسل سوم و چهارم برسیم و پهنای باند نه تنها برای منازل و تجارتخانه‌ها بلکه برای موبایل‌ها نیز وسیع‌تر شود.”
روحانی در تشریح وضعیت ارتباطات در دنیای امروز، با بیان این که امروز هر پیامی که در دنیا بازتاب وسیع‌تری داشته باشد پیام قوی‌تر و تاثیرگذار‌تری است، عنوان کرد: “گویی دوران پیام‌های یک‌طرفه به سرآمده و کم کم به نقطه‌ای می‌رسیم که جایی برای استبداد پیام نباشد و دیگر دوران رساندن پیام از طریق بلندگوهای یک طرفه، منبرهای یک طرفه، تریبون‌های یک طرفه و سنتی به سرآمده است.”
او در بخشی از سخنانش با انتقاد از سیاست‌های فرهنگی عنوان کرد که “ ما در فرهنگ هنوز سپر به دست گرفته‌ایم. گاهی نیز شمشیر به دست می‌گیریم که این شمشیر چوبی است. می‌ترسیم به کنجی می‌خزیم که مبادا تیری به ما برخورد کند. اگر تهاجم فرهنگی وجود دارد - که وجود دارد - راه مواجهه با آن، شمشیر چوبی نیست. ما باید با ابزار مدرن البته نه منفعلانه و ترسو بلکه فعال و شجاع وارد عرصه شویم و بخش بزرگی از این فضای اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی را جوانان، دانشجویان، ایران دوستان و اسلام دوستان، به تصرف درآورند و هویت اسلامی، ایرانی و اسلام رحمانی را به دنیا معرفی کنند. “
روحانی ضمن تاکید بر “ حضور فعال در فضای مجازی” اعتقاد داشت که “ امروز ما باید بلوک فارسی را در شبکه های اجتماعی هم از نظر فنی و هم از لحاظ علمی تقویت کنیم.”
به رسمیت شناختن حق ارتباط با شبکه اطلاعات جهانی
او همچنین در توصیف “دنیای عجیب و غریب” ارتباطات و اطلاعات به مواردی مانند دقیقه‌ای یک میلیون و 800 هزار لایک در فیسبوک، استفاده دو میلیون نفر از گوگل در هر دقیقه، آپلود شدن هفتاد ساعت فیلم در یوتیوب در هر دقیقه و تماشا و دانلود شدن آن فیلم‌ها توسط یک میلیون و 300 هزار نفر در همان زمان اشاره کرد.
روحانی معتقد بود که آثار فضای مجازی بر جامعه، کشور و حتی سبک زندگی مردم، کاملا عینی است.
رییس‌جمهوری اسلامی ایران با بیان این که “ما نباید دنیای سایبری را به عنوان دنیایی بدانیم که به خاطر اضطرار و از روی ناچاری وارد این دنیا شده‌ایم”، تاکید کرد: “ما باید دنیای سایبری را به عنوان یک فرصت ببینیم و تلقی کنیم. امروز این همه ما جوان، دختران و پسران تحصیلکرده و دانشگاه دیده داریم. دختران و پسرانی که علاقه‌مند به کشورند و فضای بزرگی در اختیار آنهاست تا بتوانند از هویت ایرانی و اسلامی دفاع کنند. چرا این همه در تزلزل هستیم؟ چرا به جوانان خود اعتماد نمی‌کنیم؟”
روحانی سپس صحبت‌های صریح‌تری هم داشت و به تجربه سال‌های گذشته اشاره کرد: “ سال‌های اول انقلاب دغدغه ما این بود که مبادا یک دستگاه ویدئو وارد کشور شود؛ چراکه فکر می‌کردیم اگر وارد شود و با سیمی به تلویزیون وصل شود، دیگر چگونه ایمان را نگه داریم و هویت را حفظ کنیم؟ دیدیم که ویدئو آمد و فراگیر شد و در ایمان جوانان ما نه تنها اثری نداشت، بلکه حضور جوانانمان در مساجد، محافل، دعا و توسل و حتی در مظاهر انقلابی و راهپیمایی‌های انقلابی بیشتر شد، به جبهه رفتند و از کشور دفاع کردند و افتخار آفرین بودند.”
او اضافه کرد: “ بعدها قصه دیگری شروع شد، اینکه با ماهواره چه کنیم. اگر خدایی نکرده تلویزیونی بتواند با یک دیش مخفی یا آشکار شبکه دیگری را بگیرد و جوانان آن شبکه را بببیند چگونه ایرانیت و اسلامیت می‌ماند؟! دیدیدم که ماهواره آمد و مبارزه در پشت‌بام و بالکن تاثیرگذار نبود و نه ایمان مردم پَر زد و رفت و نه هویت مردم از دست رفت. امروز ظاهرا قصه دیگر برپا شده است و آن اینکه با اینترنت جوانان کاربر، ایمیل، موبایل و نسل سوم و چهارمش چه کنیم.”
