خبرگزاری فارس جزییاتی از قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا سپاه منتشر کرده و مدعی شده که این نهاد قدرتمند اقتصادی-نظامی نه تنها مانعی برای فعالیت مجموعه‌های خصوصی نیست بلکه به عنوان یک “چتر ایمنی” برای آنها عمل می‌کند. قرارگاه خاتم حضور بسیار گسترده‌ای در اقتصاد ایران دارد و از صنایع نفت گرفته تا پروژه‌های بزرگ شهری، نام آن به چشم می‌خورد. روزآنلاین در تابستان امسال برای نخستین بار از موافقت‌نامه 20 هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران و قرارگاه خاتم خبر داد که عملا تمامی بودجه عمرانی شهرداری تهران را در اختیار گرفته و شرکت‌ها و پیمانکاران دیگر را از دور خارج می‌کند. با این حال، فرمانده این قرارگاه، روایت دیگری از فعالیت اقتصادی “خاتم” دارد که خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به شرح آن پرداخته است.
” ساخت سد و تونل برای ما یک امر عادی است”
گزارش خبرگزاری فارس نیز تایید می‌کند که ورود سپاه به امور عمرانی و سازندگی پس از جنگ، “حرف و حدیث های فراوانی را رقم زد و قرارگاه خاتم نیز در نوک پیکان این انتقادات بود”. همچنین اضافه می‌کند که “این حرف و حدیث‌ها خصوصا در چند سال اخیر شکل فزاینده‌ای به خود گرفت و از داخل و خارج کشور سپاه را به انحصارطلبی و تنگ کردن فضای رقابت برای بخش خصوص متهم کردند”.
از قول او سردار عبادالله عبداللهی که “کارشناس ارشد مدیریت ساخت” معرفی شده از اسفند ۱۳۹۱ به عنوان فرمانده قرارگاه خاتم فعالیت می‌کند، درباره فعالیت‌های این قراراگاه آمده که آنها نه بر اساس “ماموریت” که بر اساس “رسالت” کار می‌کنند و دغدغه معیشت و اشتغال مردم را دارند. بنابراین “دولت‌ها هر کجا که بخواهند” وارد عمل شده و “اگر کاری بر زمین مانده باشد” انجام می‌دهند.
او تاکید کرده است: “ گاهی برخی پروژه‌ها بوده که دیگران می‌توانستند انجام دهند و ما حتی در مناقصه آن هم شرکت نکردیم”.
به گفته سردار عبداللهی، ۵ هزار شرکت پیمانکار بخش خصوصی با قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا همکاری می‌کنند. قرارگاه هم ۱۳۵ هزار نفر نیرو دارد که از این بین، تنها ۲هزار و ۵۶۰ نفر نیروی رسمی هستند و بقیه را “نیروهای مردمی” تشکیل می‌دهند.
این سردار سپاه مدعی است که در میان ۱۳۵ هزار نیروی مشغول به کار در قرارگاه خاتم، بیش ۳۵ هزار نفر “در سطح مهندس، فوق‌لیسانس و دکتری” هستند و بقیه نیروها هم “به لحاظ فنی، افراد ماهر و باتجربه” محسوب می‌شوند. ضمن این که این تعداد به صورت مستقیم مشغول به کار بوده و برای بیش از ۵۰۰هزار نفردر حوزه هایی مثل پشتیبانی و تدارکات و غیره، به صورت غیر مستقیم فرصت شغلی ایجاد شده است.
فرمانده قرارگاه سازندگی خاتمالانبیا گفته است: “تاکنون به لطف خدا در هر کاری که اراده کرده‌ایم موفق بوده‌ایم. البته ما هر چه پیش می‌رویم تجربه بیشتری کسب می‌کنیم اما امروز دیگر ساخت سد، راه و تونل برای ما یک امر عادی است. قرارگاه خاتمالانبیا(ص) انحصارها را شکست. قبل از انقلاب و یا در سال‌های ابتدایی انقلاب، این خارجی‌ها بودند که حتی پروژه‌های معمولی ما را ساخته، طراحی و بهره‌برداری می‌کردند و نیروهای ایرانی حق ورود به کارگاه‌ها را نداشتند.”
