سخنان حسن روحانی،رییس‌جمهوری اسلامی، در مورد برگزاری همه‌پرسی پیرامون “مساله بسیار مهمی که برای همه اهمیت دارد”، با واکنش‌های مختلفی مواجه شده. اصلاح‌طلبان ضمن حمایت ضمنی از او، چنین عملی را غیرممکن توصیف کرده و اصول‌گرایان به انتقاد از او پرداخته و حتی برخی آن را “سناریوی جنگی” خوانده‌اند.
سخنان رییس دولت یازدهم در روزنامه‌ها نیز بازتاب زیادی داشته و بخش عمده‌ای از آنها در صفحه نخست خود،به آن اشاره کرده‌اند .
فارس نیوز، وابسته به سپاه پاسداران، در گزارشی همه‌پرسی را “ابزار پوپولیستی” توصیف کرد و نوشت: “پیش از ایشان نیز کسانی این مسئله را مطرح ساخته اند و بیشتر انگیزه سیاسی داشته اند تا حقوقی. و حقیقت ماجرا این است که هر جا در پیشبرد اهداف و برنامه های خود، با مخالفت یک نهاد قانونی دیگر مواجه شده اند، برای دور زدن قانون از رفراندم سخن گفته اند. مفهوم رفراندم یک بار روانی و پوپولیستی دارد که بررسی ها نشان می دهد بیشتر تاکید روی این بعد بوده است. وقتی کسی سخن از رای مردم و همه پرسی می زند، به طور طبیعی مخالفان این سخن را در جایگاهی قرار می دهد که گویا با رای مردم و استمزاج از مردم مخالفند! این نحوه مواجهه با مسائل، متاسفانه در جریان رای اعتماد به وزیران نیز مشاهده شد”.
فارس‌نیوز همچنین به بخشی از سخنان روحانی توجه کرده که گفته این اصل قانون اساسی هرگز اجرا نشده و درباره آن نوشته: “احتمالا ایشان در حین سخنرانی برگزاری این سه مورد همه پرسی در تاریخ ۳۶ ساله جمهوری اسلامی را در ذهن نداشته اند: ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۷ با موضوع برقراری حکومت جمهوری اسلامی؛ همه پرسی ۱۱ آذر ۱۳۵۸ با موضوع تصویب قانون اساسی؛ و همه پرسی ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ با موضوع بازنگری قانون اساسی” .
حسن روحانی روز یکشنبه در کنفرانس “اقتصاد ایران”، با اشاره به اینکه “یکی از اصول قانون اساسی از روز اول تاکنون اجرا نشده “، گفته بود که به عنوان “مسوول اجرای قانون اساسی” تمایل دارد شرایطی فراهم شود تا “یک بار هم شده آن اصل عملی شود”. وی در توضیح اصل مورد اشاره خود اضافه کرده بود: “یک مساله مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در قالب ماده قانونی یا برنامه به آرای عمومی مردم و همه پرسی گذاشته شود و تمایل دارم برای یک بار هم شده برای اجرای مساله بسیار مهمی که برای همه اهمیت دارد، از مردم سوال شود.”
گرچه روحانی اشاره‌ای به موضوع مورد نظر خود برای همه‌پرسی نکرده، اما به عقیده برخی مسایلی نظیر پرونده هسته‌ای و حواشی آن و یا نحوه ارتباط با آمریکا می‌تواند یکی از نکات مورد نظر او باشد.بخصوص اینکه او پیش از این هم به این موضوع اشاره کرده و پیش از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری در کتاب خاطرات خود، نوشته : “با سران نظام مطرح کردم که چون مساله هسته‌ای به نقطه سرنوشت‌سازی رسیده، خوب است موضوع به رفراندوم عمومی گذاشته شود و از مردم پرسیده شود که اگر موافق هستند، رای مثبت بدهند تا غنی‌سازی آغاز شود و پیامدهای احتمالی آن را هم ملت بپذیرد.”
وی سال گذشته و در نخستین سال ریاست‌جمهوری خود نیز گفته بود: “از دو دستگاه مهم نظرسنجی خواسته‌ام نظر مردم را بگیرند که با حرکت دولت در سفر به آمریکا و مذاکره موافق هستند و آنهایی که مخالف هستند چند درصد هستند “.