حسن روحانی همچنین در پاسخ به آنانی که در بحث محدودیت شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی، بحث امنیت را پیش می‌کشند، گفت: “ حالا در گوشه‌ای، روزی روزگاری، ساعت یا ماهی خطا شود می‌توان آن را برگرداند و قابل بازگشت است چراکه انسان توبه کننده و خداوند نیز بخشنده و رحیم است. این بدان معنا نیست که ما به امنیت ملی فکر نکنیم و اسرار ملی‌مان را که به عنوان یک گوهر تابناک در اختیار ماست، رها کنیم. حتی کشورهای پیشرفته نیز نسبت به مسائل امنتی ملی‌شان برخی دغدغه‌های خاص دارند.”
رییس‌جمهوری اسلامی ایران وعده خود را که در پاسخ به جک دورسی، رییس و یکی از بنیانگذاران توییتر عنوان کرده بود، این جا هم تکرار کرد و گفت: “ حق ارتباط با شبکه اطلاعات جهانی را به عنوان یک حق شهروندی در کشور به رسمیت می‌شناسیم.”
راه دشوار دولت در عمل به وعده‌ها
اکنون دیگر مشخص شده که پس از چندین ماه تاخیر، دولت حسن روحانی به دنبال عمل به وعده‌هایش در حوزه اینترنت است. دولتی که شبکه‌های اجتماعی سهم عمده‌ای در روی کار آمدنش داشتند و کاربران ایرانی انتظار داشتند حالا که اعضای کابینه در فیسبوک و توییتر و دیگر شبکه‌ها فعالیت دارند، سدهای پیش روی آنان نیز برداشته شود.
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که خود عضو فیسبوک است در یک سال گذشته بارها با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و بخصوص فیسبوک مخالفت کرده اما تا پیش از سال 93، نه تنها هیچ مورد رفع فیلتری رخ نداد بلکه بر دامنه فیلترینگ اضافه شد. دستور توقف اجرای فیلترینگ واتس‌آپ، توسط رییس‌جمهور اولین اقدام عملی دولت بود که عملا از “کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه” سلب اختیار کرد.
اما همین دستور هم با اعتراض دبیر کارگروه مواجه شد و دستور رییس‌جمهوری را غیرقانونی دانست. پیش از آن هم در سال گذشته، یک مرجع تقلید نسبت به “برخی سخنانی که از وزارت ارشاد شنیده می‌شود” ابراز نگرانی و عنوان کرده بود که “اصرار به رفع فیلتر فیسبوک چه معنایی دارد؟”
به گفته آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، “این‌گونه حرف زدن” باعث می‌شود ارشاد اسلامی به ارشاد غیراسلامی تبدیل شود و هشدار داده بود: “برخی گمان نکنند که در دولت جدید همه مسائل را می‌توانند تغییر دهند.”
رسانه‌های امنیتی و اصولگرا نیز در پاییز و زمستان 92، به شدت نسبت به هرگونه تحرکی در مورد رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی حساس بودند و در گفت‌وگو‌ها و گزارش‌های خود از تداوم وضع موجود و حتی گسترش محدودیت‌ها دفاع می‌کردند. از جمله وقتی در نخستین روزهای آذر ماه، خبرگزاری فارس از جلسه محمدرضا صادق، مشاور رئیس‌جمهور با نمایندگان ۶ وزیر عضو شورای عالی فضای مجازی برای رفع فیلتر فیسبوک خبر داد، با مخالفت چند نماینده مجلس و چهره‌های اصولگرا مواجه شد.
فاطمه رهبر، عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس از نخستین معترضان به این جلسه بود که پرسید: “آیا اصلاً مشکل اساسی فضای مجازی و فرهنگی کشور، رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و توئیتر و از این قبیل سایت‌هاست؟”
او همچنین به سخنی از رهبر جمهوری اسلامی استناد کرد که گفته “آنها (دشمنان) در این خیال خام و احمقانه بودند که شبکه‌های اجتماعی توئیتر و فیسبوک می‌تواند نظام اسلامی را براندازد، به همین علت تمام امکانات خود را به خط کردند” و در نتیجه پیشنهاد داد: “به جای آنکه نسخه‌های غربی و شبکه‌های این‌چنینی را ترویج کنیم، فضای مجازی داخلی را برای خودمان باز کنیم که جایگزین این دست شبکه‌های اجتماعی شوند.”
احتمالا در روزهای آینده نوک پیکان انتقادات از اعضای کابینه متوجه شخص حسن روحانی خواهد شد اما اگر او موفق به شکستن محدودیت‌های عرصه اینترنت شود، از اقبالی بزرگ در سطح داخلی و بین‌المللی برخوردار شده و همراهی و رضایت قشر عظیمی از جامعه ایران را به دنبال خواهد داشت.
کارتون پیشانی گزارش کار فیروزه مظفری است.
