اول بهمن امسال، ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی، سه ساله شد. اتفاقی فرخنده و البته عجیب در محدوده مطبوعات ایران چرا که کمتر روزنامه غیر دولتی و مستقل از جریان اصولگرا طول عمری افزون بر یک سال یافته است و همین تعداد نشریات مانده که هر روز را با ترس از توقیف به شب می رسانند، ترجیح می دهند گزک دیگری به دست هیأت نظارت و سایر ارگان های سرکوبگر مطبوعات ندهند پس اکثراً عطای ستون دردسرسازی چون کارتون و کاریکاتور را به لقای اش بخشیده اند…
ستون کاریکاتور اعتماد ملی سه ساله شد
ضربان کند تصویر
اول بهمن امسال، ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی، سه ساله شد. اتفاقی فرخنده و البته عجیب در محدوده مطبوعات ایران چرا که کمتر روزنامه غیر دولتی و مستقل از جریان اصولگرا طول عمری افزون بر یک سال یافته است و همین تعداد نشریات مانده که هر روز را با ترس از توقیف به شب می رسانند، ترجیح می دهند گزک دیگری به دست هیأت نظارت و سایر ارگان های سرکوبگر مطبوعات ندهند پس اکثراً عطای ستون دردسرسازی چون کارتون و کاریکاتور را به لقای اش بخشیده اند. در چنین فضایی کنتور انتشار ستون “ضربان تصویر” لرزان و با احتیاط، عدد سه را بر صفحه می اندازد.
هادی حیدری، مسئول ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی دراین باره در سایت پرشین کارتون چنین می نویسد:
”3 سال پیش در چنین روزی یعنی اول بهمن ماه 1384، روزنامه ای غیردولتی و خصوصی به نام «اعتماد ملی» آغاز به انتشار کرد. اعتماد ملی را با ستون روزانه کاریکاتور به راه انداختیم. یادم هست که 4 ماه پیش از انتشار روزنامه در اولین حلقه گروهی 5 یا 6 نفره قرار گرفتم که فکرهای بزرگی در پی انتشار این رونامه در سر داشت. آن روز به عنوان مدیر هنری اعتماد ملی وارد کار شدم اما از همان نخستین جلسه، موضوع راه اندازی یک ستون روزانه کاریکاتور را هم پیشنهاد دادم که خوشبختانه مورد استقبال و حمایت این گروه قرار گرفت. خوب یادم هست که طراحی لوگو و ساختار روزنامه را به حسن کریم زاده پیشنهاد دادم که حسن نیز با طراحی لوگویی فاخر، نام روزنامه اعتماد ملی را ماندگار کرد. روزهایی که با مشورت یکدیگر در پی رسیدن به طراحی مورد نظر بودیم، از حسن خواستم که اگر نامی مناسب برای ستون کاریکاتور به ذهنش می رسد بگوید. «ضربان تصویر» نامی بود که به پیشنهاد حسن بر این ستون گذاشتم .“
ضربان تصویر ادامه جریانی است که ستون کاریکاتور روزنامه هایی چون “جامعه” ، “طوس”، “صبح امروز”، ”خرداد”، “مناطق آزاد”، “مشارکت” و… در فضای نسبتاً باز پس از انتخابات دوم خرداد آغاز کرده بودند. پس از موج توقیف روزنامه های اصلاح طلب در بهار 1379، این روند کندتر و محدود تر شد اما در تعدادی از روزنامه های باقیمانده یا تازه تأسیس ادامه پیدا کرد. “هادی حیدری” از جمله کارتونیست های بود که با قرار گرفتن در بدنه هر نشریه جدید، بر لزوم وجود ستون کاریکاتور پای می فشرد و خود آن را سرپرستی می کرد، مسئولیتی که با توقیف هر روزنامه به روزنامه تازه تأسیس بعدی که در آن اشتغال داشت انتقال می یافت: از مشارکت به نوروز، از نوروز به اقبال و از آنجا به اعتماد ملی که شاید ماندگارترین ستون کاریکاتوری باشد که حیدری سرپرستی کرده است. “ضربان تصویر” با احتیاط و مآل اندیشی بیشتر که ثمره تجربیات این چند ساله بود اما موثر و کارآمد آغاز کرد چنانکه حیدری خود می نویسد:
”یادم است که ضربان تصویر در همان ماه های اول جای خود را برای مخاطبانش باز کرد و مخاطبانی بودند که به بخش پیام های مردمی روزنامه تلفن می زدند و این جمله را می گفتند که اولین صفحه ای را که از روزنامه می بینند، صفحه 16 و ستون کاریکاتور است.“
با گذشت زمان و تنگ تر شدن روزافزون فضای تنفس مطبوعات، دایره موضوعات ستون ضربان تصویر محدودتر شد و بسیاری از سوژه های جذاب از دستور کار کنار گذاشته شدند تا ضربان تصویر با تأثیرگذاری کمتر بتواند بقای خود را حفظ کند. مسأله ای که حیدری خود با این جملات بیان می کند:
”حمایت مسوولان رونامه باعث شد سوژه هایی را در قالب کاریکاتور منتشر کنیم که در سال های بعد، به دلیل فشارهای فزاینده حکومت، دیگر نتوانستیم به محدوده آن ها هم نزدیک شویم!“
در حال حاضر این ستون یکی از تنها مراجع آسیب شناسی کاریکاتور مطبوعاتی ایران در دو سه سال اخیر تلقی می شود چرا که با تداوم انتشار، اجازه بررسی تحولات این پدیده را که رو به رخوت و سکونی روز افزون می گذارد، به ما می دهد. آثاری که در ضربان تصویر ارائه می شوند نه مانند “جامعه” و “طوس” گرایش یکسر روشنفکرانه و نخبه گرا دارند و نه چون “گل آقا” رویکرد عام پسند، بلکه اکثراٌ تلفیقی از این دو گرایش را به نمایش می گذارند، هرچند که این تلفیق بعضاً با انسجام و تعادل همراه نیست و گاه به نظر می آید ایده های روزمره درباب گرانی بنزین و تورم با سبک هایی نزدیک به آثار روشنفکرانه طراحی می شوند. با افزایش سانسور، ایده ها رو به کلی گویی و ابهام بیشتر آورده اند و سیاست روز ایران تقریباً از دایره موضوعات “ضربان تصویر” خارج شده است. حتی رویکرد این ستون به مسائل اجتماعی و سیاست خارجه با احتیاط و نگرانی ملموسی همراه است، تا جایی که در بسیاری از آثار مرتبط با این حوزه ها بیشتر، روایت و بازگویی شوخ طبعانه از رویدادی مهم را می بینیم تا قضاوت یا ابراز عقیده شخصی کاریکاتوریست را که می تواند برای هنرمند و روزنامه دردسرساز باشد. نگرانی های ضربان تصویر با توجه به فرجام ناخوشایند کاریکاتور در نشریاتی چون “شرق” و “ایران جمعه” در چند سال اخیر، قابل درک و پذیرفتنی به نظر می رسد. درست است که ضربان تصویر به شماره افتاده و کند تر از قبل می زند، اما تپش آن در برهوت مطبوعات امروز، از معدود علائم حیاتی کاریکاتور مطبوعاتی ایران است.