او این سخنان را پس از مکالمه تلفنی خود با باراک اوباما، رییس‌جمهور آمریکا، بیان کرده بود؛ گفت‌وگویی که مورد انتقاد اصول‌گرایان، اعتراض فرماندهان سپاه و حتی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری‌اسلامی قرار گرفت .
آن زمان نیز اصول‌گرایان به سخنان وی درباره نظرسنجی از مردم، واکنش نشان داده و گفته بودند که حضور مردم در انتخابات، نشان‌دهنده‌ی مخالفت آنها با “گفت‌وگو با آمریکا” است .
روزنامه کیهان ـ که مدیرمسوول آن توسط رهبر جمهوری‌آسلامی انتخاب می‌شود - نیز در سرمقاله امروز خود با اشاره به سخنان روحانی، چنین نوشت: “حمله به مجلس و صدا و سیما و سپاه و منتقدان دانشگاهی و حوزوی برای ایجاد انفعال، دادن آدرس غلط به افکار عمومی است. اگر قرار باشد کوه شعارها و همایش اقتصادی کذا، موش رفراندوم یا القای تقابل اصول و منافع ملی بزاید و فرصت خدمت صرف تدارک سناریوی جنگی- نیابتی فتح سنگر به سنگر شود، آنگاه باید گفت از جیب منافع ملی به آمریکا و غرب یارانه هنگفت می‌دهیم تا پروژه تک و شبیخون خود را پیش ببرند؛ چیزی شبیه گلوله‌گذاری و خشاب‌گذاری سلاح دشمن.”
حسین شریعتمداری،مدیرمسوول کیهان، روز گذشته نیز به خبرگزاری فارس، پی گفته بود: “متاسفانه رییس‌جمهور حقوقدان، فرق رفراندم تقنینی و رفراندم اساسی را نمی‌داند” .
روزنامه وطن‌امروز - ـ متعلق به مهردادبذرپاش، نماینده مجلس و از نزدیکان محمود احمدی‌نژاد ـ- در گزارشی، با اشاره به درخواست دولت در بهار سال جاری با انصراف مردم از دریافت یارانه، آن را به مثابه رفراندومی دانست که ۹۷ درصد شرکت‌کنندگان به آن “نه” گفتند .
این روزنامه نوشت: “حسن روحانی زمانی که در کنفرانس اقتصاد ایران سخن از رفراندوم و همه‌پرسی به میان آورد، یادش رفته بود چند ماه پیش دولت وی عملا یک رفراندوم برگزار کرده و شکست سختی خورده است… حال پس از این تجربه ناموفق روحانی باز هم دم از همه‌پرسی و رفراندوم می‌زند. آیا دولتمردان فکر می‌کنند مردم به همه‌پرسی مورد نظر آنها که همه می‌دانیم چه موضوعی می‌تواند باشد رایی می‌دهند که مد نظر دولت است؟ اگر مسؤولان پاسخشان مثبت است باید بگوییم که دولت باز هم دارد با یک اشتباه دیگر مواجه می‌شود” .
قانون اساسی جمهوری‌اسلامی به دو نوع رفراندوم اشاره کرده. نوع اول رفراندوم به اصل ۵۹ قانون اساسی باز می‌گردد. براساس این اصل “در مسایل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه پرسی و مراجعه مستقیم به آرا مردم صورت گیرد. در خواست مراجعه به آرا عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد” .
اصل ۱۷۷ قانون اساسی نیز به مساله رفراندوم اشاره کرده. براساس این اصل در صورتی که “ضرورت بازنگری در قانون اساسی” احساس شد، رهبر جمهوری‌اسلامی شورایی برای بازنگری قانون اساسی تشکیل می‌دهد و مصوبات این شورا “پس از تایید و امضای مقام رهبری باید از طریق مراجعه به آرا عمومی به تصویب اکثریت مطلق شرکت کنندگان در همه پرسی برسد.”
براساس اصل ششم قانون اساسی “همه‌پرسی” یکی از مواردی است که در جمهوری‌اسلامی باعث می‌شود “امور عمومی با اتکا به آرای مردم” اداره شود. براساس اصل نود و نهم قانون اساسی نیز وظیفه نظارت بر روند همه‌پرسی بر عهده شورای نگهبان قانون اساسی گذاشته شده است .
