پنج کودک از عشایر استان ایلام روز یک‌شنبه ۱۰ اسفند ماه بر اثر انفجار یک مین به جا مانده از جنگ ایران و عراق به شدت زخمی شدند. به گفته علی بیرانوند مدیر کل آموزش و پرورش ایلام، یکی از دانش‌آموزان در این حادثه پای خود را از دست داده است و بقیه از ناحیه دست و صورت آسیب جدی دیده و برای درمان به بیمارستان منتقل شده‌اند.
این پنج کودک، دانش‌آموزان دبستان عشایری سیار “امیرآباد” ایلام مستقر در منطقه کنجان‌چم مهران هستند. شبکه آقتاب نوشته است: “پای هادی آسیب دیده و امیرمحمد ۹ ساله، امیرحسین کلاس پنجم، پسرانِ یداله پیکانی و محمد و مهدی باباخانی دچار سوختگی شده‌اند. یداله می‌گوید: من هنوز نمی‌دانم چه شده، بچه‌ها این شی‌ء را چطور دیده‌اند و آیا آن را دستکاری کرده‌اند یا نه.”
این نخستین بار نیست که انفجار مین در مناطق مرزی، شهروندان و به ویژه کودکان را دچار جراحت و نقص عضو می‌کند. ایران دومین کشور آلوده به مین در دنیاست و هنوز مین‌هایی که در دل زمین کار گذاشته شده‌اند مردم را زخمی جنگی می‌کنند که سال‌هاست تمام شده است.
خانواده‌ها مقصرند یا حکومت؟
“خانواده‌های دانش‌آموزان مدارس عشایری سیار باید در برخورد با اشیاء و مواد منفجره مراقب فرزندان خود باشند و در این خصوص به توصیه‌های اطلاع‌رسانی کارشناسان توجه لازم را داشته باشند تا این اتفاق تلخ رخ ندهد.” این را علی بیرانوند مدیرکل آموزش و پرورش استان به ایسنا گفته و ادامه داده است: “خانواده‌ها باید به فرزندان خود در هنگام یافتن مواد منفجره به جا مانده از جنگ تحمیلی تذکر داده و مانع دسترسی آنان به این مواد بسیار خطرناک شوند.”
این مقام محلی در سخنان خود به نوعی خانواده‌ها را مسئول این حادثه معرفی کرده و از نقش و مسئولیت مسئولان حرفی نزده است، در حالی که یکی از مهمترین انتقاداتی که در این ارتباط به حکومت ایران وارد است عدم همکاری با نهادهای بین‌المللی برای پاکسازی مناطق آلوده به مین است. دولت جمهوری اسلامی به عضویت “پیمان اوتاوا” که یک پیمان جهانی برای منع استفاده از مین‌های زمینی ضدنفر است، در نیامده و به بازرسان بین‌المللی هم اجازه بازدید از مناطق آلوده را نداده است. آمار دقیقی از آسیب‌دیدگان و کشته‌شدگان انفجار مین در ایران وجود ندارد. همچنین بنا بر گزارش “پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان” ۹۲ درصد قربانیان مین هیچ آموزشی برای تلاش برای زندگی امن در مناطق آلوده به مین ندیده‌اند.
عثمان مزین حقوقدان و پژوهشگر قربانیان جنگ پیش‌تر به روز گفته بود: “در سال ۸۸ وزارت دفاع به صراحت اعلام کرده که استان‌های کردستان و آذربایجان غربی عاری از مین هستند و همه مناطق این دو استان پاکسازی شده‌اند. این بدین معناست که شهروندان دیگر دغدغه وجود مین در مناطق و شهرهای پیرامونی خودشان را ندارند. اما متاسفانه بعد ازاین اعلام هم ما شاهد انفجارهای گسترده مین در مناطق مرزی بوده‌ایم.”
حسین احمدی‌نیاز دیگر حقوقدانی که وکالت چند تن از آسیب‌دیدگان مین را به عهده دارد نیز در این ارتباط به روز گفته بود: “قربانیان، شهروندان این جامعه هستند اما قسمت اعظمی از این افراد از وضعیت فلاکت‌باری برخوردارند. از سوی دیگر آموزش‌های لازم به شهروندانی که در مناطق حساسی که به مین آلوده هستند داده نمی‌شود.”
به اعتقاد این حقوقدان “دولت خودش به تنهایی قادر به جمع‌آوری و مبارزه نیست باید از کمک‌های نهادهای مدنی و بین‌المللی و صلیب سرخ جهانی استفاده کند و به شهروندان آموزش‌های لازم را بدهد.” او می‌گوید: “مواردی بوده که بچه‌ها مین را به خانه آورده‌اند و منفجر شده است،دلیل‌اش هم نبود آموزش‌های لازم و کافی در این خصوص است.”
قربانین کوچک انفجار مین
مهر ماه سال ۹۲ بود که هفت کودک اهل روستای “نشکاش” شهرستان مریوان که مشغول بازی در نزدیکی یک پایگاه نظامی متروکه بودند، با انفجار یک مین دچار نقص عضو و جراهات فراوانی شدند. کودکانی از ۶ تا ۱ ساله که هنوز هم درگیر درمان زخم‌های خود هستند. پس از آن هم چنانچه شبکه آفتاب نوشته “در ۲۴ آذر ۹۳ انفجار یک چاشنی در روستای گاگل از توابع مریوان، باعث شد چشم چپ کوسار شادمهر کودک ۱۱ ساله به شدت آسیب ببیند. در آبان ماه سال جاری هم کودکی در روستای ارقنه‌ی هشترود بر اثر بازی با شی‌ء مشکوک و کوبیدن آن به سنگ کشته و هم‌بازی او دچار مصدومیت شدید شد.” براساس پژوهش شش کارشناس و متخصص جامعه‌شناسی و پزشکی (زهره گنج‌پرور، بتول موسوی، محمدرضا سروش، حمید شکوهی، شهریار خاطری و علی منتظری) که شبکه آفتاب منتشر کرده است، میانگین کیفیتِ زندگیِ قربانیان مین و مهمات عمل‌نکرده به‌طور معنا داری در همه‌ی حیطه‌ها از میانگین کیفیت زندگیِ جامعه‌ی ۱۴ تا ۱۹ سال ایرانی پایین‌تر است. استان کردستان در میان دیگر استان‌های آلوده بیشترین آمار نوجوانان قربانی مین را دارد. یک‌سوم از کودکان آسیب دیده‌ی مورد مطالعه ترک تحصیل کرده بودند. شایع‌ترین ناتوانیِ کودکان مورد بررسی قطع اندام، وجود درد و نابینایی بود و نوجوانان مبتلا به چند ناتوانیِ هم‌زمان، کیفیت زندگی پایین‌تری دارند.”
بر اساس این گزارش از ابتدای بهمن ماه سال جاری تا امروز (۴۰ روز گذشته) ۱۳ غیرنظامی در انفجار مین و مهمات جنگی کشته و زخمی شده‌اند، یعنی میانگین هر سه روز یک کشته یا مجروح. این آمار بدون شمارش نیروهای پاکساز مین است که هر هفته حین انجام عملیات دچار حادثه می‌شوند.
عکس آرشیوی است
