قاب ♦ چهارفصل

نویسنده
شهلا گروسی

اول بهمن امسال، ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی، سه ساله شد. اتفاقی فرخنده و البته عجیب در محدوده مطبوعات ‏ایران چرا که کمتر روزنامه غیر دولتی و مستقل از جریان اصولگرا طول عمری افزون بر یک سال یافته است و همین ‏تعداد نشریات مانده که هر روز را با ترس از توقیف به شب می رسانند، ترجیح می دهند گزک دیگری به دست هیأت ‏نظارت و سایر ارگان های سرکوبگر مطبوعات ندهند پس اکثراً عطای ستون دردسرسازی چون کارتون و کاریکاتور ‏را به لقای اش بخشیده اند…‏

sotonkarikator1.jpg


ستون کاریکاتور اعتماد ملی سه ساله شد‏

‎ ‎ضربان کند تصویر‎ ‎

اول بهمن امسال، ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی، سه ساله شد. اتفاقی فرخنده و البته عجیب در محدوده مطبوعات ‏ایران چرا که کمتر روزنامه غیر دولتی و مستقل از جریان اصولگرا طول عمری افزون بر یک سال یافته است و همین ‏تعداد نشریات مانده که هر روز را با ترس از توقیف به شب می رسانند، ترجیح می دهند گزک دیگری به دست هیأت ‏نظارت و سایر ارگان های سرکوبگر مطبوعات ندهند پس اکثراً عطای ستون دردسرسازی چون کارتون و کاریکاتور ‏را به لقای اش بخشیده اند. در چنین فضایی کنتور انتشار ستون “ضربان تصویر” لرزان و با احتیاط، عدد سه را بر ‏صفحه می اندازد.‏

هادی حیدری، مسئول ستون کاریکاتور روزنامه اعتماد ملی دراین باره در سایت پرشین کارتون چنین می نویسد:‏

‏”3 سال پیش در چنین روزی یعنی اول بهمن ماه 1384، روزنامه ای غیردولتی و خصوصی به نام «اعتماد ملی» آغاز ‏به انتشار کرد. اعتماد ملی را با ستون روزانه کاریکاتور به راه انداختیم. یادم هست که 4 ماه پیش از انتشار روزنامه در ‏اولین حلقه گروهی 5 یا 6 نفره قرار گرفتم که فکرهای بزرگی در پی انتشار این رونامه در سر داشت. آن روز به ‏عنوان مدیر هنری اعتماد ملی وارد کار شدم اما از همان نخستین جلسه، موضوع راه اندازی یک ستون روزانه ‏کاریکاتور را هم پیشنهاد دادم که خوشبختانه مورد استقبال و حمایت این گروه قرار گرفت. خوب یادم هست که طراحی ‏لوگو و ساختار روزنامه را به حسن کریم زاده پیشنهاد دادم که حسن نیز با طراحی لوگویی فاخر، نام روزنامه اعتماد ‏ملی را ماندگار کرد. روزهایی که با مشورت یکدیگر در پی رسیدن به طراحی مورد نظر بودیم، از حسن خواستم که ‏اگر نامی مناسب برای ستون کاریکاتور به ذهنش می رسد بگوید. «ضربان تصویر» نامی بود که به پیشنهاد حسن بر ‏این ستون گذاشتم .“‏

