هم‌زمان با تاکید یوکیا آمانو٬ دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر قابل حل بودن مساله “ابعاد نظامی احتمالی” برنامه هسته‌ای ایران و شفاف سازی آن در صورت اجرای تفاهم لوزان، علی‌اکبر ولایتی تاکید کرد که ایران اجازه بازرسی از تاسیسات حساس نظامی خود را به “غریبه‌ها” نخواهد داد.
ولایتی که مشاور امور بین‌الملل آیت‌الله خامنه‌ای است٬ گقت که جمهوری اسلامی “به هیچ وجه به غریبه‌ای اعم از آمریکایی وغیر آمریکایی اجازه نمی‌دهد که از مراکز نظامی حساس کشور بازدید کند”. او تاکید کرد که سخنان آمریکایی‌ها درباره بازدید ازمراکز نظامی ایران برای “توجیه کردن داخل آمریکا” است و این مساله به دلیل “دیدگاه بسیار دقیق مقام معظم رهبری” ممنوع است.
این سخنان ولایتی در حالی بیان شد که پیش از وی یوکیا آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفته بود شفاف سازی”ابعاداحتمالی نظامی” برنامه هسته‌ای ایران در صورت اجرای تفاهم لوزان ممکن است: “من مطمئن هستم که شفاف‌سازی ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در قالب یک چهارچوب زمانی مناسب ممکن است، به این شرط که ایران اقدامات پیش‌بینی شده در اعلامیه (مقدماتی لوزان) را به اجرا بگذارد”.
اشاره وی به بحث پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران است که اجازه بازرسی از تاسیسات مختلف ـ- از جمله نظامی ـ- را به غرب خواهد داد؛ مساله‌ای که البته در داخل ایران با واکنش‌های مختلفی مواجه شده.بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این از برخی مراکز نظامی ایران ـ- نظیر پارچین -ـ بازدید کرده اند. با این حال درخواست‌ها برای بازرسی از این پایگاه نظامی درسال‌های اخیر بی‌نتیجه مانده است.
در هفته‌های اخیر بحث‌های مختلفی درباره امکان بازرسی از تاسیسات نظامی جمهوری اسلامی پس از پذیرش پروتکل الحاقی مطرح شده است.در یکی از آخرین موارد از این دست محمدجواد ظریف به روزنامه اعتماد گفته بود که امکان پذیرش گزینشی پروتکل الحاقی وجود ندارد.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری‌اسلامی، پیش از این در دانشگاه امام حسین -ـ وابسته به سپاه پاسداران ـ- از مخالفت خود با بازرسی از تاسیسات نظامی و همچنین مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای خبر داده بود: “گفتیم که اجازه نمی‌دهیم ازهیچ‌یک از مراکز نظامی هیچ بازرسی‌ای از سوی بیگانگان صورت بگیرد. می‌گویند بایستی ما بیاییم با دانشمندانشمامصاحبه کنیم یعنی در واقع بازجویی کنیم. ما اجازه نمی‌دهیم به حریم دانشمندان هسته‌ای ما و دانشمندان در هررشته حساس و مهمی، اندک‌اهانتی بشود. من اجازه نمی‌دهم بیگانگان بیایند با دانشمندان ما، با فرزندان برجسته و عزیز ملت ایرانکه این دانش گسترده را به اینجا رسانده‌اند، بخواهند بنشینند حرف بزنند”.
. این سخنان واکنشی به اظهارات برخی از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای جمهوری اسلامی از جمله عباس عراق‌چی، عضو ارشد این تیم بود که پیش‌تر از “احتمال بازرسی مدیریت شده از مراکز نظامی ایران” خبر داده بود.
رهبر جمهوری اسلامی ماه گذشته نیز در همین زمینه گفته بود: “به‌هیچ‌وجه اجازه داده نشود که به بهانه نظارت، این‌ها به حریم امنیتی ودفاعی کشور نفوذ کنند؛ مطلقا. مسوولین نظامی کشور به‌هیچ‌وجه ماذون نیستند که به بهانه نظارت و به بهانه بازرسی ومانند این حرف‌ها، بیگانگان را به حریم و حصار امنیتی و دفاعی کشور راه بدهند، یا توسعه دفاعی کشور را متوقف کنند. اینکه یک بازرس خارجی به پادگان نظامی سر بزند، به معنی اشغال سرزمین است چون همه اسرار و رازهای دفاع ما دراینجاست. این به معنی تحقیر ملی است. حتی گفتگو در این موضوع”.
این سخنان پس از آن بیان شده بود که یوکیا آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگویی با آسوشیتدپرس خبرداده بود که ایران در بیانیه لوزان با اجرای پروتکل الحاقی موافقت کرده و در صورت امضای توافق نهایی بازرسان آژانس می‌توانند ازمراکز نظامی ایران بازدید کنند: “در بسیاری از کشورهای دیگر هر از گاهی، وقتی دلیلی موجه داشته باشیم خواستاردسترسی به مراکز نظامی می شویم، چرا ایران نه؟ اگر دلیلی برای ارائه درخواست دسترسی داشته باشیم، چنین خواهیم کرد، و ایران به طور اصولی باید با این موافقت کند”.
دو هفته پیش بهروز کمال‌وندی، سخن‌گوی سازمان انرژی اتمی گفته بود که ایران در پاسخ به “تقاضای” کشورهای غربی”چارچوبی را برای یک‌سری اطلاعات و دسترسی‌ها” مشخص کرده است. به گفته او امکان “دسترسی به مکان‌های مجاورمحل مد نظر یا استفاده از روش‌های دیگر که مقبول دو طرف باشد در پروتکل الحاقی پیش بینی شده است”. مساله‌ای که پیش از آن توسط علی‌اکبر صالحی نیز به شکلی دیگر عنوان شده بود: “بازرسان بر اساس پروتکل الحاقی می‌توانند ازمناطق اطراف مراکز غیرهسته‌ای نمونه‌‌برداری کنند”. عباس عراق‌چی، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای نیز گفته بود که احتمال بازرسی مدیریت شده از مراکز نظامی ایران وجود خواهد داشت.
اصول‌گرایان و نیروهای نظامی از جمله منتقدان این بازرسی‌ها هستند. برای مثال حسین سلامی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران، درباره این مساله اظهارنظر کرده بود: “نه تنها اجازه بازدید خارجی ها از مراکز نظامی ایران را نخواهیم داد، بلکه اجازه تفکر پیرامون این موضوع را هم نمی‌دهیم. حتی در رویاهایشان این اجازه را نخواهند داشت که از عادی ترین مکان نظامی ما بازدید کنند. حریم پایگاههای نظامی باید حفظ شود”.
پس از اعتراض‌های اصول‌گرایان، محمدجواد ظریف در گفت‌وگویی خبر داد که در دولت محمود احمدی‌نژاد این بازرسی‌ها انجام شده است: “در دولت سابق مصاحبه‌هایی با دانشمندان هسته ای کشورمان از سوی ماموران آژانس انجام شد. در آن دوران با افراد مختلف در ایران مصاحبه شد و حتی آن‌ها از مراکز و اماکن مربوطه بازدید کردند، اما هیچ ابهامی پیدا نشد که این موضوع نشان‌دهنده بهانه‌جویی غربی‌ها است”. گرچه مقام‌های دولت احمدی‌نژاد این سخنان را تکذیب کردند، اما برخی رسانه‌ها اقدام به انتشار اسناد این بازرسی‌ها و مصاحبه‌ها کردند.