او از فاز ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی؛ آزادراه حرم تا حرم (قم تا مشهد)؛ بزرگراه صدر تهران؛ ساخت ۷۳۰ کیلومتر تونل برای مصارف مختلف مثل مترو، انتقال آب، نفت و گاز؛ ساخت ۲۱ میلیارد مترمکعب مخزن آب؛ به عنوان دستاوردهای قرارگاه خاتم نام برده و مدعی است که در این پروژه‌ها بهترین کیفیت با حضور نیروهای ایرانی حاصل شده و صرفه‌جویی مالی نیز وجود داشته است.
سردار عبداللهی گفته که کیفیت، سرعت و قیمت از مؤلفه‌های قرارگاه خاتم است: “ پروژه‌های ما به صورت E.P.C یعنی مهندسی، تأمین کالا و اجرا است و همه مراحل آن توسط نیروهای ایرانی صورت می‌گیرد البته ما پروژه‌های مشترکی بین مشاورین خود و بقیه افراد داخل کشور داریم که برای ما تفاوتی ندارد ما باشیم یا دیگران. ما امروز در حوزه مهندسی خودکفاییم و و قرارگاه خاتمالانبیا(ص) دارای ۱۵۰ کتاب علمی در رشته‌های مختلف است.”
دفاع روحانی، انتقاد مطهری
سردار محمد علی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در گفت‌وگو با فارس، از ممنوعیت ورود سپاه به پروژه های زیر ۱۰۰ میلیارد تومان خبر داده و گفته بود: “البته اگر پروژه‌ای نیز بالاتر از ۱۰۰ میلیارد تومان باشد ولی شرکت‌های خصوصی بتوانند آن را انجام دهند، سپاه وارد این پروژه‌ها نخواهد شد مگر آنکه شرکت خصوص بخواهد اجحافی کند که در این صورت سپاه برای ایجاد رقابت و تعدیل قیمت وارد خواهد شد.”
او تاکید کرده بود که “یکی از راهبردهای ما که به تصویب رهبر معظم انقلاب نیز رسیده و اعمال می‌شود، این است که ورود سپاه به پروژه‌های مختلف، جایی را برای مردم و شرکت‌های خصوصی و کوچک، تنگ نکند.”
با این حال در تمامی پروژه‌های بزرگ کشور نام و ردپایی از این نهاد به چشم می‌خورد، تعامل گسترده دولت احمدی‌نژاد با سپاه نیز منجر به حضور هرچه بیشتر آنان شد. حسن روحانی در همان ماه‌های نخست حضور در منصب ریاست جمهوری و در هنگامی که پیش‌بینی می‌شد میان دولت او و سپاه بر سر پروژه‌های نفتی، اصطکاک شدیدی رخ بدهد، بر تداوم حضور سپاه در اقتصاد ایران تاکید کرد.
او در مجمع سراسری فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تاکید کرد: “شایعاتی را که راجع به سپاه مطرح می‌شود اصلا قبول ندارم. می‌خواهند سپاه را رقیب مردم قرار دهند اما سپاه رقیب مردم و بخش خصوصی نیست و پیمانکاری مثل پیمانکاران معمولی نیست و نبوده است. سپاه امروز باید پروژه‌های مهمی که بخش خصوصی توان آن را ندارد برعهده بگیرد.”
صحبت‌ها و درخواست حسن روحانی با پاسخ مثبت سردار محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مواجه شده است. او گفت که “سپاه آمادگی انجام هر اقدامی را که برای حل مشکلات اقتصادی، تحریم و معیشتی مردم دارد” و بار دیگر تاکید کرد سپاه تنها “پروژه‌های خاصی” را به سرانجام می‌رساند که “پیمانکاران دیگر قادر به انجام آن نباشند.”
رسانه‌های اصولگرا هم از این سخنان استقبال کردند اما علی مطهری، نماینده اصولگرای مجلس به عنوان منتقد حسن روحانی ظاهر شد و در وبسایت شخصی خود یادداشتی نوشت. او در این نوشتار با طرح اینکه “بسیار بعید است که جناب آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور ندانند که واقعا امروز سپاه رقیب مردم و بخش خصوصی و مثل پیمانکارهای معمولی است و این امر آفات و آسیبهایی برای خود سپاه و اقتصاد کشور داشته است” صحبت‌های روحانی را به “تذکر و هشدار محترمانه” تفسیر کرده است.