sotonkarikator2.jpg


ضربان تصویر ادامه جریانی است که ستون کاریکاتور روزنامه هایی چون “جامعه” ، “طوس”، “صبح امروز”، ‏‏”خرداد”، “مناطق آزاد”، “مشارکت” و… در فضای نسبتاً باز پس از انتخابات دوم خرداد آغاز کرده بودند. پس از ‏موج توقیف روزنامه های اصلاح طلب در بهار 1379، این روند کندتر و محدود تر شد اما در تعدادی از روزنامه های ‏باقیمانده یا تازه تأسیس ادامه پیدا کرد. “هادی حیدری” از جمله کارتونیست های بود که با قرار گرفتن در بدنه هر نشریه ‏جدید، بر لزوم وجود ستون کاریکاتور پای می فشرد و خود آن را سرپرستی می کرد، مسئولیتی که با توقیف هر ‏روزنامه به روزنامه تازه تأسیس بعدی که در آن اشتغال داشت انتقال می یافت: از مشارکت به نوروز، از نوروز به ‏اقبال و از آنجا به اعتماد ملی که شاید ماندگارترین ستون کاریکاتوری باشد که حیدری سرپرستی کرده است. “ضربان ‏تصویر” با احتیاط و مآل اندیشی بیشتر که ثمره تجربیات این چند ساله بود اما موثر و کارآمد آغاز کرد چنانکه حیدری ‏خود می نویسد: ‏

‏”یادم است که ضربان تصویر در همان ماه های اول جای خود را برای مخاطبانش باز کرد و مخاطبانی بودند که به ‏بخش پیام های مردمی روزنامه تلفن می زدند و این جمله را می گفتند که اولین صفحه ای را که از روزنامه می بینند، ‏صفحه 16 و ستون کاریکاتور است.“‏

با گذشت زمان و تنگ تر شدن روزافزون فضای تنفس مطبوعات، دایره موضوعات ستون ضربان تصویر محدودتر شد ‏و بسیاری از سوژه های جذاب از دستور کار کنار گذاشته شدند تا ضربان تصویر با تأثیرگذاری کمتر بتواند بقای خود ‏را حفظ کند. مسأله ای که حیدری خود با این جملات بیان می کند: ‏

‏”حمایت مسوولان رونامه باعث شد سوژه هایی را در قالب کاریکاتور منتشر کنیم که در سال های بعد، به دلیل ‏فشارهای فزاینده حکومت، دیگر نتوانستیم به محدوده آن ها هم نزدیک شویم!“‏

katayon3.jpg


در حال حاضر این ستون یکی از تنها مراجع آسیب شناسی کاریکاتور مطبوعاتی ایران در دو سه سال اخیر تلقی می ‏شود چرا که با تداوم انتشار، اجازه بررسی تحولات این پدیده را که رو به رخوت و سکونی روز افزون می گذارد، به ‏ما می دهد. آثاری که در ضربان تصویر ارائه می شوند نه مانند “جامعه” و “طوس” گرایش یکسر روشنفکرانه و نخبه ‏گرا دارند و نه چون “گل آقا” رویکرد عام پسند، بلکه اکثراٌ تلفیقی از این دو گرایش را به نمایش می گذارند، هرچند که ‏این تلفیق بعضاً با انسجام و تعادل همراه نیست و گاه به نظر می آید ایده های روزمره درباب گرانی بنزین و تورم با ‏سبک هایی نزدیک به آثار روشنفکرانه طراحی می شوند. با افزایش سانسور، ایده ها رو به کلی گویی و ابهام بیشتر ‏آورده اند و سیاست روز ایران تقریباً از دایره موضوعات “ضربان تصویر” خارج شده است. حتی رویکرد این ستون ‏به مسائل اجتماعی و سیاست خارجه با احتیاط و نگرانی ملموسی همراه است، تا جایی که در بسیاری از آثار مرتبط با ‏این حوزه ها بیشتر، روایت و بازگویی شوخ طبعانه از رویدادی مهم را می بینیم تا قضاوت یا ابراز عقیده شخصی ‏کاریکاتوریست را که می تواند برای هنرمند و روزنامه دردسرساز باشد. نگرانی های ضربان تصویر با توجه به فرجام ‏ناخوشایند کاریکاتور در نشریاتی چون “شرق” و “ایران جمعه” در چند سال اخیر، قابل درک و پذیرفتنی به نظر می ‏رسد. درست است که ضربان تصویر به شماره افتاده و کند تر از قبل می زند، اما تپش آن در برهوت مطبوعات ‏امروز، از معدود علائم حیاتی کاریکاتور مطبوعاتی ایران است.‏