بهنام ربیع زاده
بیستمین نمایشگاه بین المللی تهران امروز صبح افتتاح شد وناشران مستقل که دولت در آخرین روزها در برابرشان عقب نشینی کرده بود، باشرایط خود در نمایشگاهی شرکت کردند که برای داشتن رنگ و بوی مذهبی به مصلای تهران منتقل شده است.
اگر دغدغه های اصلی ناشرین مطرح و معتبر در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران کوچکتر شدن فضا، تحویل دیر هنگام غرفه، اطلاع رسانی ضعیف، عدم اعطای مجوز برای کتب جدید یا کتاب های چاپ چندم، جمع آوری برخی کتاب ها، چیدمان “من تو من” و… بود، امسال آنها در بیستمین نمایشگاه با مشکلات واتفاق دیگری رو برو شدند که قدم به قدم برآن غلبه کردند.
موضوع اینگونه آغاز شد : شهرداری تهران حدود چهار سال قبل در صدد تغییر مکان نمایشگاه سالانه کتاب برآمد. آنها با طرح معضل ترافیک و گرفتاریهای پیرامونی اش خواستار انتقال نمایشگاه به مکان دیگری شدند. هر سال این موضوع بر سر زبانها می افتاد و با دخالت و پا در میانی شورا نشینان تهرانی، محل دائمی نمایشگاه بین المللی تهران همچنان میزبان ناشرین و بازدید کنندگان بود. شرکت در نمایشگاه و بازدید از آن بصورت عادت سالانه ای در آمده و مردم از اقصی نقاط ایران، در طول ده روز تنها برای دیدن و تهیه کتاب از این مکان، به تهران سفر می کردند. اما در آخرین ماه سال 1385 وزارت ارشاد تحت فرماندهی سردار کیهانی حسین صفارهرندی، به بهانه تغییر محل نمایشگاه برنامه ای تدارک دید تا ناشران مستقل را حذف کند.
در اوایل اسفند 85 وزارت ارشاد ـ که مدیریت برگزاری نمایشگاه را یکسال قبل از انجمن صنفی ناشران گرفته و مستقیماً اداره می کند ـ بدون هماهنگی با شورای شهر، شهرداری، نیروی انتظامی، سازمان ترافیک واتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران اعلام کرد نمایشگاه بین المللی کتاب تهران
بصورت دو پاره و جداگانه برگزار خواهد شد. در این خبر که روی تلکس خبر گزاریها قرار گرفت، مصلای تهران، برای ناشرین داخلی و محل دائمی برای ناشرین خارجی در نظر گرفته شد. پس از انتشار خبر، گروهی از ناشرین کشور در اواسط آخرین ماه سال 85 طی اطلاعیه ای از وضعیت پیش آمده ابراز نگرانی کرده و در قدمی فراتر بدلیل دو تکه شدن نمایشگاه و مخدوش شدن وجهه بین المللی آن از ثبت نام خودداری کردند. در بخشی از اطلاعیه آنها آمده بود: “با توجه به وضعیت پیش آمده و به رغم اشتیاق و نیاز فرهنگی ـ اقتصادی ناشران برای شرکت در نمایشگاه، متأسفانه بدلیل شرایط نا مساعد فعلی، امکان ثبت نام و حضور مؤثر نهادهای صنفی در نمایشگاه دوپاره شده و غیر بین المللی کتاب مسیر نمی باشد.”
بعد از این اطلاعیه دوباره شورای شهر وارد معرکه شد و نهادهای مربوط و برگزارکنندگان اصلی ( وزارت ارشاد ) را در جلسه ای گردهم آورد که یکپارچگی نمایشگاه و برگزاری آن در مصلای تهران را مشخص کردند. هر چند اعضای هیأت مدیره اتحادیه و سایر تشکلهای صنفی معتقد بودند که مصلا محل مناسبی برای برپایی نمایشگاه بین المللی نیست و سطح چنین اتفاق مهمی که در طول سال فقط یکبار رخ می دهد را از لحاظ کمی و کیفی تحت تأثیر قرار می دهد، اما بخاطر یکپارچه شدن نمایشگاه و حفظ وجهه بین المللی اش به تصمیم گیری جمعی تمکین کردند. لذا این اتحادیه که بقول رئیس هیأت مدیره اش حدود 500 ناشر را در بر می گیرد از اداره ارشاد خواست تا مهلت 3 تا 5 روزه ای تعیین کند و اطلاع رسانی صحیحی انجام دهد تا همه آنهایی که بدلیل دوپاره بودن نمایشگاه ثبت نام نکرده اند، برای شرکت در آن اقدام کنند. نکته جالب اینکه وزارت ارشاد همین که پا از جلسه مشترک با شورای شهر و سایرین بیرون گذاشت، تمام جمع بندی های آنرا به فراموشی سپرد و همچنان بر طبل قدیمی کوفت. این امر سبب شد که سرو صدای ناشران بلند شود و دوباره از شرکت نکردن در نمایشگاه سخن برانند. رایزنی ها بجایی نرسید و ارشادیها که معتقدند کفاش تنها یک لنگه کفش براشان دوخته است، بر نظرشان پا فشاری کردند. با این وضعیت عده ای از معترضین وارد گود شدند و مقدمات ثبت نام را فراهم کردند.
در خبرهای نیمه رسمی که بگوش می رسدتا یکی دو روز قبل 150 ناشر قصد حضور در نمایشگاه را نداشتندکه با عقب نشینی ارشاد و برگزاری یک نمایشگاه واحد در مصلای تهران، ثبت نام آنها نیز مسجل شده است. بنظر میرسد که این دسته از ناشران مشکلاتی از قبیل نحوه خرید کتاب، ممیزی، هزاران جلد کتاب در صف مجوز مانده، گرفتاریهای کاغذو اختلافات عمیق صنفی را به کناری نهاده و تنها به سود نمایشگاه چشم دوخته اند اما آیا مکان تجربه نشده ای مثل مصلای تهران می تواند همه را راضی نگه دارد؟ پاسخ به این سئوال، کمی صبر می طلبد. حسن کیانیان رئیس هیأت مدیره اتحادیه ناشران معتقد است که این امر اتفاق نمی افتد. او می گوید: “بدیهی است ارشاد در زمانی که مصلا را برای بخش داخلی نمایشگاه برگزید، نمی دانست چه تعداد از ناشران و با چه تیراژ در خواستی ثبت نام خواهند کرد. بنابراین فرض این وزارت خانه بر این بود که همه ناشرین چون سالهای گذشته در این نمایشگاه شرکت خواهند کرد و لابد پیش بینی جا برای همه را کرده بود. در غیر این صورت باید مسؤلان محترم توضیح دهند، چرا مکانی را برگزیدند که فضای کافی برای حضور همه ناشران ـ همچون سالهای گذشته- نداشت؟ “