او با تاکید بر اینکه “از جناب آقای روحانی صراحت بیشتری را انتظار داریم” نوشته است: “این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که میان «باید» و «هست» و به عبارت دیگر میان «آنچه باید انجام شود» و «آنچه انجام می شود» گاهی فاصله زیادی وجود دارد. ما هم آرزو داریم که سپاه فقط پروژه های بسیار مهمی را که بخش خصوصی توان اجرای آن را ندارد بر عهده بگیرد”.
حضور گسترده قرارگاه خاتم در تهران
احمدی‌نژاد در حالی دولت را واگذار کرد که آخرین وزیر نفت کابینه‌اش، سردار رستم قاسمی، فرمانده پیشین خاتمالانبیا بود و او نیز در واگذاری پروژه‌های نفتی به سپاه سعی و تلاش بسیار داشت. به طوری که تنها در فاصله دوم تا چهارم خرداد ماه ۱۳۹۱، توسعه سه میدان نفتی و اجازه فعالیت‌های کلان و گسترده در صنعت نفت ایران به نیروهای مسلح واگذار شد. او همچنین تفاهمنامه همکاری با سازمان بسیج مستضعفین را به امضا رساند. در این تفاهمنامه ۱۰ ماده‌ای “رئوس برنامه های کلان مشارکت بسیج و بهره گیری از سازمان‌های بسیج مهندسین و اساتید و متخصصان سایر اقشار بسیج برای شتاب بخشی روند خودکفایی صنعت نفت کشور” تعریف و تبیین شده بود.
گزارش‌های بسیاری از حضور بی‌ضابطه سپاه و بسیج در پروژه‌های نفتی منتشر شده که عموما بدون “تشریفات مناقصه” پروژه‌های چند ده میلیاردی را برعهده گرفته‌اند.
ناظر به چنین شرایطی بود که حتی احمد توکلی، نماینده اصولگرای مجلس و رییس سابق مرکز پژوهش‌های مجلس عنوان کرد: “نظامیان ما با سلام و صلوات وارد بازارها شده‌اند و دیگر نمی‌شود آنها را به راحتی خارج کرد.”
او تاکید کرده بود که “نیروهای نظامی در حال حاضر رقبای بخش خصوصی هستند و با این روش، بخش خصوصی در ایران جان نمی‌گیرد[…] نحوه حضور نظامیان در اقتصاد باید بازتعریف شود. آنها را از فعالیت در بازار مالی منع کنیم و اگر به آنها پروژه داده می‌شود، به عنوان پیمانکار به آنها نگاه نشود.”
حتی محسن رضایی، یکی از رقبای حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری و فرمانده سپاه در دوران جنگ با عراق معتقد است که “امروز نه تنها سپاه، بلکه کل دولت باید پایش را از اقتصاد بکشد بیرون چون ما می خواهیم اقتصاد را مردمی کنیم.”
انتشار اسناد موافقت نامه ۲۰ هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران و قرارگاه خاتم توسط روزآنلاین در تیر ماه امسال نیز یکی دیگر از موارد حضور بدون ضابطه و غیرقانونی سپاه است که حتی مورد اعتراض اعضای شورای شهر تهران قرار گرفت. قراردادی با این مبلغ و گستردگی، عملا شرکت‌ها و پیمانکاران دیگر را از دور خارج خواهد کرد. شهرداری در دفاع از خود عنوان کرد که سند امضا شده قرارداد نبوده و صرفا یک تفاهمنامه است، هرچند این ادعا در بررسی‌های یک هیات کارشناسی زیر سوال رفت و جزییات آن نیز در روز منتشر شد، اما قرارداد ۱۰۰ میلیارد تومانی شهرداری و خاتم به عنوان اولین گام از اجرایی شدن موافقت‌نامه امضا شد تا مشخص شود، شهرداری در مورد واگذاری انحصاری پروژه‌های عمرانی پایتخت به سپاه اصرار دارد.
عکس: پل طبقاتی صدر، یکی از پروژه‌های انجام شده توسط قرارگاه خاتم
