فریبا صراف
وزیر دفاع جمهوری اسلامی گفته است” پیش از این یک برنامه چهل ساله برای مین زدایی در ایران مطرح بود اما قرار است این زمان به 5 سال کاهش یابد.” آقای مصطفی نجار در شرایطی از این کاهش زمانی سخن می گوید که “ایران دومین کشور آغشته به مین در جهان است. تعداد مین های این کشور از افغانستان بیشتر است. بیش از سه میلیون هکتار از اراضی ایران آغشته به مین است اما متاسفانه در این خصوص کسی صحبت نمی کند و اطلاع رسانی نمی شود.”[شیرین عبادی]
در آخرین سال های جنگ ایران و عراق، دیگر کم نبودند کسانی که می دانستند”بچه های ما برای باز کردن راه های مین گذاری شده توسط عراق، از خود مایه می گذارند”؛ و این “از خود مایه گذاشتن” اولین بار در فیلم”عبور” ساخته کمال تبریزی، در معرض دید همگان گذاشته شد.جوانان و نوجوانانی که نماز عشق می گذاشتند، از زندگی می گفتند و می مردند تا تن شان جای امنی شود برای نفر بعدی. این طوری بود که یک دسته چند نفره، با گذشتن از جنازه یاران خویش، خط امنی برای گذشتن ارتش خودی ساختند.
حالا بازماندگان همان ارتش، هر روز قربانی مین هایی می شوند که خنثی نشده اند: “مصطفی محمد نجار، وزیر دفاع ایران گفت که پس از گذشت 18 سال از پایان جنگ ایران و عراق، پنج استان کشور کماکان آلوده به مین است که این باعث شده برخی از ایرانیان در معرض خطر قرار گیرند”. آقای نجار با “معضل ملی” خواندن مین های پاکسازی نشده، افزود: “وجود این مین ها باعث جلوگیری از گسترش امکانات و توسعه شده است”.
بر اساس آمار وزارت دفاع جمهوری اسلامی در پایان جنگ حدود 4 میلیون و دو دهم هکتار از اراضی ایران مین گذاری شده بود که به گفته مسئولین همین وزارت “نزدیک به 3 میلیون هکتار” آن تاکنون مین زدایی شده است.آماری که خانم عبادی، که بخشی از جایزه نوبل صلح خود را به مین روبی در ایران اختصاص داده، آن را درست نمی داند: “از پایان جنگ بیش از پانزده سال می گذرد و در این مدت فقط حدود یک میلیون و هفتصد هزار هکتار اراضی پاکسازی شده و بیش از سه میلیون هکتار همچنان آغشته به مین باقی مانده است. این نشانگر این است که سرعت پاکسازی مین در ایران بسیار کند است.”
محمد کریمیان، نماینده اسبق مجلس از سردشت نیز که مین در حوزه وکالت او قربانیان زیادی گرفته، با خانم عبادی هم عقیده است و با این توضیح که: “در زمان جنگ نیروهای رزمنده برای حفاظت فیزیکی از خود، مناطق پیرامونی هر ارتفاعی را که تشخیص می دادند باید اشغال شود، مین گذاری می کردند. اما چون در آن زمان مین ها اصولی کاشته نشده بود، بعد از پایان جنگ آنها را جمع آوری نکردند.”
او اضافه می کند: “الان هم در این منطقه برای مردم خطر هست و نگرانی هایی وجود دارد. در جاهایی که تابلو زده اند و مشخص است، طبیعتا مردم رفت و آمد نمی کنند، اما جاهایی هم هست که در اثر ریزش برف و باران این ها جابجا شده اند و متاسفانه کشاورزان یا رهگذران، یا اکثرا چوپان ها یا بچه ها روی مین می روند و هر از چند گاهی می بینیم که افرادی تلف می شوند.”
اتفاقی که شامل حال اعضای نیروهای مسلح نیز می شود: “محمد حسن ابوترابی فرد، نایب رییس مجلس شورای اسلامی از کشته شدن 170 نفر از نیروهای مسلح ایران در هنگام پاکسازی مناطق آلوده طی این سالها خبر داده و گفته است که تعداد قابل توجهی نیز زخمی شده اند”. و البته که”میزان تلفات غیر نظامیان به علت انفجار مین ها در مناطق آلوده مشخص نیست”.با این حال شیرین عبادی که موسس کانون مشارکت در پاکسازی مین نیز هست می گوید:” به طور متوسط روزی سه نفر روی مین می روند و کشته یا مجروح می شوند.”
بر اساس گفته آقای نجار برای مقابله جدی با این “معضل ملی” عملیات مین زدایی در کردستان و آذربایجان غربی باید تا اسفند ماه سال جاری به پایان برسد و: “در سال 1386 نیز برنامه مین زدایی در استان کرمانشاه به پایان خواهد رسید”. دو استان خوزستان و ایلام نیز قرار است تا پایان سال 1389 مین زدایی شوند.به هر روی به گفته خانم عبادی “پاکسازی ممکن است اما اراده جدی از سوی دولت طلب می کند. و همچنین بودجه کافی و برنامه ریزی دقیق.”
و نکته آخر آنکه در سال 1996 در کنفرانسی که در کشور دانمارک برگزار شد استانداردهای بین المللی برای برنامه های بشردوستانه پاکسازی مین تعیین و سال بعد آن “کنوانسیون منع استفاده، نگهداری، تولید و جابجا کردن مین ضد نفر” تصویب شد.ایران اما هنوز به این کنوانسیون بین المللی نپیوسته است.